Karar Künyesi
Araç kiralama ihalelerine ilişkin yaklaşık maliyetlerin hesabında, aşırı yüksek fiyatların ortalamaya dahil edilmesi ve ihalelerin kısmi teklife kapalı olarak yapılmasıyla ihalelerin yüksek bedellerle sonuçlanmasına neden olunduğu tespit edilmiştir.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel İlkeler” başlıklı 5’inci maddesinde;
“İdareler, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.” denilmektedir.
Söz konusu Kanun’un 9'uncu maddesinde ise, "Mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir<span> </span>" <span>hükümleri yer almaktadır.</span>
Aynı Kanun’un “Aşırı düşük teklifler” başlıklı 38’inci maddesinde ise; ihale komisyonu tarafından diğer tekliflere veya idarenin tespit ettiği yaklaşık maliyete göre teklif fiyatı aşırı düşük olanların tespit edileceği, teklif sahiplerinden teklifte önemli olduğu İdarece tespit edilen bileşenler ile ilgili ayrıntılı bilgi isteneceği, aşırı düşük tekliflerin tespit ve değerlendirilmesinde Kamu İhale Kurumu tarafından yapılan düzenlemelerin esas alınacağı ifade edilmiştir.
Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin “Yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas miktar ve fiyatların tespiti” başlıklı 8’inci maddesinde,
“(2) Yaklaşık maliyete ilişkin fiyatların tespitinde;
Kamu kurum ve kuruluşlarınca işin niteliğine göre belirlenmiş fiyatlar,
İhaleyi yapan idare veya diğer idarelerce gerçekleştirilmiş aynı veya benzer işlerdeki fiyatlar,…
ç) … piyasadan yapılacak fiyat araştırması kapsamında elde edilecek fiyat tekliflerinin aritmetik ortalaması alınmak suretiyle ya da konusunda uzman bilirkişi ve ekspertizlerden soruşturularak oluşturulan fiyatlar,…esas alınır.
İdareler yaklaşık maliyete ilişkin fiyatların tespitinde, (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentlerinde belirtilen fiyatların birini, birkaçını veya tamamını herhangi bir öncelik sırası olmaksızın kullanabilirler.
… gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmadığı düşünülen fiyat bildirimleri … değerlendirmeye alınmaz …”
Hükümleri yer almaktadır.
Bu hükümlere göre, yaklaşık maliyetin hesaplanmasında; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan fiyat bildirimlerinin değerlendirmeye alınmaması gerekmektedir.
Temizlik İşleri Müdürlüğünün 2022/316578 ihale kayıt numaralı araç kiralama ihalesine ilişkin yaklaşık maliyet mevzuata uygun hesaplanmamış olup, hesaplamada aşırı yüksek fiyatlar dikkate alınmıştır. Yaklaşık maliyetin yüksek hesaplanması, sınır değerin de yüksek gerçekleşmesine neden olmuştur. Bunun sonucunda, ihaleyi kazanan teklife göre daha ekonomik olan teklif, aşırı düşük bedel sorgulamasıyla değerlendirme dışı bırakılmıştır.
Örneğin; küçük sıkıştırmalı çöp kamyonu yaklaşık maliyet hesabında esas alınan dört adet fiyat bildiriminin ortalaması 3.381.000 TL iken, 6.496.000 TL aşırı yüksek fiyat bildirimi de yaklaşık maliyet hesabına dahil edilmiştir. Aynı şekilde, damperli küçük kamyonet yaklaşık maliyet hesabında esas alınan dört adet fiyat bildiriminin ortalaması 1.256.000 TL iken,
3.023.000 TL aşırı yüksek fiyat bildirimi de yaklaşık maliyet hesabına dahil edilmiştir.
Fen İşleri Müdürlüğünün 14.187.120 TL yaklaşık maliyetli ve 2021/135498 ihale kayıt numaralı araç kiralama ihalesine (01.07.2021/30.06.2024) ilişkin yaklaşık maliyet hesabında ise, yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılmamış olup, aşırı yüksek fiyat bildirimleri dikkate alınmıştır.
Örneğin; damperli kamyon (hardox kasalı) için yaklaşık maliyete esas alınan üç fiyat bildiriminden ikisinin ortalaması 1.044.000 TL iken, üçüncü fiyat teklifi 2.520.000 TL’dir. Su ve tuzlama tankeri için esas alınan iki fiyatın ortalaması 468.000 TL iken, 1.416.000 TL aşırı yüksek fiyat bildirimi de ortalamaya dahil edilmiştir. Dokuz adet geçerli teklifin bulunduğu bu ihaledeki tekliflerin en yükseği (13.941.000 TL) bile yaklaşık maliyetin altındadır.
Fen İşleri Müdürlüğünün araç kiralama ihalesinde de ekonomik teklif aşırı düşük bedel sorgulamasına tabi tutulmuştur. Ancak sorgulama sonucunda ihaleyi ekonomik teklif sahibi kazanmıştır.
Kamu İhale Kanunu’nda yapılan düzenlemelerle, ihale sürecinin başından sonuna kadar idare tarafından yapılacak birçok işlem yaklaşık maliyetin tutarına bağlanmıştır. Anılan Kanun incelendiğinde, ihale yetkilisinin ihtiyacın ihale edilmesi kararı, ihale usulünün tespit edilmesi, ihalenin ilan süreleri, ödeneklerin kontrol edilmesi, istekliler tarafından verilen tekliflerden aşırı düşük fiyatlı olanların tespit edilmesi işlemlerinde yaklaşık maliyetin belirleyici bir unsur olduğu görülmektedir.
Yaklaşık maliyetin belirleyici olduğu önemli işlemlerden biri de isteklilerce verilen tekliflerin diğer tekliflere veya idarenin tespit ettiği yaklaşık maliyete göre teklif fiyatı aşırı düşük olanların tespit edilmesidir. Bu işlem, Kamu İhale Genel Tebliği’nde yer alan düzenlemeler uyarınca matematiksel bir formül kullanılarak yapılmaktadır. Bu formülde yaklaşık maliyet, isteklilerce verilen teklifler ve belirlenmiş bir katsayı bulunmaktadır. Formülün yapısı gereği yaklaşık maliyetin tutarı ile sınır değer arasında doğru bir orantı bulunmakta, yaklaşık maliyet arttıkça sınır değerde artmaktadır.
Hal böyleyken, yaklaşık maliyetin gerçekçi olmayan bir biçimde, piyasa rayiçlerinden yüksek belirlendiği durumlarda sınır değerde aynı şekilde gerçeği yansıtmayan bir tutar olarak karşımıza çıkacaktır. Zira sınır değerin olması gerekenden yüksek olması, piyasa rayiçlerinde olan bir teklifin aşırı düşük teklif olarak değerlendirilerek reddedilmesi; dolayısıyla alımın veya işin piyasa fiyatlarının üzerinde gerçekleşmesi gibi riskleri beraberinde getirecektir.
Bu itibarla, yaklaşık maliyetin gerçekçi belirlenmediği durumlarda, ihale sürecinin yanlış yürütülmesi ve sonuçlandırılması riski ile birlikte kamu kaynaklarını etkili, ekonomik ve verimli kullanması noktasında da zafiyetler oluşabilecektir. Bu riskler ise ancak, yaklaşık maliyet belirleme sürecinin dikkatli ve özenli bir biçimde yürütülmesi, bu noktada yasal düzenlemelerin öngördüğü yöntemlerden yararlanılarak gerçekçi bir maliyet analizinin yapılması ile bertaraf edilebilecektir.
Öte yandan, ihalelerin kısmi teklife kapalı olarak yapılması da, ihalelerde rekabeti engelleyici nitelikte olup, ihalelerin yüksek bedellerle sonuçlanmasına neden olmaktadır.
İhalelerin kısmi teklife açık olarak yapılması halinde, katılım daha fazla olabilir ve ihaleler daha ekonomik bedellerle sonuçlandırılabilir. İhalelerin kısmi teklife kapalı olarak yapılmasıyla, ihalenin belli kısımlarına teklif verebilecek firmalar elenmiş olmaktadır.
Örneğin; Temizlik İşleri Müdürlüğünün araç kiralama ihalesinde, küçük sıkıştırmalı çöp kamyonu için ihaleyi kazanan firmanın teklif fiyatı 4.704.000 TL iken, ihaleye katılan firmalardan birisi 2.576.000 TL teklif vermiştir. Aynı şekilde, büyük sıkıştırmalı çöp kamyonu için ihaleyi kazanan firmanın teklif fiyatı 5.040.000 TL iken, ihaleye katılan firmalardan birinin teklifi 3.248.000 TL’dır.
Fen İşleri Müdürlüğünün araç kiralama ihalesinde ise, 4x4 çift kabin pikap için ihaleyi kazanan firmanın teklif fiyatı 1.701.000 TL iken, ihaleye katılan firmalardan birisi 1.296.000 TL teklif vermiştir. Sedan binek oto için ihaleyi kazanan firmanın teklif fiyatı 668.448 TL iken, ihaleye katılan firmalardan birisi 360.000 TL tutarında teklif vermiştir.
Ayrıca Fen İşleri Müdürlüğünün araç kiralama ihalesinde, camlı panelvan kamyonet için ihaleyi kazanan firmanın teklif fiyatı 1.145.664 TL iken, ihaleye katılan firmalardan ikisi de 648.000 TL teklif vermiştir.
İhalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlama sorumluluğu çerçevesinde, araç kiralama ihalelerinin kısmi teklife açık olarak yapılması ve ihalelerde rekabetin sağlanması gerektiği değerlendirilmektedir.
Kamu idaresinin Temizlik İşleri Müdürlüğünün araç kiralama ihalelerine ilişkin cevabında, ihalelerin kısmi teklife kapalı olarak yapılmasının gerekçeleri açıklanmış olup; yaklaşık maliyetlerin hesabında aşırı yüksek fiyatların ortalamaya dahil edilmesiyle, ihalelerin yüksek bedellerle sonuçlanmasına neden olunmasına cevap verilmemiştir.
Örneğin; 2022/316578 ihale kayıt numaralı araç kiralama ihalesine ilişkin yaklaşık maliyet hesabında aşırı yüksek fiyatların dikkate alınmasıyla, bulguda açıklandığı üzere ihalenin 1.207.164,00 TL yüksek bedelle sonuçlanmasına neden olunmuştur.
Kurum cevabında ihalelerin kısmi teklife kapalı olarak yapılmasının gerekçeleri açıklanmışsa da, bulguda açıklandığı üzere ihalelerin mümkün olduğu ölçüde belli araç grupları itibarıyla kısmi teklife açık olarak yapılmasında kamu yararı bulunmaktadır. Zira bulgudaki örneklerde görüldüğü gibi, ihaleler çok daha ekonomik bedellerle sonuçlanabilir.
Kamu idaresi tarafından Fen İşleri Müdürlüğünün ihalelerine ilişkin bulguda yer alan tespitlere ise, cevap verilmemiştir.
Sonuç olarak; araç kiralama ihalelerinin yüksek bedellerle sonuçlanmasına neden olunmaması için, yaklaşık maliyetlerin mevzuata uygun hesaplanması ve ihalelerin mümkün olduğu ölçüde belli araç grupları itibarıyla kısmi teklife açık olarak yapılması gerekmektedir.