Antalya Su ve Atıksu İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından ihale edilen ‘Sodyum Hipoklorit (Klor) Alımı’ işinde, döviz kurlarındaki artıştan dolayı daha sonraki tarihte yapılacak aynı nitelikteki mal alım işinde yaklaşık maliyetin artacağı ve idareye külfet doğuracağı gerekçesiyle mevzuat ve sözleşme hükümlerine uygun olmaksızın iş artışı ve süre uzatımı kararı verildiği görülmüştür.

4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun 15’inci maddesinde, sözleşme imzalandıktan sonra, sözleşme bedelinin aşılmaması ve idare ile yüklenicinin karşılıklı olarak anlaşması kaydıyla işin süresinde değişiklik yapılabileceği; 24’üncü maddesinde ise mal alımlarında, sözleşmede öngörülemeyen durumlar nedeniyle iş artışının zorunlu olması durumunda, işin, sözleşmeye esas proje içinde kalması ve idareyi külfete sokmaksızın asıl işten ayrılmasının teknik veya ekonomik olarak mümkün olmaması şartlarıyla birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilen mal alımlarında sözleşme bedelinin % 20 'sine kadar oran dahilinde, süre hariç sözleşme ve ihale dokümanındaki hükümler çerçevesinde işin aynı yükleniciye yaptırılabileceği düzenleme altına alınmıştır.

İdare tarafından pompa istasyonları, kuyu sahaları ve il sınırlarındaki diğer su üretim yerlerinde kullanılmak üzere 1.000.000 kg sodyum hipoklorit alımı işinin ihalesi 18.10.2018 tarihinde yapılmış, 1.500.000,00 TL bedelle sözleşmesi 15.11.2018 tarihinde imzalanmıştır. 180 gün süreyle devam edecek olan işin bitiş tarihi 22.05.2019’dur. İşin devam ettiği esnada, ASAT Yönetim Kurulu, 07.05.2019 tarihinde % 20 keşif artışıyla 200.000 kg daha ilave

sodyum hipoklorit alımı yapılmasına ve buna binaen de 5 ay süre uzatımı verilmesine ilişkin karar almıştır. Kararın gerekçesi; mevcut iş için belirlenen sürenin sonuna yaklaşılması üzerine aynı nitelikte mal alımı için çıkılacak ihaleye yönelik piyasa araştırması yapılmış, döviz kurlarındaki artıştan dolayı mevcut ihaleyle 1,5 TL/kg üzerinden alınan malın fiyatının süre sonunda yeni ihale yapılması halinde 3,075 TL/kg gibi bir maliyete çıkacağının öngörülerek kamu yararının gözetilmesidir. Bununla birlikte % 20 keşif artışı ile 200.000 kg ilave alım yapılması, 5 ay da süre uzatımı verilerek işin 22.10.2019 tarihinde dek devam etmesi kararlaştırılmıştır.

Görüleceği üzere iş artışı ve süre uzatımı kararı, yalnızca idarenin gelecekteki maliyet artışı öngörülerek verilmiştir. Hâlbuki 4735 sayılı Kanun’un ilgili maddesine göre sözleşmede öngörülmeyen durumların ortaya çıkması koşuluyla iş artışı yapılacağı esası benimsenmiştir. İşin sözleşmesi incelendiğinde de; iş artışının 4735 sayılı Kanun hükümlerine, süre uzatımının da ya mücbir sebep halleri ya da idareden kaynaklı sebeplerle yapılacağı açıkça belirtilmiştir. İş artış kararı, sözleşmede öngörülmeyen bir durumun ortaya çıkmasından değil idarenin, döviz kurlarındaki artıştan dolayı daha sonraki süreçte alım yapılması halinde birim fiyatların artacağı ihtimali ve değerlendirmesi üzerine kurulmuştur. İhalesi yapılmayan işin yalnızca o an ki piyasa araştırması ve ortaya çıkan ortalama teklifler üzerinden maliyet analizi-kamu yararı değerlendirmesi sağlıklı olmayacaktır. Nitekim bahsettiğimiz ‘Sodyum Hipoklorit Alımı’ işinin yaklaşık maliyet analizinde ortalama birim fiyatı 2,48 TL/kg olarak tespit edilmişken ihale sonucunda teklif edilen birim fiyat 1,50 TL/kg olmuştur. Buradan hareketle yaklaşık maliyet analizi ve piyasa araştırması sonucu oluşan ortalama birim fiyatlarla; kamu yararı boyutu, idarenin lehine olacağı ya da sonraki süreçte yapılacak ihalelerde maliyetin artacağı şeklindeki değerlendirmeler gerçekçi olmayacaktır.

Ayrıca hakedişlerin, teslimat ve sevkiyat formlarının ve kullanılan/depolanan sodyum hipoklorit miktarlarının incelenmesi neticesinde; iş bitiş tarihi olan 22.05.2019 tarihi itibariyle ihtiyaca göre talep edilen ve fiilen kullanılan miktarın 558.540 kg olduğu, kalan 441.460 kg ve

200.000 kg iş artışıyla birlikte toplam 641.460 kg’lık malın 22.05.2019- 23.09.2019 tarihleri arasında talep edildiği ve kullanıldığı anlaşılmıştır. İhalenin kapsamı 22.05.2019 tarihine kadar

1.000.000 kg sodyum hipokloritin tedarik edilerek istenilen yerlere sevk edilmesidir. İdarenin, ihtiyaca ve stok durumuna göre talep edip kullanmasında sakınca olmamakla beraber 1.000.000 kg sodyum hipoklorit alımı için ihaleye çıkılarak fiilen 558.540 kg kullanılması, kalan kısmın da iş artışı ve süre uzatımı kararından sonra alınması iş artışı ve süre uzatımı kararının sözleşmede öngörülemeyen bir durum, zaruret ya da işin niteliğinde meydana gelen bir

değişiklikten kaynaklanmadığını ortaya koymaktadır. Diğer türlü işin ilk bitiş tarihine kadar malın tamamı kullanılır, sonrasında iş artışı yapılması mecburiyeti doğardı.

Kamu idaresi de cevaben, işin süresinin sonuna yaklaşırken araştırma ve tecrübelere dayalı olarak ve döviz kurundaki dalgalanmalar göz önünde tutularak iş artışı ve süre uzatımı verildiğini, mevcut ihaleyle 1,5 TL/kg üzerinden alman malın fiyatının yeni ihaleyle 3,075 TL/kg gibi bir maliyete çıkacağının düşünüldüğünü, buna binaen iş artışı ve süre uzatımı kararı verildiğini ve de süre uzatımı sonunda yapılmış olan yeni ihalede fiyatın 1,80 TL/kg olarak gerçekleştiğini ve bulgumuz doğrultusunda işlem tesis edileceğini açıklamıştır. Her ne kadar tahmine ve varsayıma dayalı olarak birim maliyet fiyatın artacağı öngörülerek hareket edilse de yeni ihalede, İdarenin savunduğu gibi 3,075 TL/kg'lık bir fiyat değil hemen hemen yarısı kadar bir fiyat oluşmuştur. Bulgumuzda da açıkladığımız üzere ihale yapılmadan tek başına içinde bulunulan dönem ve koşullara göre tahmini, varsayımsal analizler yaparak mevzuatta öngörülmeyen uygulamalara gidilmesi yerinde değildir. Nitekim mevzuat hükümleri, iş artışı ve süre uzatım kararını belirli kıstaslara bağlamıştır. İlerde fiyat artışı olacağı öngörüsü ya da kamu yararının korunduğu yaklaşımı tek başına makul görülse de ihale mevzuatı temelinde doğru değildir. Ve idarelerin, ihale süreçlerine dair karar ve uygulamaları, başta ihale mevzuatı olmak üzere iş bazında doküman ve belgelere riayet ederek yönetmesi gerekmektedir. Diğer türlü tek başına kamu yararı gözetildiği ya da ileri de fiyat artacağı şeklinde değerlendirme, keyfiliğe yol açacak, kanuni sınırların aşılması olarak karşımıza çıkacaktır.

Sonuç olarak, mal alım ihalelerinde mevzuat ve sözleşme gereklerine uygun olarak iş artışı ve süre uzatımı verilmesi, buna ilişkin hukuki ve teknik gerekçelerin ortaya konulması yerinde olacaktır.