4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesinin (f) bendi ve 22’nci maddesinin (d) bendinde belirtilen parasal limitler dâhilinde yapılan mal alımlarına ilişkin harcamaların yıllık toplamının, 2023 yılı bütçesine bu amaçla konulan ödeneklerinin %10 unu, Kamu İhale Kurulunun uygun görüşü alınmadan aştığı görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun Temel İlkeler başlıklı 5'inci maddesinde;

“İdareler, bu kanuna göre yapılacak ihalelerde, saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenilirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.

Aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri bir arada ihale edilemez.

Eşik değerin altında kalmak amacıyla mal ve hizmet alımları ile yapım işleri kısımlara bölünemez.

Bu kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Diğer ihale usulleri belirtilen özel hallerde kullanılabilir.” hükmü yer almaktadır.

Kanun’un İdarelerce Uyulması Gereken Diğer Kurallar başlıklı 62’nci maddesinin (ı) bendinde; “ı) (Ek:4964/38 md.) Bu Kanun’un 21 ve 22'nci maddelerindeki parasal limitler dahilinde yapılacak harcamaların yıllık toplamı, idarelerin bütçelerine bu amaçla konulacak ödeneklerin %10'unu Kamu İhale Kurulunun görüşü olmadıkça aşamaz” denilmektedir.

Mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri ihalelerine ilişkin uygulama yönetmeliklerinin temel ilkeler başlıklı 4'üncü maddelerinde; “İdareler, yapacakları ihalelerde saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.

(7) Kurulun uygun görüşü olmadıkça, Kanun’un 21’inci maddesinin (f) bendi ve 22’nci maddesinin (d) bendinde yer alan parasal limitler dahilinde yapılacak harcamaların yıllık toplamı, idarelerin bütçelerine hizmet alımı amacıyla konulacak ödeneklerinin %10'unu aşamaz. İdareler, anılan parasal limitler dahilinde gerçekleştirecekleri hizmet alımlarında, hizmet alımları için ayrılan ve yıllık bütçelerinde belirlenen toplam ödenek miktarını dikkate alırlar.” hükümleri yer almaktadır.

Kamu İhale Genel Tebliği’nin, 4734 sayılı Kanun’un 62'nci maddesinin (ı) bendinin uygulanmasına ilişkin açıklamalar başlıklı 21’inci Maddesinde konu ile ilgili hükümlere yer verilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun Görevlilerin Ceza Sorumluluğu başlıklı 60’ıncı maddesinde ise;

“İhale yetkisi ile ihale komisyonlarının başkan ve üyeleri ile ihale işlemlerinden sözleşme yapılmasına kadar ihale sürecindeki her aşamada görev alan diğer ilgililerin; 17. maddede belirtilen fiil ve davranışlarda bulunduklarının, görevlerini kanuni gereklere uygun ve tarafsızlıkla yapmadıklarının, taraflardan birinin zararına yol açacak ihmalde veya kusurlu hareketlerde bulunduklarının tespiti halinde, haklarında ilgili mevzuatları gereğince disiplin cezası uygulanır. Ayrıca, fiil ve davranışlarının özelliğine göre haklarında ceza kovuşturması da yapılır ve hüküm olunacak ceza ile birlikte tarafların uğradıkları zarar ve ziyan genel hükümlere göre kendilerine tazmin ettirilir.(Değişik son cümle:30/07/2003-4964/36 md.) Bu kanuna aykırı fiil veya davranışlardan dolayı hüküm giyen idare görevlileri, bu kanun kapsamına giren işlerde görevlendirilemezler.

Bu kanun kapsamına giren işlerden dolayı yargı organlarınca herhangi bir ceza verilmiş olanlar, bu kanun kapsamına giren bütün kamu kurum ve kuruluşlarınca bu kanun’un ve ilgili diğer mevzuatın uygulanması ile görevli ve yetkili kadrolara atanamaz ve görev alamazlar.

(değişik üçüncü fıkra:30/7/2003-4964/36 md.) 5. maddede belirtilen ilkelere ve 62. maddede belirtilen kurallara aykırı olarak ihaleye çıkılmasına izin verenler ve ihale yapanlar hakkında da yukarıda belirtilen müeyyideler uygulanır.” denilmektedir.

Yukarıdaki hükümlerden de anlaşılacağı üzere, mal ve hizmet alımları ile yapım işlerinde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Bütün bu satın alımların Kanun’da belirtilen istisnalar hariç öncelikle bu usullerden biriyle yapılması gerekmektedir.

Başkanlığın 2023 yılı Bütçesinde mal ve hizmet alımına yönelik olarak ayrılan ödenekler ve harcanan ödenek miktarları, doğrudan temin yöntemiyle yapılan alımlar ile ödeneklere olan oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

T.C. Sayıştay Başkanlığı

‌Tablo 8 : 2023 Yılı Bütçe Ödeneğinden Yapılan Harcamalar

Başkanlığın mali tablolarının ve sorumlular tarafından onaylı resmi belgelerin incelenmesinden; mal ve hizmet alım giderleri için 174.685.500,00 TL ödenek alındığı, bu ödenekten toplam 146.017.670,61 TL'lik harcama yapıldığı, söz konusu harcamalardan doğrudan temin yöntemiyle toplam 79.529.222,23 TL'lik alım gerçekleştirildiği anlaşılmıştır. Bu miktar, mal ve hizmet alımı için ayrılan ödeneklerin ortalama %45,5’a tekabül etmekte, dolayısıyla doğrudan temin limiti olan %10,00 'luk sınır toplamda ortalama 35,5 kadar aşılmış bulunmaktadır.

Yukarıdaki mevzuat hükümleri ve açıklamalar birlikte değerlendirildiğinde, idare tarafından Kamu İhale Kurulunun görüşü alınmadan mevzuata aykırı bir şekilde %10'luk doğrudan temin sınırının aşılması suretiyle toplam 79.529.222,23 TL'lik alım gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır.

4734 sayılı Kanun’un “İdarelerce Uyulması Gereken Diğer Kurallar” başlıklı 62’nci maddesinin (ı) bendinde; “ı) Bu Kanun’un 21 ve 22'nci maddelerindeki parasal limitler dâhilinde yapılacak harcamaların yıllık toplamı, idarelerin bütçelerine bu amaçla konulacak ödeneklerin %10'unu Kamu İhale Kurulunun uygun görüşü olmadıkça aşamaz.” denilmektedir. Bu çerçevede, ilgili idare tarafından mal ve hizmet alımı için bütçeye konulan ödeneğin %10'luk sınırının aşılmasının ancak Kamu İhale Kurulunun uygun görüşü alınmasına bağlı olduğu açıktır. Yapılan incelemede idare tarafından Kamu İhale Kurulunun uygun görüşü alınmadan mal ve hizmet alımlarının gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.

İdare cevabında bulgu konusuna iştirak edildiği, Belediye 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 21’inci maddesinin (f) bendi ve 22 inci maddesinin (d) bendinde belirtilen parasal limitler dâhilinde mal ve hizmet alımlarında harcamaların limitlerin aşılarak gerçekleştirilmiş olduğu, 2024 bütçesi içerinde konulan ödeneklerin %10 unu geçmemesi hususunda Mali Hizmetler Müdürlüğün tarafından ödenek durumu bilgilendirmesi ile kontrollerin yapılıp Kamu İhale Kurumu görüşü alınmasının sağlanacağı, yıllık ihtiyaçların tespitine ve tedariklerin açık ihale usulü ile alımına ivedilikle geçileceği belirtilmiştir.

Yukarıda belirtilen sebeplerle, İdarenin 2023 yılı içerisinde 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 22 maddesine göre doğrudan temin yöntemi ile yapılan mal ve hizmet alımlarının kanunda öngörülen % 10'luk sınırı aşmasının yasal çerçevede hiçbir meşru gerekçesinin olmadığı düşünülmektedir. Bu nedenle; İdarenin bundan sonraki uygulamalarında doğrudan temin ile yapılacak mal ve hizmet alımı ile yapım işlerinde mevzuatın öngördüğü %10’luk sınırın aşılmamasına özen gösterilmesi, gerektiği durumlarda Kamu İhale Kurulu uygun görüşünün alınması gerekmektedir.