4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nda temel kural, ekonomik açıdan en avantajlı teklif anılan Kanun’un 37 ve 38’inci maddelere göre yapılan değerlendirme sonucunda fiyat esasına göre belirlenmektedir. Ancak, Kanun’un 40’ıncı maddesinde, ekonomik açıdan en avantajlı teklifin sadece fiyat esasına göre veya fiyat ile birlikte işletme ve bakım maliyeti, maliyet etkinliği, verimlilik, kalite ve teknik değer gibi fiyat dışındaki unsurlar da dikkate alınarak belirlenebileceği, ekonomik açıdan en avantajlı teklifin fiyat dışındaki unsurlar da dikkate alınarak belirleneceği ihalelerde, ihale dokümanında bu unsurların parasal değerleri veya nispi ağırlıkları belirleneceği hükme bağlanmıştır.

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nde fiyat dışı unsurlarla ilgili düzenleme yapılmış, Yönetmeliğin 21’inci maddesinin (c) bendinde, “Ekonomik açıdan en avantajlı teklifin fiyatla birlikte fiyat dışı unsurlar da dikkate alınarak belirleneceği ihalelerde; fiyat dışı unsurlara, bu unsurların parasal değerlerine veya nispi ağırlıklarına ve hesaplama yöntemine yönelik düzenlemenin gerekçelerinin yer aldığı açıklama belgesinin” ihale işlem dosyasında yer alacağı belirtilmiştir.

Aynı Yönetmelik’in “Fiyat dışı unsurlar ve bu unsurlara yönelik düzenleme” başlıklı 62’nci maddesinde ise; “(1) İhale konusu işin özelliği göz önünde bulundurularak işletme ve bakım maliyeti, maliyet etkinliği, verimlilik, kalite ve teknik değer, süre gibi unsurlar fiyat dışı unsur olarak belirlenebilir. (2) Ekonomik açıdan en avantajlı teklifin, fiyat ile birlikte fiyat dışı unsurların da dikkate alınarak belirleneceği ihalelerde; fiyat dışı unsurların parasal değerleri veya nispi ağırlıkları ile hesaplama yöntemi ve bu unsurlara ilişkin değerlendirmenin yapılabilmesi için sunulacak belgeler idari şartnamede açıkça belirtilir. (3) Fiyat dışı unsurlar, bir marka veya model esas alınarak rekabeti ortadan kaldırıcı bir şekilde belirlenemez. (4) Fiyat dışı unsurlara, bu unsurların parasal değerlerine veya nispi ağırlıklarına ve hesaplama yöntemine yönelik düzenlemeyi yapan birim veya görevliler tarafından gerekçeli bir açıklama belgesi hazırlanır ve bu belge ihale onay belgesinin ekinde yer alır” Şeklinde hüküm tesis edilmiştir.

Kamu İhale Genel Tebliği’nin 53.3’üncü maddesinde ise, fiyat dışı unsur kullanılmasıyla ilgili yetkinin idarede olduğundan bahsedilerek, “Fiyat dışı unsurların, Kanun’un 5’inci maddesinde belirtilen ilkelere halel getirmeyecek bir biçimde idari şartnamede açık ve net olarak düzenlenmesi” vurgulanmış, “Fiyat dışı unsur olarak yalnızca niceliksel unsurların belirlenmesi zorunlu olmayıp bu kapsamda niteliksel belirlemeler de yapılabilir. Bu bağlamda, ihale konusu işin beklenen kaliteye uygun olarak gerçekleştirilmesini sağlamaya yönelik parametreler, kamuya karşı yükleniminde bulunan işlerin miktarı veya tutarı bakımından kapasite durumu ya da ihale konusu işi oluşturan bileşenler itibariyle isteklinin teklifi ile yaklaşık maliyet yapısının birbiri ile uyumu gibi hususlar fiyat dışı unsur olarak belirlenebilecektir” denilmiştir.

Yukarıdaki mevzuat hükümleri birlikte değerlendirildiğinde, idarelerin fiyat esasına göre veya fiyat ile birlikte fiyat dışı unsurlarla ihalelere çıkma serbestisi bulunmaktadır. Fiyat dışı unsurların hesaba katılması suretiyle yapılacak ihalelerde niceliksel unsurlar yanında başkaca unsurların kullanmasında mevzuata aykırı bir durum bulunmamaktadır.

Konu ile ilgili yapılan incelemede, 2023/708034 ihale kayıt numaralı “Marmaris Atatürk Barajından Bozburun Yarımadasına İçme Suyu Temini” yapım işine ait idari şartnamenin 35’inci maddesinde “Bu ihalede ekonomik açıdan en avantajlı teklif, fiyatla birlikte fiyat dışı unsurlar da dikkate alınarak belirlenecektir.” denilmiş, aynı maddenin devamında fiyat dışı unsur değerlendirme yöntemine yer verilmiştir. Bu kapsamda teklif cetvelinde yer alan iş kalemlerinden seçilen kaleme/kalemlere ilişkin asgari ve azami oranlar belirlenmiştir. İsteklinin teklif cetvelinde seçilen bu kalemlere verilmiş olan teklifler, isteklinin kısma/ihaleye vermiş olduğu toplam teklife oranlanarak 100 ile çarpılacak, bulunan oran o kalem için belirlenen asgari oran ile azami oran arasında kalıyorsa istekli o kalem için belirlenen fiyat dışı unsur puanını alacaktır. Bu yönteme ilişkin işlemler, belirlenen bütün kalemler için isteklilerin teklif cetveli esas alınarak EKAP tarafından otomatik olarak yapılacak ve toplam fiyat dışı unsur puanları hesaplanacaktır.

Bu doğrultuda işe ait hesaplamada kullanılacak formül aşağıdaki şekilde olacaktır: Toplam Puan= Teklif Fiyatı Puanı + Fiyat Dışı Unsur Puanı

İsteklinin toplam puanı hesaplanırken; Toplam Puan= ( (En Düşük Teklif Fiyatı/İsteklinin Teklif Fiyatı) X İdarece girilen Teklif Fiyat Puanı ) + Fiyat Dışı Unsur Puanı

Söz konusu hesaplama yapılırken teklif fiyat puanı 60, fiyat dışı unsur puanı ise 40 üzerinden hesaplanacaktır.

İhaleye verilen teklifler bu doğrultuda hesaplanmış ve en yüksek puanı alan firma ihaleyi kazanmıştır.

Bu yönü ile incelendiğinde, ihaleye ait teklif edilen fiyatlar üzerinden asgari ve azami oranlara göre bir hesaplama yapıldığı, mevzuatta fiyat dışı unsur olarak yer alan işletme ve bakım maliyeti, maliyet etkinliği, verimlilik, kalite ve teknik değer gibi unsurlardan yararlanılmadığı görülmektedir.

Kamu İdaresi tarafından verilen cevapta gerekli hassasiyetin gösterileceği ifade edilmiş olup, bundan sonraki süreçte fiyat dışı unsur kullanımı ile yapılacak ihalelerde, özellikle teknik uzmanlık yönü ağır olan işlerde, niteliksel unsurların da hesaplamaya dahil edilmesi ile daha sağlıklı kararlar verilebileceği değerlendirilmektedir.