Elektrik ve doğalgaz dağıtım/tedarik şirketlerine güvence bedeli adı altında ödemelerde bulunulmuştur.

Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği “Güvence bedeli” başlıklı 19’uncu maddesinin birinci fıkrasına göre; tedarikçi, tüketicilerin ödeme yükümlülüğünü yerine getirmeme riskine karşılık güvence bedelinin anlaşma yapılırken talep edebilir. Güvence bedelinin tahsil şekline ilişkin hususlar ikili anlaşmada açıkça ifade edilir.

Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği “Güvence Bedeli” başlıklı 39’uncu maddesine göre; Dağıtım şirketi, alacaklarını garanti altına alabilmek amacıyla güvence bedeli alabilir. Serbest tüketicilerden güvence bedeli alınıp alınmayacağı ve koşulları imzalanacak sözleşmeler kapsamında serbestçe belirlenir.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun “Giderlerin gerçekleştirilmesi” başlıklı 33’üncü ve Kanun’un “Ödenemeyen giderler ve bütçeleştirilmiş borçlar” başlıklı 34’üncü maddesinde, kamu kurumlarında bir giderin gerçekleştirilmesine ve hak sahiplerine ödenmelerin nasıl yapılması gerektiğine ilişkin hükümlere yer verilmiştir.

Yukarıdaki mevzuat hükümlerinden ve açıklamalardan anlaşılacağı üzere, Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği Elektrik Piyasası Kanunu’na, Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği ise Doğal Gaz Piyasası Kanunu’na dayanılarak hazırlanmış ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından Resmi Gazete ’de yayımlanmıştır. Her iki Kanun’da da güvence bedeli alınacağına ilişkin herhangi bir hüküm yoktur. Yani güvence bedeline ilişkin düzenlemeler ikincil mevzuat ile yapılmıştır. Her iki

Yönetmelik’te de güvence bedelinin alınabileceği hükmüne yer verilmiş ise de güvence bedelinin alınması zorunlu tutulmamış olup emredici bir hükme bağlanmamıştır. Yani Güvence bedeli alınmasının veya ödenmesinin yükümlülük haline gelmesi ikili anlaşmalara (sözleşmelere) bırakılmıştır. Bununla birlikte güvence bedeli düzenlemesinin temel amacı; tüketicilerin ödeme yükümlülüğünü yerine getirmeme riskine karşılık teminat olarak alınan bir bedel olmasıdır. Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği “Güvence bedelinin talep edilmesi” başlıklı 25’inci maddesi bu duruma bir örnektir.

Yapılan ikili anlaşmalarda taraflardan birinin kamu tüzel kişiliği olduğu düşünüldüğünde, kamu tüzel kişiliği tarafından ödeme yükümlülüğünün yerine getirilmemesi gibi bir riskin de söz konusu olmayacağı açıktır. Şöyle ki kamu kurumlarında bir giderin gerçekleştirilmesi ve hak sahiplerine ödenmesi 5018 sayılı Kanun hükümleriyle zaten güvence altına alınmıştır. Yani dağıtım şirketlerinin alacaklarının güvence altına alınmasını öngören düzenlemelere kamu kurumları açısından gerek kalmamaktadır.

Güvence bedeli alınması/ödenmesi kamu mali yönetimini de olumsuz etkilemektedir. Şöyle ki tüketicilerden (kamu kurumlarından) alınan güvence bedeli, tüketicinin aboneliğini sonlandırması halinde iade edilmektedir. Satış sözleşmesinin feshi veya sona ermesi veya eski sayacın ön ödemeli sayaçla değiştirilmesi gibi durumlarda güvence bedelleri iade edilmektedir. İade işlemi ise müşterinin tüm borçlarını ödenmiş olması, nakit olarak alınan güvence bedellerinin ilgili mevzuat çerçevesinde güncelleştirilmesi ve yapılan sözleşmelerin değerlendirilmesi gibi temel şartların oluşmasıyla gerçekleşmektedir. Yani güvence bedeli adı altında yapılan ödemeler kesintisiz ve sürekli olmayıp, gerekli şartlar oluştuğunda ilgilisine iade edilmektedir. Kamu kurum ve kuruluşları, devletin temel yapısını oluşturan ve sürekliliği olan kurumlardır. Dolayısıyla elektrik ve doğal gaz alımları da kamu kurum ve kuruluşları için süreklilik arz eden alımlardır. Bu nedenlerle, kamu kurumlarından güvence bedeli alınması, Kamu kaynağının süresiz olarak özel hukuk alanında rehin tutulmasına neden olmaktadır. Bu uygulama hem kamu kaynağının kullanılması ve değerlendirilmesini kısıtlamakta hem de özel sektör dâhil tüm toplumsal işleyişin alt yapısını hazırlayan kamu ve kuruluşlarının varoluş amacıyla bağdaşmamaktadır.

Aşağıdaki tabloda da görüleceği üzere, idare tarafından son dört yıl için toplamda 492.220,60 TL kamu kaynağı “güvence bedeli” altında iki dağıtım/tedarik şirketine ödenmiştir. Ülke genelindeki kamu idareleri dikkate alındığında, önemli miktarda kamu kaynağının sınırsız süre ile güvence bedeli olarak ödendiği ve kamu yararına kullanımının kısıtlanmış olduğu görülecektir.

Tablo 10: Üsküdar Belediyesi Tarafından 31.12.2019 tarihi İtibariyle Ödenen Güvence Bedelleri İcmali

Yukarıda yer alan denetim tespitine binaen, İdare tarafından; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda “güvence bedelinden” muaf kurumların açıkça belirtildiği, Belediyelerin de bu kapsamda bulunmadığı,

Yıllık enerji kullanımı 1400 kvh üstünde olan abonelerin 3 ay içinde "serbest tüketici" olmaları halinde E... E... A.Ş ile yapılan anlaşma gereği teminatın iade alındığı,

Doğalgaz piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği’nin 39’uncu maddesine göre abonelik sözleşmesinin imzalanması sırasında bir defaya mahsus olmak üzere güvence bedeli alınabildiği, abonelik sözleşmesinin sona ermesi durumunda, tüketicinin tüm borçlarını ödenmiş olması koşuluyla güncellenmiş haliyle güvence bedelinin iade edildiği,

Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu kararı ile kabul edilen Doğal Gaz Dağıtım Sektörü Bağlantı ve Hizmet Bedellerine İlişkin Usul ve Esaslarda Kamu kurumlarının muaf tutulmadığı ifade edilmiştir.

Sonuç olarak; kamu idaresi cevabından bulgumuzda bahsi geçen tespitlerin ve önerilerin tam anlaşılmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Bulgumuzun temel amacı kamu kaynağının korunmasını sağlamaktır.

Kamu idaresi cevabında 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nda “güvence bedelinden” muaf kurumların açıkça belirtildiği, Belediyelerin de bu kapsamda bulunmadığı, Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu kararı ile kabul edilen Doğal Gaz Dağıtım Sektörü Bağlantı ve Hizmet Bedellerine İlişkin Usul ve Esaslarda Kamu kurumlarının muaf tutulmadığı ifade

edilmiş ise de güvence bedeline ilişkin temel hususlar Elektrik Piyasası Tüketici ve Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliklerinde düzenlenmiştir. Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği “Güvence bedeli alınmayan tüketiciler” başlıklı 30’uncu maddesinde; 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununa ekli (I) sayılı cetvelde yer alan kamu idarelerinden bu bedelin alınmayacağı emredici hukuk diliyle ifade edilmiştir. Bu hüküm ile tedarikçi firmalara ikili anlaşma ile güvence bedeli belirleme yetkisi verilmemiş doğrudan ilgili cetvelde sayılan kurumlar muaf tutulmuştur. Güvence bedelinin alınabileceği hükümler emredici hukuk diliyle yazılmamıştır. Yani Güvence bedeli alınmasının veya ödenmesinin yükümlülük haline gelmesi ikili anlaşmalara (sözleşmelere) bırakılmıştır. Elektrik Piyasası Tüketici ve Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmelik’lerinde güvence bedeli düzenlemesinin temel amacı; tüketicilerin ödeme yükümlülüğünü yerine getirmeme riskine karşılık bir teminat olmasıdır.

Kamu idaresi cevabında yıllık enerji kullanımı 1400 kvh üstünde olan abonelerin 3 ay içinde “serbest tüketici” olmaları halinde E... E... A.Ş ile yapılan anlaşma gereği teminatın iade alındığı ifade edilmiş ise de iade alınan teminatlara ilişkin herhangi bir veri sunulmamıştır. Elektrik Piyasası Düzenleme Kurulu Kararı (EPDK) ile 2019 yılı için yıllık serbest tüketici tüketim limiti, 1.600 kWh ve üzeri olarak belirlenmiştir. Bu rakam her sene başında EPDK tarafından yeniden değerlendirilmekte ve uygun görüldüğü ölçüde düşürülmektedir. Üsküdar Belediyesinin 2018 yılı itibariyle 76 hizmet biriminde ortalama elektrik sarfiyat 186.714,90 kWh, 2019 yılı itibariyle 105 hizmet biriminde ortalama elektrik sarfiyatı ise 134.120,41 kWh’ dir. Bu verilere göre belediye serbest tüketci niteliklerine haizdir. Belediye, elektrik ihtiyacının büyük bir kısmını E… E… A.Ş’ den tedarik etmektedir. İdarenin 2019 yılı dönem sonu detaylı mizanı incelendiğinde ise 13.204.895,94 TL tutarında elektrik alımlarının olduğu görülmüştür. Yıllık onüç milyon Türk Lirası kadar ödeme yapan bir tüketiciden ödeme yükümlülüğünü yerine getirmeme riskine karşılık güvence bedelinin teminat olarak alınması/ödenmesi güvence bedeli düzenlemesinin amacına uygun değildir..

Kamu idaresi cevabında Doğalgaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliğ’ inin 39’uncu maddesine göre abonelik sözleşmesinin imzalanması sırasında bir defaya mahsus olmak üzere güvence bedeli alınabildiği, abonelik sözleşmesinin sona ermesi durumunda, tüketicinin tüm borçlarını ödenmiş olması koşuluyla güncellenmiş haliyle güvence bedelinin iade edildiği ifade edilmiş ise de Kamu kurum ve kuruluşları, devletin temel yapısını oluşturan ve sürekliliği olan kurumlardır. Sürekliliği olan bir kurumun faaliyeti ve ihtiyaçlarıda sürekli olacaktır. Kısacası Devlet var olduğu müddetçe kamu Kurum ve kuruluşlarıda var olacaktır.

Çünkü Devletin sürekliliği ilkesi esastır. Bu nedenlerle, kamu kurumlarından güvence bedeli alınması, Kamu kaynağının süresiz (sürekli) olarak özel hukuk alanında rehin tutulmasına neden olmaktadır. Dolayısıla bu uygulama hem kamu kaynağının kullanılması ve değerlendirilmesini kısıtlamakta hem de özel sektör dâhil tüm toplumsal işleyişin alt yapısını hazırlayan kamu ve kuruluşlarının varoluş amacıyla bağdaşmamaktadır. Bulguda sadece elektrik alımları için ödenen güvence bedeli 421.083,68 TL’dir. Aslında bu meblağ süresiz bir şekilde tedarikçi firmanın uhtesinde kalmaktadır. Ulusal düzeydeki tüm kamu Kurum ve kruluşları dikkate alındığında kamu kaynağı olarak değerlendirilecek çok ciddi meblağların atıl hale geldiğiği görülecektir.

Yukarıdaki mevzuat hükümleri ve açıklamalar kapsamında, dağıtım/tedarik şirketleri ile kamu kurum ve kuruluşları arasında güvence bedeli alınmamasına yönelik mutabakatın ikili anlaşmalar ile sağlanması kamu menfaatine uygun olacaktır.