İdarenin yönetiminde bulunan sebze ve meyve hallerinde bir kişinin dolaylı olarak kullanımında birden fazla iş yerinin bulunduğu görülmüştür.

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un “Toptancı hallerindeki iş yerleri ile pazar yerlerindeki satış yerlerinin işletilmesi” başlıklı 11’inci maddesinde;

“…

1. Doğrudan veya dolaylı olarak aynı toptancı halinde birden fazla işyeri kiraladığı veya satın aldığı ya da aynı pazar yerinde ikiden fazla satış yeri tahsis edildiği veya kiralandığı anlaşılanların,

2. İşyerinin kiralanması veya satılmasında ya da satış yerinin kiralanması veya tahsisinde ilgili yönetmelikte belirlenen şartları taşımadıkları veya sonradan kaybettikleri anlaşılanların, kira sözleşmelerinin feshine ya da satış işlemlerinin veya tahsislerinin iptaline belediye encümenince karar verilir...” <span>Hükümleri yer almaktadır.</span>

Söz konusu Kanun’un verdiği yetkiye istinaden yayımlanan Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in 28’inci maddesinin üçüncü fıkrasında; "Toptancı halindeki işyerleri, üretici, üretici örgütü, komisyoncu veya tüccarlara kiralanır ya da satılır. Aynı toptancı halinde/şubesinde bir kişiye doğrudan veya dolaylı olarak en fazla bir işyeri kiralanabilir veya satılabilir. İşyeri, adi şirketlere/ortaklıklara ya da birden fazla gerçek veya tüzel kişiye kiralanamaz veya satılamaz.",

Aynı Yönetmelik’in Geçici 1’inci maddesinin onbeşinci fıkrasında ise;

“Aynı toptancı halinde/şubesinde birden fazla işyeri bulunanlar ile bir işyerini kullanan adi şirketler/ortaklıklar ya da birden fazla gerçek veya tüzel kişiler, durumlarını 1/7/2015 tarihine kadar 28 inci maddenin üçüncü fıkrasına uygun hale getirir.” <span>hükümleri yer almaktadır.</span>

Bahsi geçen Kanun’a ait komisyon raporu ve kanun tasarısının genel gerekçesi incelendiğinde;

“…Günümüzde ekonomik politikalarla güdülen amacın enflasyonu makul seviyelere çekerek sağlıklı büyümenin temellerini güçlendirmek olduğu bilinmektedir. Enflasyon üzerine yapılan açıklamalar değerlendirildiğinde, işlenmemiş gıda fiyatlarındaki yüksek oranlı artışın enflasyon üzerinde büyük bir etkisinin olduğu anlaşılmaktadır.

…

Anılan Kanun Hükmünde Kararname ve değişiklikleri ile; sebze ve meyve ticaretinin kalite, standart ve sağlık kurallarına uygun olarak serbest rekabet sistemi içerisinde yapılması, üretici ve tüketiciler ile sebze ve meyve ticaretini meslek edinenlerin çıkarlarının dengeli ve eşit şekilde korunması ve toptancı hallerinin modern ve çağdaş bir altyapı sistemine kavuşturulması amaçlanmış ancak, aradan geçen yaklaşık ondört yıllık süre boyunca bahsi geçen bu amaçlara ulaşılamamıştır…

Tasarıyla; rekabetçi yapının sağlanması, üreticinin, emeğinin karşılığını alabilmesi, tüketicinin, yeterli, kaliteli, güvenilir, sağlıklı ve uygun fiyatlı mal talebinin karşılanabilmesi, maliyetlerin düşürülmesi, gıda güvenliğinin temin edilmesi, kayıt dışılığın önlenmesi, tedarik, dağıtım ve satışta etkinliğin sağlanması, toptancı halleri ile pazar yerlerinin çağdaş bir altyapıya kavuşturulması, üretici ve tüketicilerin hak ve menfaatlerinin korunması, meslek mensuplarının faaliyetlerinin düzenlenmesi amaçlanmıştır...” ifadelerine yer verilerek rekabetçi ortamın önemi, gıda fiyatlarının enflasyona etkisi, kayıt dışılığın önlenmesi, gıda güvenliği gibi konular değerlendirilmiştir.

Ayrıca söz konusu komisyon raporunda; Alt Komisyonda Tasarı üzerinde yapılan görüşmeler sırasında;

“…

Üretici bölgelerindeki hallerde tüccarın, paketleme ve ambalajlama yapmak zorunda olduğu, bunları yapabilmek içinde birden fazla işyerine sahip olması gerektiği, bu sebeple Tasarıdaki halden bir tek işyeri alma hükmünün olumsuz sonuçları olabileceği ifade edilmiştir.” <span>denilmiştir. Bu ifadelerden, tek bir iş yeri alma hükmünün tartışıldığı ancak yine de Kanun metninde kaldığı anlaşılmaktadır.</span>

Mevzuatında belirtildiği üzere, sebze ve meyve toptancı hallerinde; aynı kişiye doğrudan veya dolaylı olarak en fazla bir iş yeri kiralanabilmekte veya satılabilmektedir. Diğer yandan, bahsi geçen Yönetmelik yayımlanmadan önce, aynı toptancı halinde/şubesinde birden fazla iş yeri bulunanlar ile bir iş yerini kullanan adi şirketler/ortaklıklar ya da birden fazla gerçek veya tüzel kişinin bulunması halinde, söz konusu kişiler mevcut durumlarını 01.07.2015 tarihine kadar Yönetmelik’te belirlenen duruma uygun hale getirmekle mükellef tutulmuşlardır.

Yapılan incelemede, Bayrampaşa ve Ataşehir sebze ve meyve hallerinde bulunan 764 iş yerinden Bayrampaşa Halinde 44 ve Ataşehir Halinde 11 olmak üzere toplam 55 işyerinin ortaklık yapılarında yukarıda yer verilen mevzuata aykırılığın mevcut olduğu görülmüştür.

Söz konusu mevzuata aykırılığa örnek olarak aşağıdaki durumlar verilebilir:

-Aynı kişinin, “Müdür Ortak” unvanıyla %100 hissesine sahip olduğu iki şirketin aynı Halde iki farklı iş yerine sahip olması.

-Aynı kişinin %50’sinden fazlasına sahip olduğu üç şirketin, aynı Halde üç farklı iş yerine sahip olması.

-Aynı kişinin %100 ve %50 ortaklık oranlarına sahip olduğu iki şirketin aynı Halde iki işyerinin olması.

Toptancı hallerindeki iş yerlerinin durumu kiracıları veya malikleri tarafından ilgili Yönetmelik düzenlemesine uygun hale getirilmemiş olup İdare de bu durumu takip etmemiştir. Dolayısıyla, uyumlulaştırma için en son tarih olarak belirlenen 01.07.2015 tarihinden sonra da kiralama veya satın alma şeklinde birden fazla iş yerinin aynı kişi veya ortaklıklarca kullanımına devam edilmiştir. 2023 yılında işyeri olan kişilere birden fazla işyeri kiralaması yapılmasa da önceki yıllardan gelen ve birden fazla işyeri olan kişilerin bulunduğu görülmüştür.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine İdare tarafından; dolaylı olarak elde edilen bir den fazla kiracılık hakkının mevzuatın ön gördüğü şekle getirilebilmesi için 14.12.2023 tarihli ve 1455 sayılı İstanbul Büyükşehir Belediye Meclis kararı ile kabul edilen 2024 Yılı Ücret Tarifesinin “Açıklamalar” başlıklı 4 üncü maddesine, 6085 sayılı Sayıştay Kanunu çerçevesinde Sayıştay denetçilerince hazırlanan denetim raporlarında ''İdarenin mülkiyetindeki hallerde bir kişiye birden fazla işyerinin kiralanması veya satılması'' bulgusu yer almaktadır. Rapor gereği, Hallerde birden fazla işyerini doğrudan veya dolaylı olarak kullanan gerçek veya tüzel kişinin, durumlarını Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmeliğin 28 inci maddesinin üçüncü fıkrasına uygun hale getirebilmeleri için, Ek listede yer alan Bayrampaşa (44) Ataşehir (11) toplam 55 işyerinin 29.02.2024 tarihi mesai bitimine kadar yapacakları devir işlemlerinden devir işlem bedeli alınmaz.” <span>ifadesi eklendiği,</span>

Bunun üzerine 2024 yılı ücret tarifesinin “Açıklamalar” başlıklı 4’üncü maddesinde yer alan 55 işyerine, 29.02.2024 tarihine kadar kira haklarını devir ettikleri takdirde, devir işlem bedeli alınmayacağı, aksi takdirde, 5957 sayılı Kanunun 11 inci maddesinin altıncı fıkrasının (k) bendine istinaden kira sözleşmesinin feshine karar verilmek üzere dosyanın belediye encümenine gönderileceği yönünde tebligat gönderildiği,

Yapılan tebligat sonucunda, Bayrampaşa ve Ataşehir Hallerinde dolaylı olarak kiracılık hakkı elde eden 55 kişinin başvuru yaptığı, bu kişilerden 47’sinin dolaylı olarak elde etmiş olukları kiracılık haklarının devrinin encümen kararı ile gerçekleştiği geriye kalan 8 kişinin devir işlem süreçlerinin devam ettiği belirtilmiştir. Ayrıca İdare tarafından Bayrampaşa ve Ataşehir Hallerinde, doğrudan birden fazla kiracılık hakkı olan gerçek veya tüzel kişi bulunmadığı ifade edilmiştir. İdare tarafından her ne kadar belediye meclis kararına ilişkin tebligat yapıldığı ve söz konusu 55 işyeri sahibinin başvurusu sonucu kiracılık haklarının kalmadığı belirtilse de İdare tarafından gönderilen kanıtlayıcı evraklar arasında yalnızca işyeri sahiplerine yapılan tebligatın bulunduğu söz konusu 55 işyerinin kiracılık haklarının devirleri ile ilgili herhangi bir kanıtlayıcı evrak sunulmadığından İdare cevabında bulgu konusu hususu tam olarak karşılayamamaktadır.

Sonuç olarak; Yönetmelik’in 28’inci maddesinin üçüncü fıkrası ile Geçici 1’inci maddesinin onbeşinci fıkrasına uygun olarak, sebze ve meyve hallerinde faaliyet gösteren kişi ve ortaklıkların, durumlarını mevzuata uygun hale getirmeleri sağlanmalıdır.