Yapılan incelemelerde Büyükşehir Belediyesi sorumluluğunda olan bazı faaliyetlerin ilçe belediyeleri tarafından yerine getirildiği ve gelirlerinin toplanıldığı tespit edilmiş olup söz konusu faaliyetler maddeler halinde açıklanmıştır.

A) Yol Üstü Otopark İşletmeciliğinin İlçe Belediyelerince Yapılması

Yapılan incelemelerde, büyükşehir belediyesi görev ve sorumlulukları kapsamında yer almasına rağmen Seferihisar Belediyesi tarafından ihale yapılarak yol üstü otopark işletmeciliği yapıldığı görülmüştür.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları” başlıklı 7'nci maddesinin birinci fıkrasında büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumlulukları hüküm altına alınmış ve (f) bendinde; “Büyükşehir ulaşım ana plânını yapmak veya yaptırmak ve uygulamak; ulaşım ve toplu taşıma hizmetlerini plânlamak ve koordinasyonu sağlamak; kara, deniz, su ve demiryolu üzerinde işletilen her türlü servis ve toplu taşıma araçları ile taksi sayılarını, bilet ücret ve tarifelerini, zaman ve güzergâhlarını belirlemek; durak yerleri ile karayolu, yol, cadde, sokak, meydan ve benzeri yerler üzerinde araç park yerlerini tespit etmek ve işletmek, işlettirmek veya kiraya vermek; kanunların belediyelere verdiği trafik düzenlemesinin gerektirdiği bütün işleri yürütmek.” hükmü tesis edilmiştir.

Buna göre büyükşehir belediyelerinde, ilçe belediyelerin yol üstü otopark işletebilmesi mümkün değildir. Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde de yol üstü otoparklar Belediyenin iştiraki konumunda olan İzelman AŞ'ye 5216 sayılı Kanun'un 26'ncı maddesine istinaden meclis kararı ile işlettirilmektedir.

Ayrıca 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun “Park ücretinin alınması, araçların çektirilmesi ve kaldırılması ile muhafazası” başlıklı 79’uncu maddesinde; “Karayolu üzeri park yerindeki araçlar için park ücreti, yetki ve sorumluluk alanına göre park yerini tespite yetkili idarece veya bu idare tarafından işletme izni verilen gerçek veya tüzel kişilerce alınabilir. Bunlar dışında hiçbir gerçek veya tüzel kişi herhangi bir şekilde park ücreti alamaz. Erişme kontrollü karayolları (otoyol-ekspresyol) hariç olmak üzere büyükşehirlerde yetkili idareler, büyükşehir belediyeleridir. Birinci fıkra hükmüne aykırı olarak park ücreti alan veya almaya teşebbüs edenler, fiilleri daha ağır bir ceza gerektiren bir suç oluşturmadığı takdirde, altı aydan iki yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.” hükmü yer almaktadır.

Mezkûr Kanun kapsamında düzenlenen haliyle ilçe belediyeleri tarafından yol üstü (sokak arası) otopark işletilmesi ve/veya işlettirilmesi halinde cezai müeyyideler öngörülmüştür. İzmir ilinde bir ilçe belediyesi olan Seferihisar Belediyesinin 1078,7 metre yol üzerinde yol üstü otopark işlettirildiği tespit edilmiştir.

2020 yılı Sayıştay Denetim Raporunda da belirtildiği üzere Söz konusu uygulama gerek 5216 sayılı Kanun açısından gerekse 2918 sayılı Kanun açısından mevzuata aykırıdır. İdare tarafından mevzuata aykırı bu durumun sonlandırılması gerekmektedir.

B) Büyükşehir Belediyesinin Yetkisi Altında Bulunan Bazı Alanlarda İşgal İzni Vermek ve Denetlemek Yetkisinin İlçelere Bırakılması

Kurum hesap ve işlemlerinde yapılan incelemelerde kamulaştırma, yapım, bakım ve onarımından Büyükşehir Belediyesinin sorumlu olduğu bazı alanların işgal denetimlerini yapma yetkisinin ilçe belediyelerine bırakıldığı görülmüştür.

Bilindiği üzere 6360 sayılı Kanun'la Büyükşehir Belediyelerinin bulunduğu illerde il özel idareleri kapatılmış ve büyükşehir sınırları il mülki sınırı olarak belirlenmiştir. Bu belirlemeden sonra ilçe belediyeleri ile büyükşehir belediyeleri arasında yetki yönünden çeşitli aksaklıklar ortaya çıkmıştır. İzmir Büyükşehir Belediye Meclisinin 12.11.2018 tarih 1221 sayılı kararı ile “Kıyı ve Sahil Şeridi, Yol, Meydan ve Yeşil Alan Yetki ve Görev Uygulama Yönetmeliği” kabul edilerek büyükşehir belediyesi ile ilçe belediyeleri arasındaki yetki ve görev dağılımı belirlenmiştir.

Yukarıda bahsedilen Yönetmelik'in “Yollar” başlıklı 4’üncü maddesinde:

“Ek-1 de belirtilen veya ek-1'de bulunmayan ancak Uygulama İmar Planlarına göre en az 17 metrelik yolların, bu yollar üzerindeki yaya alt ve üst geçitlerinin kamulaştırma, yapım, bakım ve onarımından büyükşehir belediyesi sorumludur.” hükmüne,

“İşgal denetimi” başlıklı 10'uncu maddesinde:

“(1) işgale izin vermek, izinsiz işgalleri men etmek ve denetlemek görev ve yetkisi Büyükşehir Belediyesine aittir. 

(2) Ek-1 de belirtilen alanlar haricindeki alanlarda işgallere izin vermek, izinsiz işgalleri men etmek ve denetlemek görev ve yetkisi İlçe Belediyelerine aittir.” hükmüne yer verilmiştir.

Yukarıda yer verilen Yönetmelik hükümlerinden görüleceği üzere ek-1 de bulunan veya bulunmasa bile imar planına göre en az 17 metrelik yolların kamulaştırma, yapım, bakım ve onarımından büyükşehir belediyesi sorumludur. Ancak işgal denetimine ve iznine ilişkin ise yalnızca Ek-1 de yer verilen alanlarda büyükşehir belediyesine yetki verilmiştir. Yani büyükşehir belediyesince duruma göre kamulaştırma yapılacak veya onarım bakım masrafı yapılacak yerlerin işgal ecrimisilleri ve işgal denetimini ilçeler yapacaktır.

İşgal denetimlerinin ilçelerce yapılması; masrafına büyükşehir belediyesinin katlandığı alanların ecrimisil gelirini ilçe belediyeleri alması sonucu gelir kaybına ve işgalciler tarafından bu yerlere sabit yapılar yapılırsa veya üzerindeki yapılar tahrip edilmesi halinde büyükşehir belediyesince ilave masraflar yapılmasına sebebiyet verecektir.

2020 yılı Sayıştay Denetim Raporunda da belirtildiği üzere Büyükşehir Belediyesinin sorumluluk alanında bulunan yerlerin işgal denetimi yetkisinin de mevzuat hükümleri doğrultusunda Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılması gerekmektedir.