Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi DİSKİ Genel Müdürlüğü ile Belediye ve Özel İdare Çalışanları Birliği Sendikası (BEM-BİR-SEN) arasında akdedilen ve 2021 yılını kapsayan Sosyal Denge Tazminatı Sözleşmesinde, 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu ile belirlenen çerçevenin dışına çıkılarak sosyal denge ödemesi kapsamına girmeyen düzenlemelere yer verilmiştir.

2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 128’inci maddesinde memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işlerinin kanunla düzenlenceği belirtilmiştir. Ancak malî ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümlerinin saklı olduğu belirtilerek toplu sözleşme hükümleri ile mali ve sosyal haklara ilişkin düzenleme yapılabilabilmesi imkanı sağlanmıştır.

Bu kapsamda, 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu’nun 32’nci maddesine göre, 27.6.1989 tarihli ve 375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin Ek 15’inci maddesi hükümleri çerçevesinde sosyal denge tazminatının ödenmesine belediyelerde belediye başkanının teklifi üzerine belediye meclisince karar verilmesi halinde, sözleşme döneminde verilecek sosyal denge tazminatı tutarını belirlemek üzere, ilgili mahalli idarede en çok üyeye sahip sendikanın genel başkanı veya sendika yönetim kurulu tarafından yetkilendirilecek bir temsilcisi ile belediye başkanı arasında, Toplu Sözleşme sürecinin tamamlanmasını izleyen üç ay içerisinde sözleşme yapılabilmektedir.

375 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin Ek 15’inci maddesinde ise, sosyal denge tazminatının ödenebilecek aylık tutarının, 4688 sayılı Kanun’a göre yapılan Toplu Sözleşme’de belirlenen tavan tutarı geçmemek üzere ilgili belediye ile bu belediyede en çok üyeye sahip kamu görevlileri sendikası arasında yapılabilecek sözleşmeyle belirleneceği ifade edilmiştir.

4688 sayılı Kanun hükümleri uyarınca Resmî Gazete’de yayımlanan 28.9.2019 tarihli ve 2019/1 Karar Numaralı Kamu Görevlileri Hakem Kurulu Kararı’nın Yerel Yönetim Hizmet Koluna İlişkin Mali ve Sosyal Haklar başlıklı Dördüncü Bölümünün “Sosyal Denge Tazminatı” başlıklı 1’inci maddesinin 1’inci fıkrasında ise; “Belediyeler ve bağlı kuruluşları ile il özel idarelerinin kadro ve pozisyonlarında istihdam edilen kamu görevlilerine, 4688 sayılı Kanunun 32’nci maddesinde yer alan usul ve esaslar çerçevesinde ödenebilecek sosyal denge tazminatı aylık tavan tutarı en yüksek Devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil) %100’üdür. Sosyal denge tazminatının verilmesi yönünde yapılabilecek sözleşmelerde, tavan tutarı aşmamak kaydıyla ödenebilecek tazminatın aylık tutarı, görev yapılan birim ve iş hacmi, görevin önem ve güçlüğü, görev yerinin özelliği, çalışma süresi, kadro veya görev unvanı ile derecesi gibi kriterlere göre farklı olarak belirlenebilir.” denilmektedir.

Yukarıda belirtilen yasal düzenlemeden de görüleceği üzere, sosyal denge sözleşmesinde sadece tavan tutarı aşmamak kaydıyla görev yapılan birim ve iş hacmi, görevin önem ve güçlüğü, görev yerinin özelliği, çalışma süresi, kadro veya görev unvanı ile derecesi gibi kriterlere göre ödenebilecek tazminatın aylık tutarı düzenlenebilecektir. Sosyal denge sözleşmelerine, farklı ödemelere ve hususlara ilişkin hükümler konulması mevzuatına aykırı olacaktır.

Yukarıda belirtilen hükümlerin aksine DİSKİ Genel Müdürlüğü ile BEM-BİR-SEN arasında akdedilen ve 2021 yılını kapsayan sosyal denge tazminatı ödenmesine ilişkin sözleşmede verilen yetkinin dışında kalan çeşitli konuların da sözleşmeye konu edildiği görülmektedir. Bu kapsamda;

Sözleşmenin 1’inci maddesinin ikinci fıkrasında sözleşmenin amacının “sosyal denge tazminat tutarını belirlemek” olduğu net bir biçimde ifade edilmemiş ve daha genel ifadelerle bir ücret düzenlemesi yapıldığı ifade edilmekle birlikte bunun yanısıra insanca yaşamı sağlamak, bilgi ve becerisini geliştirmek, emeğin karşılığını almak, demokratik ve katılımcı çalışma düzeni oluşturmak, sosyal ve kültürel düzeyi geliştirmek gibi sözleşme kapsamına girmeyen esasların da amaç olarak ifade edildiği,

Sözleşmenin 4-B) maddesi b) bendinde sözleşme tarafı olmayan sendika üyesi kamu görevlilerinden, aynı ünvanlı üyesinden aldığı aidatın iki katı oranında sosyal denge sözleşmesi aidatı alınacağının belirtildiği,

Sözleşmenin 6’ncı maddesinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önlemlere, sendika temsilcilerine gerekli kolaylığın sağlanmasına, yazılı başvuru ve cevap usul ve süreleri ve yayın, bülten, bildirim, genelgelerin sendikaya gönderilmesine ilişkin çeşitli düzenlemeler yapıldığı,

Sözleşmenin 7, 9 ve 15’inci maddelerinde sendika için kurum içinde sağlanacak imkanlar ve duyuru panolarının temini ve sendikal çalışmalar için salon araç gereç kullanımı ile ilgili düzenlemelere ve sendika, ilgili şube temsilcileri ile çalışanları için yapılacak sosyal etkinlikleri, eğitim, seminer, konferans ve eğitsel toplantılar ve salon, araç ve gereçlerden yararlanma ile çalışanlara verilecek eğitimlerin düzenlendiği,

Sözleşmenin 19’uncu maddesinde mazeret izinlerine ilişkin düzenleme yapıldığı, 20’nci maddesinde kamu görevlilerinin kusuruna binaen ortaya çıkacak zararların tazmininde komisyon kararının gerekliliğine ilişkin düzenleme yapıldığı, 22’nci maddede ise servis hizmeti ve toplu taşıma kartı verilmesi gibi konularda düzenleme yapıldığı görülmektedir.

Sosyal denge sözleşmenin konusu, memur ve sözleşmeli personele yapılacak sosyal denge tazminatı ödemesi tutarının belirlenmesi olup, sosyal denge ödemesiyle ilgili olmayan ve 4688 Kanun hükümlerine aykırılık oluşturacak düzenlemelere sözleşmede yer verilmemesi gerekmektedir.