İdarenin, toptan sebze ve meyve halinde sözleşme gereği elde etmesi gereken rüsum gelirleri ve işyeri devir ücretlerini tahsil etmediği görülmüştür.

İdare mülkiyeti belediyeye ait Sakarya ili, Arifiye ilçesinde (95.121) m² arsa üzerine Toptan Sebze ve Meyve Hali Kompleksinin inşası için, 2886 sayılı kanun 35/a maddesine göre Kapalı Teklif Usulü ile 29 yıl Sınırlı Ayni Hak Tesisi kurma, en fazla 29 yıl süreyle işletilmesi, aylık kira ödenmesi, hal rüsumlarının tamamı ve devir ücretlerinin ödenmesi ve bu sürenin sonunda teknik şartnamesindeki şartlara haiz, kullanılabilir bir şekilde belediyeye devredilmesi şartıyla ihaleye çıkmıştır. Sakarya Hal İşletmeciliği İnşaat ve Tic. A.Ş. yüklenici olarak Yeni

Hal Kompleksini tamamlayarak 2019 yılında hizmete açılmıştır.

Büyükşehir Belediyesi tarafından, hal kuruluşuna ilişkin Ticaret Bakanlığı’na yapılan başvuru neticesinde; Bakanlık tarafından, sınırlı ayni hak tesisi yöntemi ile yeni hal binasının yapılması, halin 29 yıl süreyle işletilmesi ve süre bitiminde belediyeye devredilmesi gerekçe gösterilerek yeni toptancı halinin sözleşme kapsamında belediyeye devredilinceye kadar özel hal statüsünde olacağı değerlendirilerek, hal kuruluşuna ilişkin başvuru formunun buna uygun olarak gönderilmesi istenmiş, sonuç olarak özel hal statüsü verilmiştir.

Ancak 07.07.2012 tarihli Resmi Gazete ’de yayınlanan Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Haller Hakkında Yönetmeliği'nin 12’nci maddesinde özel toptancı hal kurucularında aranılacak şartlar sayılırken, 13’üncü maddesinde, “… 12’nci maddede aranılan şartları taşıdığı anlaşılanlara belediye encümenince özel hal kurma izni verilir. Toptancı hal kuruluşuna ilişkin 11 inci maddeye göre alınan belediye meclisi kararını takip eden bir yıl içinde toptancı hal projesini ilgili belediyeye sunmayan ya da yazılı olarak taahhüt edilen süre içinde toptancı hali kuruluş işlemlerini tamamlamayanların özel hal kurma izni ilgili belediyece iptal edilir.” düzenlemeleri yer almıştır. Bu düzenleme uyarınca meclis ya da encümen tarafından alınan özel hal statüsü kararı bulunmamaktadır.

Yaptırılan Toptan Sebze ve Meyve Halinin yapılma ve işletilme yöntemi, özel hal kabulünü gerektirmemektedir. Zira hal kanununda belirtildiği üzere, özel hallerde mülkiyet özel hali kuran gerçek ve tüzel kişilere aittir. Oysaki söz konusu toptancı halinin mülkiyeti büyükşehir belediyesine aittir. Diğer taraftan, firma tarafından özel hal kurmak için herhangi bir girişimde bulunulmadığı, dolayısıyla belediye encümenince özel hal kurulmasına ilişkin bir izin verilmesi de söz konusu değildir. Ticaret Bakanlığı’nın, sınırlı ayni hak tesisi yöntemi ile yeni hal binasının yapılması, halin 29 yıl süreyle işletilmesi ve süre bitiminde belediyeye devredilmesini gerekçe göstererek özel hal kabulünün, kanuni bir dayanağının bulunmadığı tespit edilmiştir.

Fiili durum nedeniyle özel hal statüsünün kaldırılmasına ilişkin belediye Ticaret Bakanlığı’na idari başvuru yaparak, bu başvurunun reddedilmesi halinde idari yargı yoluna giderek iptal davası açması gerekmektedir. Her ne kadar fiili duruma ilişkin belediye ve işletmeci açısından çeşitli çekişmeli davalar bulunsa da belediye söz konusu toptancı halinin özel hal statüsünde dahi olsa, işletmeci ile belediye arasında imzalanan sözleşme gereği, toptancı halinden elde edilecek rüsum gelirleri, cezai müeyyideler ve devir ücretleri belediye tarafından tahsil edilmesi gerekmektedir. Ancak, söz konusu halin, özel hal statüsüne

geçirilmesi akabinde, belediye Hal Kayıt Sisteminden çıkarılmış, yüklenici firmanın sisteme kaydı yapılmıştır. Söz konusu Firma toplanan rüsum gelirinin Hal Yönetmeliği'ni gerekçe göstererek yarısını belediyeye vermiştir. Kalan yarısına ilişkin ödeme emrinin iptali için idari yargı yoluna başvurmuştur. Belediye rüsum gelirini sözleşmede açıkça tamamının alınacağının bildirilmesi ve özel hal statüsünde olsa dahi bu gelirin tamamının alınmasına engel bir düzenlenmenin bulunmaması gereği kalan rüsum geliri ve devir ücretlerine ilişkin tutarları sözleşmeye bağlı alacak davası açarak elde edebileceği değerlendirilmektedir. Bu kapsamda bu gelirlerin takibi ve hal statüsüne ilişkin işlemlerin tesisi için hukuki işlemlerin başlatılması gerekmektedir.