Yapılan incelemede Büyükşehir Belediyesindeki yapım işleri ihalelerinde hazırlanan bazı yaklaşık maliyet metrajlarında çok büyük sapmalar ve işin projesinde bulunan iş kalemlerinde hatalar olduğu tespit edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanununun “Yaklaşık Maliyet” başlıklı 9 uncu maddesinde; “Mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü

fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir. Yaklaşık maliyete ihale ve ön yeterlik ilânlarında yer verilmez, isteklilere veya ihale süreci ile resmî ilişkisi olmayan diğer kişilere açıklanmaz.” Denilmektedir.

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin “Yaklaşık Maliyete İlişkin İlkeler” başlıklı 8 inci maddesinde;

“(1) İdare tarafından, ihale onay belgesi düzenlenmeden önce, bu Yönetmelikte belirlenen esas ve usullere göre miktar tespiti ve fiyat araştırması yapılmak suretiyle ihale konusu işin KDV hariç yaklaşık maliyeti hesaplanır ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir.

1. Ön ilan yayımlanmadan önce yapı tekniği ve ihtiyaç programına göre tahmin edilen fiziki miktar veya kapsam esas alınarak hesaplanan yaklaşık maliyet, ihale veya ön yeterlik ilanı öncesi gerekiyorsa yeniden hesaplanır.

2. İhale konusu işin bir kısmına teklif verilmesinin mümkün olduğu hallerde, yaklaşık maliyet her bir kısım için ayrı ayrı olmak üzere işin tamamı dikkate alınarak hesaplanır.

3. İhale konusu işin bünyesine girecek veya yardımcı olarak kullanılacak malzeme, araç, teçhizat, makine ve ekipman gibi unsurların idare tarafından verilmesi durumunda; yaklaşık maliyet, bu unsurların bedeli hariç tutularak hesaplanır ve bu unsurların listesi yaklaşık maliyet hesap cetvelinin ekine konulur.

4. İhale komisyonu tarafından yaklaşık maliyet teklif fiyatları ile birlikte açıklanır. Bu aşamadan önce yaklaşık maliyet açıklanamaz ve ilan edilemez. Pazarlık usulü ile yapılan ihalede ise yaklaşık maliyet, son yazılı teklifler ile birlikte açıklanır.

5. Yaklaşık maliyetin idarelerce hesaplanması esastır. Ancak, işin özelliğinden dolayı, idarelerce hazırlanmasının mümkün olmaması sebebiyle teknik şartnamenin danışmanlık hizmeti alınarak hazırlatılması durumunda, yaklaşık maliyet de bu kapsamda hesaplatılabilir.” denilmektedir.

   
   

   Aynı Yönetmeliğin “Yaklaşık Maliyetin Hesaplanmasına Esas Miktarların Tespiti” başlıklı 9 uncu maddesinde;

   “(1) Yaklaşık maliyet hesabına esas miktarların tespiti için öncelikle aşağıda yer alan çalışmaların yapılması gereklidir:

   1. Arazi ve zemin etüdünün yapılması; uygulama projesi üzerinden anahtar teslimi götürü bedel teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde arazi ve zemin etüt çalışmalarının; ön ve/veya kesin proje üzerinden birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde ise, mümkün olan arazi ve zemin etüt çalışmalarının yapılmış olması zorunludur.

   2. Proje zorunluluğu; bina işlerinde uygulama projesi, diğer işlerin uygulama projesi yapılabilen kısımları için uygulama projesi, yapılamayan kısımları için kesin proje; doğal afetler nedeniyle uygulama projesi yapılması için yeterli süre bulunmayan işler ile ihale konusu işin özgün nitelikte ve karmaşık olması nedeniyle teknik ve malî özelliklerinin gerekli olan netlikte belirlenemediği durumlarda ise ön ve/veya kesin projenin hazırlanması ve yaklaşık maliyetin söz konusu projelere dayanılarak hesaplanması gerekir.

   3. Mahal listesi hazırlanması; ön, kesin veya uygulama projelerine dayalı olarak, işin bünyesindeki imalat kalemlerinin adını ve yapılacağı yerleri gösteren ve yaklaşık maliyetin hazırlanmasına esas teşkil eden mahal listeleri hazırlanır.

      ç) Metraj listelerinin hazırlanması; ihale konusu işe ait proje ve mahal listelerindeki ölçü ve tariflere göre işin bünyesine giren imalatların hangi kısımda ve ne miktarda yapılacağının belirlenmesi amacıyla; anahtar teslimi götürü bedel teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde iş kalemi ve/veya iş grubu, birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde ise iş kalemi şeklinde metraj listeleri düzenlenir.

   4. Birim fiyat ve imalat tariflerinin hazırlanması; Ön ve/veya kesin projeye dayalı olarak birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde, idareler, iş kaleminin adını, yapım şartlarını, ölçü yeri ve şeklini, birimini, birim fiyata dahil ve hariç unsurları ihtilafa meydan vermeyecek biçimde teknik olarak açıklayan birim fiyat tarifleri hazırlar.

   5. Anahtar teslimi götürü bedel işlerde; uygulama projeleri ve mahal listelerine dayalı olarak imalat iş kalemleri veya iş gruplarının teknik tarif ve özellikleri belirlenir.” hükümleri yer almaktadır.

Ancak yapılan incelemelerde, bazı iş kalemleri miktarlarının imalat içindeki paylarının çok düşük belirlendiği görülmüştür. Doğal olarak miktar çok düşük olunca ihale sonucunu etkilemesi de mümkün olmamaktadır. Söz konusu iş kalemlerine teklif edilen fiyatlar ihale sonucunu etkilemediği için piyasa rayiçlerinin 5-10 kat üzerinde olabilmektedir. Daha sonra yapılan iş artışları ile söz konusu iş kalemleri yaklaşık 400-600 kat artırılmaktadır. Bu miktarda

bir artış yaklaşık maliyetin doğru ve özenli hazırlanmadığını gözler önüne sermektedir. İş kalemi miktarlarının gerçekçi ve özenli hazırlanması ihale sonuçlarını da değiştirebilmektedir. Dolayısıyla kamu kaynakları daha ekonomik ve verimli kullanılır hale gelecektir. Bu durum nihai aşamada kamuyu zarara uğratma sonucu doğurmaktadır.

Ayrıca, büyükşehir belediyesinde yapılacak bir yapım işinin projesini Etüd ve Proje Dairesi Başkanlığı hazırlamakta, hazırlanan proje Yapım İhaleleri Dairesi Başkanlığına havale edilmekte, bu daire başkanlığı işe ait iş kalemlerini ve metrajlarını belirlemektedir. İşin uygulamasını ise icracı başka bir daire başkanlığı (örneğin fen işleri dairesi başkanlığı) yapmaktadır. Söz konusu uygulamalar çok büyük hatalara sebebiyet vermektedir. İhale dairesi başkanlığı projeyi kendisi hazırlamadığı için uygulamada kullanılacak iş kalemi ve metrajlarına tam hakim olamadığından, ya projede hiç olmayan iş kalemlerinin işin içine koyulmasına ya da metrajlarda çok büyük sapmalarla iş kalemlerinin belirlemesine yol açmaktadır.

Yapılan incelemede, bir yapım işi içerisinde farklı boyutlarda 3 çeşit küp parke taşı döşenmesi iş kalemi belirlenmiş ve bütün boyutlar için aynı miktarda yapılması öngörülmüştür. Belgelere baktığımızda iki çeşit küp taş için 1,00 TL fiyat verilmiş, 3. küp taş için 388,00 TL fiyat verildiği görülmektedir. 1,00 TL fiyat verilen kalemler hiç yapılmamış olup, ilk iki çeşit için belirlenmiş metrajlar da dahil olmak üzere bütün küp taşlar 388,00 TL (piyasa rayicinin yaklaşık 10 katı) fiyatı üzerinden yaptırılmıştır. Sebebi araştırıldığında, iş kalemleri içine ve yaklaşık maliyet hesabına alınmış olmasına rağmen 1,00 TL fiyat verilmiş kalemlerin işin projesinde bulunmadığı ve projede sadece 3. küp taşın bulunduğu tespit edilmiştir. Aynı şekilde projede bulunmasına rağmen metrajlarının çok farklı hesaplanmasından dolayı birçok iş kalemine fahiş fiyatlar verilmesine sebebiyet verilmiştir. Bu durum işin projesini hazırlayan etüd proje dairesi başkanlığı ile iş kalemlerini hazırlayan yapım ihaleleri dairesi başkanlığı arasındaki koordinasyon eksikliğinden kaynaklanmaktadır.

Ayrıca, işin projesinde bulunan bazı iş kalemleri için müteahhit 1,00 TL fiyat vermiştir. Söz konusu hususa ihalelerde rastlanılmakla birlikte asıl sorun söz konusu 1,00 TL’lik iş kalemlerinin işin yapımı sırasında mukayeseli keşif ile işin içerisinden çıkarılmasıdır. Bu durum işi icra eden daire başkanlığının sorumluluğundadır. Söz konusu husus kamuyu fahiş miktarlarda zarara uğratmaktadır.

Anılan proje, iş kalemi ve metraj hataları müteahhitlere tekliflerini verirken çok büyük marj sağlamakta ve dolayısıyla projede olmayan veya yapılmayacağını düşündüğü bazı kalemlere 1,00 TL fiyat verebilmesine sebebiyet vermektedir. Söz konusu marj müteahhitlere tekliflerini verirken işin içerisinde büyük miktarda yapılacağını düşündüğü kalemler için fahiş teklifler (10 kat) verebilme imkanını sağlamaktadır.

Dolayısıyla kamu zarara uğratılmış olmaktadır.

Buna göre yaklaşık maliyet miktarlarının mevzuata uygun şekilde gerçekçi, doğru ve özenli bir şekilde hazırlanması gerektiği düşünülmektedir. Ayrıca iş kalemlerinin ve metrajlarının belirlenmesi konusunda Etüd ve Proje Dairesi Başkanlığı ile Yapım İhaleleri Dairesi Başkanlığı arasında koordinasyonun sağlanması gerektiği düşünülmektedir. Söz konusu husus iş kalemlerinin ve metrajlarının belirlenmesi sırasında, daire başkanlıklarının birlikte çalışması şeklinde olabileceği gibi, ihale dairesi başkanlığında kurul tipi çalışma (iş kalemleri ve metrajlarının tek kişi tarafından hazırlanmaması) şeklinde de olabileceği düşünülmektedir. Gerçekçi şekilde hazırlanmış yaklaşık maliyetler yapım işlerinin daha ekonomik ve verimli bir şekilde tamamlanması sonucu doğuracağından mali tabloları olumlu yönde değiştirecektir.

Kamu idaresi cevabında; "Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nin "Yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas miktarların tespiti" başlıklı 9 uncu maddesi ile 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun 62. maddesini dayanak göstermişlerdir.

Ayrıca projelerle ilgili aşağıdaki açıklamaları yapmışlardır;

Raporda örnek olarak gösterilen kıyı düzenlemesi projesi maliyet çalışmaları sırasında tespit edilen eksikler üzerine İhale birimi ve Etüd ve Projeler Dairesi Başkanlığı birçok kez toplantı yapmış ve projelerde birçok kez revizeler olmuştur. Bu revizeler sonrasında Sayıştay raporuna konu olan küptaş iş kaleminin ebatlarında yapılan değişiklik sehven dikkatten kaçmıştır.

Yaklaşık maliyet çalışmasına esas projede küptaş imalatları; Deniz ve Gösteri meydanında 50x60mm ebatları için 800 m2, çevre düzenlemesi bölümünde ise 2.800 m2 olarak hesaplanmış ancak çevre düzenlemesi bölümündeki küptaş miktarı sehven 80x100 mm olarak metrajlara, dolayısıyla birim fiyat cetveline eklenmiştir.

Bununla beraber hataları minimuma indirmek için;

"Müteahhitler tarafından bazı iş kalemlerine 1,00 TL verilirken bazı iş kalemlerine yüksek fiyat verilmesinin önüne geçebilmek için; Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nin "Fiyat dışı unsurlar ve bu unsurlara yönelik düzenleme" ile ilgili 62. maddesine istinaden 17.04.2017 tarihinde alınan Başkanlık Oluru ile bazı ihalelerin şartnamelerinde ekonomik olarak en avantajlı teklifin belirlenmesinde fiyatla birlikte "Fiyat Dışı Unsurlar" ın da dikkate alınarak belirleneceğine dair düzenlemeler yapılmış olup, 476 iş kaleminin bulunduğu bu tip çok kalemli işlerde istenilen sonuç alınamasa da az kalemli işlerde olumlu

sonuçlar alınmıştır.

Proje hazırlayan veya hazırlatan birimlerden gelen proje ve metrajlardaki hataların minimuma indirilmesi için 18.01.2018 tarihinde tarafımızca Genelge/2018 hazırlanarak tüm proje hazırlayan birimlere tebliğ edilmiştir. Bundan sonra da yaklaşık maliyet çalışmaları yapılırken, projeyi hazırlayan ve projenin icrasını üstlenen Daire Başkanlıkları ile koordinasyonu arttırarak devamlı iletişim halinde olmaya ve proje hazırlayan birimlerin, tarafımızca hazırlanan genelge de belirtilen hususlara uymalarının sağlanmasına özen gösterilecektir." denilmiştir.

Sonuç olarak İdare tarafından verilen cevapta bulguya konu edilen hususla ilgili, çeşitli açıklamalar yapılmış olup, söz konusu küptaş kaleminin sehven iş kalemleri arasına eklendiği belirtilmiştir. Ayrıca, bulguda vurgulanan hususlara ilişkin çalışmaların yapılacağını vurgulşanmıştır.

Buna göre yaklaşık maliyet miktarlarının mevzuata uygun şekilde gerçekçi, doğru ve özenli bir şekilde hazırlanması gerektiği düşünülmektedir. Konu ile ilgili süreç takip izleyen yıl denetimlerinde edilecektir.