2020/531599 ihale kayıt numaralı Maltepe Genelinde Park Yapımı, Mevcut Parkların Onarımı ve Revizyonu ve Peyzaj İşleri Yapım İşinde; yüklenicinin, bazı iş kalemlerine aşırı yüksek fiyat teklifi verdiği, buna mukabil işin önemli bir bölümünü oluşturan bazı iş kalemlerine ise aşırı düşük fiyat teklifi vererek toplam fiyat teklifini en düşük seviyeye çektiği ve ihaleyi kazandığı görülmüştür.

İmalat aşamasına gelindiğinde, aşırı yüksek teklif verilen birim fiyat kalemlerinde çok yüksek oranlarda iş artışı yapıldığı, düşük fiyat teklif edilen iş kalemlerinin birçoğunun hiç gerçekleştirilmediği veya çok az miktarda gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel İlkeler” başlıklı 5’inci maddesinde; “İdareler, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.” denilmektedir.

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin “Yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas miktarların tespiti” başlıklı 9’uncu maddesinde özetle; Yaklaşık maliyet hesabına esas miktarların tespiti için yapılması gereken çalışmalardan bahsedilmiştir. Bu çalışmalar; arazi ve

zemin etüdünün yapılması, projelerin hazırlanması, mahal listesinin hazırlanması, metraj listelerinin hazırlanması, birim fiyat ve imalat tariflerinin hazırlanması olarak ifade edilmiştir.

Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 17’nci maddesinin birinci fıkrasında, yüklenicinin, sözleşme veya eklerinde belirlenen süre içinde, idarece verilen örneklere uyun bir iş programını hazırlayarak, onaylanmak üzere idareye teslim edeceği, üçüncü fıkrasında ise; idarenin, iş programını verildiği tarihten başlamak üzere sözleşme veya eklerinde belirtilen süre içinde, olduğu gibi veya gerekli gördüğü değişiklikleri yaparak onaylayacağı ve onaylı bir nüshasını yükleniciye vereceği, iş programlarının idarenin onayıyla geçerli olacağı ifade edilmiştir.

Söz konusu madde gereği, iş programları yükleniciler tarafından hazırlanır ve idarelerin onayıyla geçerlilik kazanabilirler. İş programlarının, imalatların dengeli olarak yapılmasını sağlayacak şekilde hazırlanması idarelerin görevidir.

İdarece ihalesi gerçekleştirilen, 2020/531599 ihale kayıt numaralı Maltepe Genelinde Park Yapımı, Mevcut Parkların Onarımı ve Revizyonu ve Peyzaj İşleri Yapım İşinde, yaklaşık maliyeti 14,50 TL olarak tespit edilen ve ihale aşamasında 150 kilogram (kg.) olarak öngörülen “MPB.P.34” poz numaralı “NPK.20.20.20 Kompoze Gübre Temini” iş kalemine, yüklenici tarafından 200,00 TL fiyat teklifi verildiği, söz konusu iş kaleminin henüz ilk hakedişte 4.709,720 kg. olarak gerçekleştirildiği ve 3’ncü hakediş itibariyle toplamda 17.183,170 kg.ye ulaştığı, buna mukabil bazı yüksek maliyetli iş kalemlerine 1,00 TL fiyat teklifi verildiği ve bu iş kalemlerinin henüz gerçekleştirmediği görülmüştür.

Söz konusu işin süresi, 08.01.2021 - 03.12.2022 tarihleri arasında olmak üzere 725 gündür. Denetimde bulunulan dönem itibariyle söz konuşu işe ait en son 01.09.2021- 31.12.2021 tarihleri arasında yapılan işleri kapsamak üzere 9 numaralı hakediş düzenlenmiştir.

Aşağıdaki tabloda örnek olarak söz konusu iş kalemlerinin bilgilerine yer verilmiştir:

Tablo 10: Yaklaşık Maliyete Kıyasla Yüksek ve Düşük Fiyatlı İş Kalemlerinin Gerçekleştirilen Miktarları

Tablodan da görüleceği üzere; yüklenicinin ihaleyi kazandığı fiyat tekliflerinde hayatın olağan akışına aykırı tutar ve gerçekleşme miktarları göze çarpmaktadır. Belirtildiği gibi; yüklenici, yukarıda belirtilen “NPK.20.20.20 Kompoze Gübre Temini” için yaklaşık maliyete nazaran aşırı yüksek teklif vermiştir. Söz konusu iş için verilen birim fiyat teklifi, yaklaşık maliyet hesabındaki birim fiyatın 14 katıdır. Ayrıca işin uygulama sürecinde söz konusu iş kaleminde 114 kat artış meydana gelmiştir.

İdare tarafından söz konusu ihale kapsamındaki ihtiyaçlar tahmini olarak değil de mevzuata uygun olarak tespit edilseydi ihalenin yaklaşık maliyeti, isteklilerin teklif tutarları ve ihaleye verilen en düşük teklif tutarı buna bağlı olarak değişecekti.

Örneğin, söz konusu ihale kapsamında 114 kat artış meydana gelen “NPK.20.20.20 Kompoze Gübre Temini” birim fiyatlı işin miktarı gerçekçi tespit edildiği durumda yaklaşık maliyet ve teklif tutarları aşağıdaki tabloda gibi olacaktır.

Tablo 11: Birim Fiyatlı İşin Yaklaşık Maliyetinin Gerçekçi Tespiti Durumunda Oluşan Tablo

Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere İdare tarafından ihtiyaçların ve buna bağlı olarak yaklaşık maliyetin doğru tespit edilmesinin kamu menfaati açısından önemi son derece büyüktür.

Şöyle ki yüklenicinin yüksek fiyat teklif verdiği iş kaleminde 114 kat artış meydana gelmesi sonucunda işin sözleşme bedelinde tamamlanabilmesi için yüklenicinin bazı iş kalemlerini gerçekleştirmeme veya az bir miktarını gerçekleştirmesi yoluna gitmesi gerekecektir. Söz konusu iş kalemleri ise yüklenicinin gerçekçi fiyat teklifi vermediği kalemler olacaktır. Nitekim 9’uncu hakediş itibariyle yüklenici yaklaşık maliyete göre aşırı düşük fiyat teklifi verdiği iş kalemlerinin bazılarını hiç gerçekleştirmemiş bazılarının ise çok azını gerçekleştirmiştir. İdarece 3.900 saatlik “Elektrikli Yol Süpürme Makinası ile Parkların Temizlenmesi” iş kalemi için yaklaşık maliyet saat başına 153,51 TL tespit edilmiş, yüklenici firma bu iş kalemine 1 TL fiyat teklifi vermiştir. İş programına göre 31.12.2021 tarihi itibariyle yaklaşık 1.926 saatlik kısmının tamamlanması gereken bu iş hiç gerçekleştirilmemiştir. Ayrıca bu araca kendi malı şartı konulmuş ancak hiç çalıştırılmamıştır.

Söz konusu işin birim fiyat teklif almak sureti ile ihale edildiği anlaşılmış olup birim fiyatlı sözleşmelerde kesin projenin hazırlanması ve yaklaşık maliyetin bu proje üzerinden hesaplanması gerekmektedir. Kesin proje; belli bir yapının onaylanmış ön projesine göre, mümkün olan arazi ve zemin araştırmaları yapılmış olan, yapı elemanlarının ölçülendirilip boyutlandırıldığı, inşaat sistem ve gereçleri ile teknik özelliklerinin belirtildiği projedir.

İşe ait mahal listesinin aynen; “Teklif cetvelindeki imalatlar; Maltepe İlçesi genelindeki park, bahçe, yeşil alanlar ile kamuya ait alanlar, okullar ve mabetlerde yapılacak uygulamaları kapsar.” şeklinde düzenlendiği görülmüştür. Bilindiği üzere mahal listesinin projeye dayalı olarak yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas iş miktarlarının yapılacağı yerleri göstermesi gerektirmektedir. Ancak, İdare tarafından herhangi bir mahal listesi hazırlanmamış olup genel anlamda bir mahal tarifi yapılmıştır.

Tüm bu hususlar birlikte değerlendirildiğinde Park ve Bahçelerin Onarımı ve Peyzaj İşleri Yapım İşine ait birim fiyat teklif cetvelinde yer alan iş miktarlarının tahmini olarak belirlendiği ve böylelikle ortaya çıkan yaklaşık maliyetin de sağlıklı tespit edilmediği anlaşılmıştır.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından, pandemi döneminde uzun süreli sokağa çıkma yasakları nedeniyle sahada aktif olarak bakım sürecinin çalışanlar tarafından takip edilemediği, bu nedenle park ve yeşil alanlarda tahribat meydana geldiği, bu duruma çözüm olarak en acil müdahale ve iyileştirme aracı olarak ‘‘Npk 20-20-20 Kompoze Gübre" ile ilçe genelinde uygulama yapıldığı, söz konusu işin hazırlık sürecinde oluşturulan yaklaşık maliyet hesabında “MPB.P.34” NPK.20.20.20 Kompoze Gübre Temini” pozunun miktarına sehven 150 kg yazıldığı,

Bundan sonraki süreçte ihale öncesi ve sonrası süreçlerin sağlıklı yürütülmesi açısından yaklaşık maliyet cetveli birim fiyatları belirlenirken iş kalemlerinin ve imalat miktarlarının doğru tespit edilerek uygulama sürecinde iş kalemlerinde çok fazla değişiklik meydana gelmesinin önüne geçilmesi konusunda azami dikkat ve hassasiyet gösterileceği,

İfade edilmiştir.

İdare tarafından yaklaşık maliyet hesabında "NPK.20.20.20 Kompoze Gübre Temini" miktarının sehven 150 kg olarak yazıldığı belirtilmiş olup İdarenin cevabı değerlendirildiğinde, söz konusu ihalenin yaklaşık maliyetinin hatalı hesaplandığı anlaşılmıştır. Yaklaşık maliyetin doğru tespit edilmesi ihale usulünü, ilan süresini, eşik değeri, yeterlik belgelerinin niteliğini, ekonomik ve mali yeterlik kriterlerini, sınır değerin doğru tespit edilmesini ve aşırı düşük sorgulamasını dahi etkilemektedir.

Kaldı ki söz konusu 150 kg gübre miktarı; sadece yaklaşık maliyet hesabında değil ihale dokümanının bir parçası oluşturan idari şartnamede de aynı tutarla yer almış ve isteklilerin teklif tutarını doğrudan etkilediği gibi, bulguda da ayrıntılı olarak açıklandığı üzere söz konusu iş kaleminin miktarının hatalı belirlenmesi teklif sırasını dahi etkilemiştir.

İlçe genelinde park ve bahçelerde meydana gelen tahribata acil çözüm olarak öngörülen bu iş kaleminde böyle bir hata yapılmasının hayatın olağan akışına aykırı olduğu değerlendirilmektedir.

Ayrıca bulguda diğer bir husus olarak belirtilen, yüklenici tarafından çok düşük tutarlı teklif verilen yüksek maliyetli iş kalemlerinin gerçekleştirilmemesi konusuna İdarece herhangi bir açıklama yapılmamıştır.

Sonuç olarak; yapılacak ihalelerde ihale öncesi ve sonrası süreçlerin sağlıklı yürütülmesi, kamu ihale mevzuatının temel esas ve ilkelerine uygunluk açısından önemlidir. Bu kapsamda, İdare tarafından yaklaşık maliyet cetveli birim fiyatları belirlenirken iş kalemlerinin ve imalat miktarlarının doğru tespit edilerek uygulama sürecinde iş kalemlerinde çok fazla değişiklik meydana gelmesinin önüne geçilmeli ve rekabeti kısıtlayacak uygulamalardan kaçınılması gerekmektedir.