Şirket tarafından yapılan mal ve hizmet alımlarında temel ihale yöntemi olan açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulünün kullanılmayarak doğrudan temin ve pazarlık usullerinin sıklıkla kullanıldığı tespit edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Amaç” başlıklı 1’inci maddesinde Kanun’un amacının, kamu hukukuna tâbi olan veya kamunun denetimi altında bulunan veyahut kamu kaynağı kullanan kamu kurum ve kuruluşlarının yapacakları ihalelerde uygulanacak esas ve usulleri belirlemek olduğu ifade edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Kapsam” başlıklı 2’nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde, belediyelerin her türlü kaynaktan karşılanan mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalelerinin bu Kanun hükümlerine göre yürütüleceği, (d) bendinde ise (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilenlerin doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulundukları her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketlerin de karşılanan mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalelerinin bu Kanun hükümlerine göre yürütüleceği hüküm altına alınmıştır.

Anılan Kanun’un “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde, Kanun’a göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulünün temel usuller olduğu belirtilmektedir.

Kanun’un 19’uncu maddesinde açık ihale usulü, bütün isteklilerin teklif verdiği usul olarak; 20’nci maddesinde de belli istekliler arasında ihale usulü yapılacak ön yeterlik değerlendirmesi sonucunda idarece davet edilen isteklilerin teklif verebildiği usul olarak tanımlanmıştır.

Kanun’un “Pazarlık usulü” başlıklı 21’inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde, doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde veyahut idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması gibi durumlarda bu bende göre pazarlık usulü ile ihale yapılabileceği, (f) bendinde ise idarelerin yaklaşık maliyeti 1.439.543 Türk Lirasına kadar olan mamul mal, malzeme veya hizmet alımları gibi durumlarda bu bendin kullanılarak pazarlık usulü ile ihale yapılabileceği,

“Doğrudan temin” başlıklı 22’nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde ise büyükşehir belediyesi sınırları dahilinde bulunan idarelerin 431.810, diğer idarelerin 143.845 Türk Lirasını aşmayan ihtiyaçları ile temsil ağırlama faaliyetleri kapsamında yapılacak konaklama, seyahat ve iaşeye ilişkin alımlarını doğrudan temin usulü ile yapabileceği, hüküm altın alınmıştır.

Yukarıda yer verilen düzenlemelerde, belediyeler tarafından kurulan şirketlerin 4734 sayılı Kanuna tabi olduğu, Kanunun temel ihale usullerinin açık ihale ve belli istekliler arasında ihale usulü olduğu, ancak belli durumlarda pazarlık ve doğrudan temin usullerine başvurulabileceği hükme bağlanmıştır.

Şirket hesap ve işlemlerinin incelenmesi neticesinde aşağıdaki tabloda da gösterildiği üzere, açık ihale usulü kullanılarak Balıkesir Büyükşehir Belediyesi tarafından ihalelere çıkıldığı, bu ihalelerin Şirketin uhdesinde kalarak sözleşmeler yapıldığı görülmüştür.

‌Tablo 3: Şirketin Aldığı İhalelerde Büyükşehir Belediyesinin Kullandığı İhale Usulleri

Ancak Yüklenici konumundaki Şirket tarafından sözleşme imzalanarak alınan bu ihalelerin, Büyükşehir Belediyesi tarafından temel ihale usulleri kullanılarak yapıldığı görülse de mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde 4734 sayılı Kanuna tabi olan Şirketin bu ihaleleri aldıktan sonra temel ihale yöntemleri olan açık ihale veya belli istekliler arasında ihale yöntemlerinden herhangi birisini kullanmadığı, aksine aşağıdaki tabloda da gösterildiği üzere doğrudan temin veya pazarlık usullerinden birisini seçerek mal veya hizmet alımlarını gerçekleştirdiği görülmüştür.

‌Tablo 4: Büyükşehir Belediyesinden Alınan İhalelerde Şirketin Kullandığı İhale Usulleri

Yukarıda yer verilen tablolara göre, Büyükşehir Belediyesi tarafından açık ihale usulü ile ihale edilen bazı işlerin Şirket uhdesinde kaldığı, Şirketin ise bu ihaleleri aldıktan sonra uhdesinde kalan ihale konusu mal ve hizmet alımlarını 21/f, 21/b, 22/a, 22/b veya 22/d usullerini kullanarak alt yüklenicilerden temin ettiği ilgili mal veya hizmeti aldığı görülmektedir.

Aşağıdaki Tabloda alt yüklenicilerden yapılan mal ve hizmet alımlarının sözleşme bedelleri ve bu alımların hangi usuller kullanılarak ve kaç defa alım yapılmak suretiyle gerçekleştirildiği gösterilmiştir.

‌Tablo 5: Şirket Tarafından Alınan İhalelerde Kullanılan Usullerin Sayısı

Kamu İdaresi cevabında, Şirketin almış olduğu ihalelerde, ihale makamı İdare tarafından belirsiz sürede ve miktarda mal veya hizmet talebi olduğundan 4734 sayılı Kanun’da pazarlıkla ihale usulünün ve doğrudan temin usulünün kullanılarak mal ve hizmet alımlarının gerçekleştirildiği belirtilmiştir.

Ancak Şirket tarafından ihaleler yüklenildikten sonra, tedarik edilmesi gereken mal veya hizmetler ihale konusu iş açısından belirli olduğundan, ihale konusu işlerin tamamının kısımlara bölünerek pazarlık ihale usulü ve doğrudan temin yoluyla alınmaması gerekir.

Yukarıda yer verilen açıklamalara göre, Balıkesir Büyükşehir Belediyesi tarafından ihale edilip Şirketin uhdesinde kalan ihalelere ilişkin mal ve hizmet alımlarının yerine getirilmesinde 4734 sayılı Kanun gereği öncelikle temel ihale usullerinin kullanılması gerekmektedir.

İhale usulleri arasında yer alan pazarlık usulünün veya bir alım usulü olan doğrudan temin usulünün ancak 4734 sayılı Kanun’da belirtilen şartların oluşması halinde kullanılması mümkündür. Bu nedenle Şirketin Balıkesir Büyükşehir Belediyesinden aldığı ihalelerdeki mal ve hizmet alımlarını yaparken sadece anılan iki usulü kullanması 4734 sayılı Kanun hükümlerine uygun değildir.