Karar Künyesi
Belediyenin bünyesindeki üretim yerlerinde kullanılan ilk madde ve malzemeler ile yarı mamul ve mamul maddelerin maliyetlerinin hesaplanması ve taşınır işlemleri için esas usul belirlenmediği, ürünlerin gerçek maliyetini hesaplamak amacıyla muhasebede gerekli hesapların kullanılmadığı görülmüştür.
5018 sayılı Kamu Mali yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun “Kamu maliyesinin temel ilkeleri” başlıklı 5’inci maddesinde;
“Kamu maliyesinin temel ilkeleri şunlardır:
...
Kamu malî yönetimi ekonomik, malî ve sosyal etkinliği birlikte sağlayacak şekilde kamusal tercihlerin oluşması için gerekli ortamı yaratır.
Kamu idarelerinin mal ve hizmet üretimi ile ihtiyaçlarının karşılanmasında, ekonomik veya sosyal verimlilik ilkelerine uygun olarak maliyet-fayda veya maliyet-etkinlik ile gerekli görülen diğer ekonomik ve sosyal analizlerin yapılması esastır.” hükümleri yer almıştır.
Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin; “Hesap planı” başlıklı 45’inci maddesinde bu Yönetmelikte bulunan hesap planında yer almamakla birlikte, Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hesap planında yer alan herhangi bir hesabın kullanılması gerekliliği ortaya çıkarsa Yönetmelikteki hesap planına ilave hesap eklemeye veya çıkarmaya, Maliye Bakanlığının uygun görüşü üzerine belediyeler için Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın yetkili olduğu belirtilmiştir.
Aynı Yönetmelik’in maddi duran varlıklar hesap grubuna ilişkin işlemleri açıklayan 187’nci maddesinde;
“(1) Maddi duran varlıklar hakkında; Taşınır Mal Yönetmeliği ve 13/9/2006 tarihli ve 2006/10970 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Kamu İdarelerine Ait Taşınmazların Kaydına İlişkin Yönetmeliğin ilgili hükümleri ile aşağıdaki hükümlere göre işlem yapılır.
(2) Maddi duran varlıklar hesap grubuna ilişkin işlemler aşağıda gösterilmiştir:
Maddi duran varlıkların hesaplara alınması
Edinilen maddi duran varlıklar, maliyet bedeli ile hesaplara alınır. Maliyet bedeline varlıkların elde edilmesinde yapılan her türlü gider ilave edilir. Bağış veya hibe olarak edinilen maddi duran varlıklar varsa bilinen değeri, yoksa değerlemesi yapıldıktan sonra tespit edilen değeri ile hesaplara alınır. ….. Maddi duran varlıklar için sonradan yapılan ve o varlığın değerini, kullanım süresini, ürün ve hizmet kalitesini, sağlanan faydayı artıran veya üretilen mal veya hizmetlerin üretim maliyetini azaltan her türlü maliyet, ilgili maddi duran varlığın kayıtlı değerine ilave edilir ve amortisman hesaplamasında dikkate alınır.”
Kamu İdarelerine Ait Taşınmazların Kaydına İlişkin Yönetmeliğin: “Kayıt ve kontrol işlemleri” başlıklı 5’inci maddesinde;
“(2) (Ek: 3/6/2014-2014/6455 K.) (2) Ek 1’deki Kayıt Planının “Tapuda Kayıtlı Olan Taşınmazlar” başlığı altında yer alan taşınmazlar maliyet bedeli üzerinden, bu taşınmazlardan maliyet bedeli belirlenemeyenler ise rayiç değerleri üzerinden kayıtlara alınır. Ancak;
Ek 1’deki Kayıt Planının “Tapuda Kayıtlı Olan Taşınmazlar” başlığı altında yer alan taşınmazlardan maliyet ve rayiç bedeli belirlenemeyen taşınmazlar,
Ek 1’deki Kayıt Planının “Tapuda Kayıtlı Olmayan Taşınmazlar” başlığı altında yer alan taşınmazlardan sadece ekonomik olarak değerlendirmeye konu olanlar ile kamusal ihtiyaçlarda kullanılan taşınmazlar,
Ek 1’deki Kayıt Planının “Orta Malları” başlığı altında yer alan taşınmazlar, ç) Ek 1’deki Kayıt Planının “Genel Hizmet Alanları” başlığı altında yer alan taşınmazlar,
Bakanlık tarafından iz bedeli ile takip edilmesine karar verilen taşınmazlar, iz bedeli üzerinden kayıtlara alınır” denilmiş,
Kayıt değişikliği işlemleri” başlıklı 11’inci maddesinin üçüncü fıkrasında;
“(3) (Ek: 3/6/2014-2014/6455 K.) Taşınmaza yapılan değer arttırıcı harcamalar, taşınmazın değerine eklenir.” hükmüne yer verilmiştir.
Taşınır Mal Yönetmeliği’nin “Kapsam” başlıklı 2'nci maddesinin üçüncü fıkrasında “Kapsamdaki idarelerin bünyesinde bulunan fabrika, imalathane ve benzeri üretim yerlerinde kullanılan ilk madde ve malzemeler ile yarı mamul ve mamul maddeler hakkında bu Yönetmelik hükümleri uygulanmaz. Bunlar hakkında kendi düzenleyici işlemlerinde belirlenen esas ve usuller uygulanır.” <span>hükmü yer almıştır.</span>
Açıklanan mevzuat hükümlerine göre kamu idarelerine ait maddi duran varlıklardan tapuda kayıtlı olan taşınmazlar öncelikle maliyet bedeli üzerinden, maliyet bedeli belirlenemeyenler ise rayiç değerleri üzerinden kaydedilmeli, maliyet bedeline varlıkların elde edilmesinde yapılan her türlü gider ilave edilmelidir. İz bedeliyle kaydedilecekler; tapuda kayıtlı olup maliyet ve rayiç bedeli belirlenemeyenler, tapuda kayıtlı olmayıp sadece ekonomik olarak değerlendirmeye konu olanlar, orta malları ve genel hizmet alanları altında sayılanlar ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca iz bedeliyle takip edilmesine karar verilen taşınmazlardır.
Kamu idarelerince harcamalar yapılmadan önce; ekonomik, malî ve sosyal etkinliği birlikte sağlayacak şekilde kamusal tercihlerin oluşması için gerekli ortam (örneğin sürekli alımı yapılan mal-malzemelerin denetimi, muayene ve kabul işlemlerine ilişkin önceden belirlenmiş objektif kriterlere dayanan usul esasları yayımlanmalı) oluşturulmalı, mal ve hizmet üretimi ile ihtiyaçlarının karşılanmasında, ekonomik veya sosyal verimlilik ilkelerine uygun olarak maliyet-fayda veya maliyet-etkinlik ile gerekli görülen diğer ekonomik ve sosyal analizlerin yapılması gerçekleştirilmelidir.
Yapılan üretimin mevcut ve gelecek piyasa şartlarında en uygun ve sürdürülebilir olup olmadığı, mamul ve yarı mamullerin piyasadaki alternatiflerine göre maliyet-fayda veya maliyet-etkinlik yönlerinden en uygun olup olmadığı araştırılmalıdır. Bunun için mamul ve yarı mamullerin doğrudan ve dolaylı girdileri kapsayacak şekilde maliyeti hesaplanmalıdır. Bu amaçla üretimde kullanılan ilk madde ve malzemeler ile mamul ve yarı mamullerin giriş- çıkış kayıtlarının nasıl yapılacağı, Taşınır Kayıt Yetkilisi ve Taşınır Kontrol Yetkilisinin nasıl belirleneceği, sorumlulukları, üretim maliyetlerinin nasıl hesaplanacağı, yılsonu fiili envanterin nasıl yapılacağı, sayım noksanlıkları/fazlalıkları, kayıp, kaçak, fire, hallerinde yapılacak işlemler, giren- çıkan malzemelerin/ürünlerin korunması, stoklanması, vb. hususların nasıl yapılacağını belirleyen yönetmelik/ yönerge/ usul-esaslar düzenlenmelidir.
Diğer yandan mevcut maddi duran varlıklar için sonradan yapılan ve o varlığın değerini, kullanım süresini, ürün ve hizmet kalitesini, sağlanan faydayı artıran veya üretilen mal veya hizmetlerin üretim maliyetini azaltan her türlü maliyet, ilgili maddi duran varlığın kayıtlı değerine ilave edilmeli ve amortisman hesaplamasında dikkate alınmalıdır. Bunun için de maddi duran varlıklara yapılan ilave edilen harcamaların gerçek maliyetinin hesaplanmasını sağlayacak yöntemler, usul-esasların belirlenmiş olması gerekecektir.
Bunlarla birlikte açıklanan işlemlerin muhasebeleştirilmesi için Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nde yer alan hesap planındaki hesaplar yeterli olmayacağından, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan izin alınarak Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hesap planında yer alan hesaplardan, ihtiyaç olanlar kullanılabilecektir.
Yapılan incelemede; Belediyenin bünyesindeki beton parke taşı üretim tesisi ve asfalt plenti tesisinde kullanılan ilk madde ve malzemeler ile yarı mamul ve mamul maddelerin maliyetlerinin hesaplanması ve taşınır kayıt-kontrol işlemleri için düzenlemeler bulunmadığı, bu nedenle üretilen mamullerin ilgili taşınmazların değerine ilave edilmesi yöntemi olarak önceki yıllarda sadece ürünlerle ilgili mal-malzeme giderlerinin taşınmazların değerine eklendiği, 2023 yılında ise tesislerin bağlı olduğu Fen İşleri Müdürlüğünce belirlenen geçici yöntemle ürünlerin yaklaşık maliyeti hesaplanarak taşınmazların değerine eklendiği, ürünlerin maliyeti ve stoklarının takibi ve kaydedilmesi amacıyla ilgili yıl mizanlarında maliyet hesapları ile mamul, yarı mamul hesaplarının kullanılmadığı görülmüştür.
Kamu idaresi tarafından Belediyenin harcama birimlerince kullanılan ilk madde malzemeler ile yarı mamul ve mamul maddelerinin taşınır işlemleri için esas ve usul belirlenecek olup, bu tesislerde üretilen yarı mamul ve mamul maddelerin maliyet hesaplarının yapılmasına esas çalışmalar yapılacağı belirtilmiş ise de yukarıda açıklanan eksikliklerin tamamlandığına ilişkin bilgi/belge sunulmadığından bulguda konu edilen hususlarda bir değişiklik bulunmamaktadır.
Bu nedenlerle yapılan üretimlerin sürdürülebilir ve piyasa şartlarında en uygun ürünler olup olmadığına karar verebilmek, taşınmazlara ilaveten yapılacak harcamaların gerçek maliyetini tespit edebilmek amacıyla; idarenin bünyesindeki beton parke taşı tesisi ve asfalt plenti tesisinde kullanılan ilk madde ve malzemeler ile yarı mamul ve mamul maddelerin maliyet yöntemlerinin hesaplanması ve taşınır kayıt-kontrol işlemleri vb. hususların nasıl yapılacağını belirleyen yönetmelik/ yönerge/ usul-esasları gösteren düzenleme yapılması, ayrıca bu işlemlerin muhasebe kayıtlarında takibini sağlamak üzere Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan izin alınarak ihtiyaç olan hesapların kullanılması gerektiği değerlendirilmektedir.