Mersin Üniversitesi’nin sermayesinin tamamına sahip olduğu İktisadi İşletmenin kuruluş, işleyiş ve yürütülmesine ilişkin hukuki alt yapısında eksiklikler olduğu tespit edilmiştir.

Anayasanın 123’ üncü maddesine göre; idare, kuruluş ve görevleriyle bir bütündür ve kanunla düzenlenir. İdarenin kuruluş ve görevleri, merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır. Kamu tüzelkişiliği, kanunla veya Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle kurulur. İdarenin Kanuniliği ilkesi diye de tanımlanan öğretiye göre idarenin eylem ve işlemleri hem kanuna dayanmalı hem de bu eylem ve işlemler kanuna aykırı olmamalıdır.

2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu'nun 47’nci maddesine göre ise;

"Yükseköğretim kurumları, Yükseköğretim Kurulu'nun yapacağı plan ve programlar uyarınca, öğrencilerin beden ve ruh sağlığının korunması, barınma, beslenme, çalışma, dinlenme ve boş zamanlarını değerlendirme gibi sosyal ihtiyaçlarını karşılamak ve bu amaçla bütçe imkânları nispetinde okuma salonları, yataklı sağlık merkezleri, mediko-sosyal merkezleri, öğrenci kantin ve lokantaları açmak, toplantı, sinema ve tiyatro salonları, spor salon ve sahaları, kamp yerleri sağlamakla ve bunlardan öğrencilerin en iyi şekilde yararlanmaları için gerekli önlemleri almakla görevlidirler." hükmü yer almaktadır.

Uygulamada üniversiteler söz konusu ihtiyaçları ya Sağlık, Kültür ve Spor Daire Başkanlığı aracılığıyla doğrudan kendisi karşılamakta veya söz konusu yerlerin işletme hakkını özel sektöre kiralamakta ya da kendi bünyesinde ticari esaslara göre işlem yapmak üzere iktisadi işletme kurarak karşılamaktadırlar. Gerek 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda gerekse de diğer mevzuat hükümlerinde bu şekilde bir iktisadi işletmenin kurulup kurulamayacağı belirtilmemektedir.

Söz konusu işletme fiili bir ihtiyaç dolayısıyla ortaya çıkmasına rağmen mevcut hali ile bu işletmelerin gerek Mersin Üniversitesinde gerekse de diğer yükseköğretim kurumlarında hukuki statüsü, buralarda kimlerin görevlendirilebileceği gibi esasen kanun veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak çıkarılması gereken diğer hukuki dayanaklarının eksik olduğu tespit edilmiştir. Bu durum esasen ticari esaslara göre işlem yapması gereken bir kuruluşun tam manasıyla bu fonksiyonunu yerine getirememesine neden olmaktadır.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun “Kapsam” başlıklı 2 nci maddesinin (d) bendi

uyarınca bir özel bütçeli kuruluş olan Üniversitenin doğrudan veya dolaylı olarak birlikte ya da ayrı ayrı sermayesinin yarısından fazlasına sahip bulunduğu her çeşit kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketler bu Kanuna tabidir.

Mersin Üniversitesi İktisadi İşletmesinin mal ve hizmet alımlarının 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu çerçevesinde yapılmadığı görülmüştür. Aynı zamanda, İktisadi İşletmenin 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile 237 sayılı Taşıt Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın sadece Üniversite Yönetim Kurulunun çıkarmış olduğu Usul ve Esaslar çerçevesinde faaliyetlerini yürüttüğü tespit edilmiştir.

Yukarıda yer alan mevzuat hükümleri ve açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, fiili bir ihtiyaç dolayısıyla ortaya çıktığı ileri sürülen İktisadi İşletmenin kuruluş ve işleyişini hukuki temellere dayandırmak, İktisadi İşletme kurulmasıyla ulaşılmak istenen amacı gerçekleştirmek, ödemelerin gerçekleşmesinde hataları önlemek ve kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanımını sağlamak için iktisadi işletmelerin yasal ve ikincil mevzuat alt yapısının geliştirilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.

Kamu idaresi cevabında; iktisadi işletmelerin kurumlar vergisi ve KDV mükellefi oldukları vurgulanmış, ancak bulguda esas olarak belirtilen, iktisadi işletmelerin hukuki alt yapısı ile ilgili eksikliklere değinilmemiştir.

Fiili bir ihtiyaç dolayısıyla ortaya çıkan İktisadi İşletmenin vergisel boyutunun yanında, nasıl işletileceği, kanuni dayanağı ve hangi kanunlara göre kurumsal yapısının oluşturulacağı ile ilgili mevzuat alt yapısının eksik olduğunun belirtilmesine rağmen Kamu İdaresi bu konuda yeterli cevap verememiştir.

Bulguda belirtildiği üzere, işletilmesiyle ilgili kurumsal hukuki alt yapısı olmayan İktisadi İşletmenin kuruluş ve işleyişinin hukuki temellere dayandırılması; iktisadi işletme kurulmasıyla ulaşılmak istenen amacın gerçekleştirilmesi ve harcamalarda hataların önlemesi açısından önem arz etmektedir.

Bu hususun Yükseköğretim Kurulu veya Hazine ve Maliye Bakanlığı ile işbirliği içerisinde değerlendirilerek hukuki dayanağının oluşturulması, daha etkin ve verimli bir şekilde işletilmesine yönelik yasal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.