Kurum ihtiyaçlarının karşılanması için çeşitli mal ve hizmet alımlarında avans ve kredi kullanımına sık başvurulmuştur.

Genel Yönetim kapsamındaki kamu kurumlarının kendilerine tahsis edilen kaynakların etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde kullanılmasını temin için malî yönetimin işleyişine ilişkin hususlar 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda düzenlenmiştir.

Bu Kanun'un “Ön ödeme” başlıklı 35’nci maddesi hükmüne göre; harcama yetkilisinin uygun görmesi ve karşılığı ödeneğin saklı tutulması kaydıyla, ilgili kanunlarda öngörülen haller ile gerçekleştirme işlemlerinin tamamlanması beklenilemeyecek ivedi veya zorunlu giderler için avans vermek veya kredi açmak suretiyle ön ödeme yapılması mümkün bulunmaktadır. Her mutemet ön ödemelerden harcadığı tutara ilişkin kanıtlayıcı belgeleri, ilgili kanunlarında belirtilmemiş olması halinde avanslarda bir ay, kredilerde üç ay içinde muhasebe yetkilisine vermek ve artan tutarı iade etmekle yükümlüdür. Süresi içerisinde mahsup edilmeyen avanslar hakkında 21.7.1953 tarihli ve 6183 sayılı Kanun hükümleri uygulanmaktadır.

Merkezî Yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde ön ödeme şekilleri, devir ve mahsup işlemleri, yapılacak ön ödemelerin idareler ve gider türleri itibarıyla miktarı ve oranlarının belirlenmesi, zorunlu hallerde yapılacak harcamalar için ön ödemenin tutarı ve mahsup süresi, mutemetlerin görevlendirilmesi ve diğer işlemlere ilişkin usul ve esaslar çıkarılan yönetmelikle düzenleneceği hususu da yine aynı madde hükmünde yer almaktadır.

Bu çerçevede çıkarılan Ön Ödeme Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte de düzenlenmeler yapılmıştır.

Bu Yönetmeliğin 5 ve 6'ncı maddelerinde, ön ödeme uygulamasına ilişkin esaslar ve ön ödeme yapılacak gider türlerine ilişkin hükümler yer almaktadır. Burada açıklanan hükümlere göre, harcama yetkilisinin uygun görmesi ve karşılığı ödeneğin saklı tutulması kaydıyla, ilgili kanunlarında öngörülen haller ile gerçekleştirme işlemlerinin tamamlanması beklenilemeyecek ivedi veya zorunlu giderler için harcama birimlerince avans verilebilmekte, kredi açılabilmektedir.

Dairesinin göstereceği lüzum ve harcama yetkilisinin onayı ile avans üst sınırını aşan

her türlü ihtiyaçların karşılanması için mutemetler adına banka veya muhasebe birimi nezdinde kredi açılması da mümkün bulunmaktadır.

Harcırah, gününden önce ödenmesine karar verilen ücretler ve yılı bütçe kanununda belirlenen tutar kadar mal ve hizmet alımı için avans verilebilmektedir. ( 2022 yılı için belirlenen avans kullanma limiti 2.370 TL) Kredi kullanımı için ise herhangi bir tutar sınır belirlenmemiş olup, dairesinin göstereceği lüzum üzerine harcama yetkilisinin onayı yeterli olmaktadır.

Diğer taraftan, belediyelerin her türlü kaynaktan sağlanan mal veya hizmet alımları ile yapım işleri, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun "Kapsam" başlıklı 2'nci maddesi gereğince, bu Kanunun hükümleri çerçevesinde, açık ihale usulü, belli istekliler arasında ihale usulü ve pazarlık usulü yöntemlerinden biriyle ihale edilmek suretiyle ya da doğrudan temini usulüyle karşılanması gerekmektedir. Bir ihale yöntemi olmasa dahi, doğrudan temin yöntemiyle yapılacak alımlarda ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyaçlar en uygun fiyatlar ile temin edilebilmektedir.

Kredi kullanılması şeklindeki ön ödemeler açıklanan mevzuat hükümlerinden anlaşılacağı üzere, genellikle beklenilmeyecek kadar acil ihtiyaçların karşılanması için başvurulması gereken bir satın alma usulüdür.

Böyle olduğu halde, Kurumda hizmet birimlerinin bu nitelikte olmayan gıda, temizlik malzemesi, kırtasiye, hayvan barınağı için yem, taşınır araç, yedek parça alımları ile tesisat ve araçların bakım onarımları için hizmet alımlarından dolayı toplam 23.231.319 TL tutarında kredi kullanılarak harcama yapılmıştır.

Kredi kullanılması şeklindeki ön ödemelerin zorunlu olmadığı durumlarda, mal ve malzeme alımları ile bakım, onarım işlerinin İhale mevzuatı çerçevesinde en uygun şartlarda karşılanması kurum kaynaklarının verimli kullanılması açısından daha uygun olacaktır.