İdarece ihale edilerek sözleşmeye bağlanan ve yapım çalışmaları devam eden muhtelif raylı sistem inşaatlarının ve bu hatlarda kullanılacak araçların temini işlerine ilişkin kontrollük, danışmanlık ve mühendislik hizmetleri 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 48’inci maddesine istinaden belli istekliler arsasında ihale usulü ile birim fiyatlı danışmanlık hizmet alımı sözleşmeleri kapsamında temin edilmektedir.

Danışmanlık hizmeti alım ihalelerinde aşağıda belirtilen şekillerde mevzuata aykırı uygulamaların yapıldığı tespit edilmiştir:

1. Geri ödenecek masraflar iş kaleminin birim fiyat tarifinin ihale mevzuatına aykırı belirlenmesi

   Bahse konu danışmanlık hizmetlerinin sunulmasına ilişkin düzenlenen Sözleşme’nin “Geri Ödenecek Masraflar” başlıklı maddesi;

   “Bu kalemde belirtilmiş olan yüzde sabittir. Geri ödenecek masraf olarak ödenecek toplam miktar, teknik personel için ödenecek toplama bağlı olarak değişecektir. Danışman’ın bütün genel masraflarına karşılıktır. Her hakedişte geri ödenecek masraf, genel gider yüzdesi ile teknik personele ödenen miktarların çarpımı ile belirlenecektir. Burada mutabakata varılmış olanlarla sınırlı kalmamak kaydıyla, bu kalem altında ödenecek Danışman Geri Ödenecek Masrafları şunlardan oluşmaktadır;

   1. İdari personel giderleri; İdari personelle ilgili tüm masraflar (Danışmanın ortakları, yöneticileri, şantiye dışındaki olağan sekreterya, muhasebe ve çeviri hizmetleri dahil),

   2. Danışman’ın Türk ve yabancı personelinin yapacağı her türlü yurtiçi ve yurtdışı seyahat giderleri, ulaştırma (Danışman’ın taahhüdü gereği personeline sağlayacağı her türlü araç, otomobile ait işletme ve bakım) giderleri, ikamet ve geçinme, tedavi, kira giderleri ile malzeme, araç ve cihaz satınalma için ödenecek her türlü masraflar (resim, harç ve vergiler dahil),

   3. Aylık brüt tavanını aşan fazla mesai zammı (saatlik ücretle kanunen verilmesi gereken zamlı saatlik ücret arasındaki fark) ve hastalık izni yardımları, sigorta primleri, vergiler, emekli ikramiyeleri veya kıdem tazminatları ile fonlar ve her türlü kanuni kesintiler ve ilave vergiler,

   4. Ofis sarf malzemeleri giderleri (posta ve kargo masrafları, kırtasiye ve ofis malzemeleri, fotokopi ve ozalit vb. masrafları, baskı, ciltleme, iletişim, sigorta, ve işin icrası için gerekli her türlü alet, edevat, malzeme ve bilgisayar vs. masrafları),

   5. Her türlü kar ve bütün genel giderler,

      
      

   6. Her türlü Danışman riski ve yükümlülükleri.” şeklindedir.

      
      

      Bunun yanında aynı Sözleşme’nin “Teknik Personel Ücretleri” başlıklı maddesi ise;

      
      

      “Fazla mesailer İdarenin onay izniyle Müteahhidin iş programına bağlı olarak uygulanabilecektir. Ancak fazla mesai yapılması halinde fazla mesai yapan teknik personel için birim fiyat teklif cetvelindeki ücretlerden ödeme yapılacak, fazla mesai farklarının (saatlik ücretle kanunen verilmesi gereken zamlı saatlik ücret arasındaki fark) Danışman’a ödenen geri ödenecek masraflara dahil olduğu kabul edilecektir.” hükmünü içermektedir.

      Diğer yandan, birim fiyat sözleşme, 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun “Sözleşme türleri” başlıklı 6’ncı maddesinin (c) fıkrasında şu şekilde tanımlanmıştır;

      “c) mal veya hizmet alımı işlerinde ise işin ayrıntılı özelliklerine dayalı olarak; idarece hazırlanmış cetvelde yer alan her bir iş kaleminin miktarı ile bu iş kalemleri için istekli tarafından teklif edilen birim fiyatların çarpımı sonucu bulunan toplam bedel üzerinden birim fiyat sözleşme,”.

      Yukarıda yer verilen tanımdan da anlaşılacağı üzere birim fiyatlı olarak ihale edilecek hizmet alımlarında her bir iş kaleminin hangi somut hizmetlerin sunumunu içerdiğinin ölçümlenebilir ve fiyatlandırılabilir bir şekilde belirli olması gerekmektedir. Böylece işin yürütülmesi aşamasında bahse konu hizmetlerin danışman tarafından sunulmasını ve bahse konu iş kalemi bünyesinde tanımlanan hizmetlerin görüldüğünün idare kontrol elemanları tarafından da onaylanmasını müteakip hizmetin sözleşmesinde belirtilen şartlar dâhilinde eksiksiz bir biçimde alımının tamamlandığı ortaya konulmuş olmalı ve buna istinaden gerekli tahakkuk ve ödeme işlemleri yapılmalıdır.

      Ayrıca, Danışmanlık Hizmet Alım İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin 10’uncu maddesinin ilk fıkrasında yer alan “İdareler, yaklaşık maliyetin hesaplanabilmesi için öncelikle ihale konusu hizmeti oluşturan iş kalemlerini veya gruplarını ve bunlara ilişkin miktarları tespit ederler.” hükmü de bu hususa işaret etmektedir.

      Yine Danışmanlık Hizmet Alım İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin “Yaklaşık maliyetin hesaplanması ve güncellenmesi” başlıklı 11’inci maddesinin ilk fıkrasında;

      “(1) Birim fiyat üzerinden teklif alınan ihalelerde;

      
      

      1. Her bir iş kaleminin miktarını ve gerçekleştirilmesine ilişkin şartları gösteren bir cetvel hazırlanır. Bu cetvelde her bir iş kaleminin adı, birimi, birim fiyatı ve bu fiyata dahil olan maliyetler ile varsa diğer unsurlar gösterilir.

         
         

      2. Birim fiyata dahil olan maliyetler, iş kalemi ile ilgili bütün unsurları içerecek şekilde düzenlenir ve bu iş kalemine dahil olmayan başka giderler öngörülmez.” denilmek suretiyle iş kalemlerinin danışman tarafından sunulacak belirli bir hizmet karşılığı olması gerektiği vurgulanmıştır. Aksi halde, yukarıda yer verilen örnekte olduğu gibi karşılığında tam olarak ne gibi bir hizmetin alındığının belli olmadığı, akla gelen ve madde metninde “bunlarla sınırlı kalmamak” denilmek suretiyle akla gelmeyen her türlü maliyet unsurunu kapsamaya çalışır biçimde oluşturulan bir iş kalemine birim fiyat sözleşmelerde yer verilemez.

      Bahse konu iş kaleminin içerdiği unsurlara ayrıntılı olarak bakıldığında bunların;

      
      

      • İşçiliğe dair işveren maliyetlerini (sözleşmenin ilgili maddelerinde belirtilen maliyet unsurlarından hastalık izni yardımları, sigorta primleri, vergiler, emekli ikramiyeleri veya kıdem tazminatları ile fonlar ve her türlü kanuni kesintiler ve ilave vergiler),

      • Fazla çalışma yapılması durumunda kanunen oluşacak ilave işçilik maliyetlere,

        
        

      • İşçilikle bağlantılı ayni giderlere (danışmanın çalıştıracağı personelin seyahat, ulaşım, tedavi, kira, ikamet ve geçinme giderleri ile malzeme, araç ve cihaz satınalma için ödenecek resim, harç ve vergiler dâhil her türlü masraflar ),

      • Hizmetin yürütülmesine yardımcı unsurlara ilişkin maliyetlere (ilgili sözleşme maddelerinin ikinci fıkrasının (a) ve (d) bendinde sayılan maliyet unsurları),

      • Sözleşme giderleri, genel giderler ve yüklenici kârına (aynı maddenin (e) ve (f) bentlerinde sayılan maliyet unsurları), karşılık olduğu anlaşılmaktadır.

      Oysaki yaklaşık maliyetin hesaplanmasına ilişkin yukarıda belirtilen Yönetmelik maddesinin üçüncü bendinde yer alan;

      “(3) Danışmanlık hizmetinin gerçekleştirilmesi için gerekli olan iş kalemlerine veya iş gruplarına ilişkin miktarların tespit edilen fiyatlarla çarpımı sonucu bulunan tutarların toplanması ile elde edilen genel toplam tutar, sözleşme giderleri ve genel giderler ile KDV hariç olarak belirlenir. Bulunan bu tutara işin niteliği dikkate alınarak % 20 oranını geçmemek üzere yüklenici karı eklenir. Bu tutar, kar hariç belirlenen genel toplam tutar üzerinden hesaplanan sözleşme giderleri ve genel giderler ile toplanarak yaklaşık maliyet hesaplanır. ” hükmünden de anlaşılacağı üzere,

      
      

      Sözleşme giderleri, sözleşme kapsamında taahhüt edilen işin gerçekleştirilmesine ilişkin genel giderler ve yüklenici kârı, belirli bir iş kaleminin maliyet unsuru olamayacak iken bahse konu iş için istekli tarafından sunulacak birim fiyat teklif cetvelinin toplam tutar satırında gösterilecek bedelin bahse konu unsurları içerdiğinin kabulü gerekecektir. Sonuç itibariyle kâr ve genel giderler için birim fiyat teklif cetvelinde ayrı müstakil bir satır açılmasına gerek bulunmamaktadır; çünkü cetvelde yer alan iş kalemlerine verilen teklif fiyatlar bu unsurları zaten içerecektir.

      Ayrıca yukarıda yer verilen ilgili Yönetmelik’in yaklaşık maliyetin hesaplanmasına dair 11’inci maddesinin birim fiyatlara dâhil maliyetleri düzenleyen (b) fıkrası hükmü gereği; birim fiyat teklif cetvelinde yer verilen iş kalemleri, bu iş kalemleri ile ilgili bütün maliyet unsurlarını içerek şekilde tanımlanmalıdır. Dolayısı ile işçilik işveren maliyetlerinin, teknik personel ücretleri iş kalemleri bünyesinden çıkarılıp başka bir iş kalemi içerisine dâhil edilmesi bu anlamda doğru olmamıştır.

      Yukarıda belirtilen hususlara ilaveten, idarenin danışmanlık hizmet alım sözleşmelerinin diğer hususlar bölümünde tanımladığı geri ödenecek masraflar iş kaleminin ihale dokümanı ve eki standart formlara da aykırı olduğu değerlendirilmektedir. Şöyle ki; istenilirse idareler tarafından isteklilerin mali tekliflerinin ekinde sunulması yönünde, idari şartnamenin “Teklifi oluşturan belgeler” başlıklı 21.1’inci maddesinde düzenleme yapmak suretiyle, isteklilerden teklifleri ekinde mali teklif formlarını da sunmaları istenebilecektir. Söz konusu mali teklif formlarının neler olduğu Kamu İhale Genel Tebliği’nin 89.1’inci maddesinde sayılmıştır. Bunlar sırasıyla KİK038.1/D numaralı Maliyet Özeti Tablosu, KİK038.2/D numaralı Ücretlerin Açılımı ve İş Kalemleri Açılımı Tablosu ile KİK038.3/D numaralı Diğer Kalemler Tablosudur.

      Adı geçen tablolardan Diğer Kalemler Tablosunun Diğer Kalemlerin neler olduğuna açıklık getiren 1 numaralı dipnotunda şu ifade yer almaktadır;

      “Birim fiyat sözleşmelerde idarenin talep edeceği diğer hizmetler için (sondaj, harita alımı, doküman çoğaltma, seyahat ofis gereksinimi vb. kalemler) kullanılacak”.

      Bu ifadeden de açıkça anlaşılmaktadır ki, idare tarafından geri ödenecek masraflar bünyesinde tanımlanan yardımcı maliyet unsurlarının (idari personel masrafları, ofis masrafları, seyahat masrafları vb.) isteklilerin asıl iş kalemlerine (kontrollük işlerinde adam/ay üzerinden teklif alınan teknik personel ücretleri olmaktadır iş kalemleri) sundukları

      
      

      tekliflerin içerisinde zaten yer almış olması gerektiği anlaşılmaktadır; çünkü zaten ilgili tablolardan Maliyet Özeti Cetvelinde de görüldüğü üzere bu maliyetler asıl iş kalemlerine ilişkin teklif bedelleri ile toplanarak teklif bedeline aktarılan tutarı oluşturmaktadır. Bu husus da göstermektedir ki; ayrıca bir geri ödenecek masraflar iş kalemi tanımlayıp her çeşit arızi maliyet unsurlarını bu kalem altında toplamaya çalışmanın gerek Kamu İhale Kanunu’na gerekse de Danışmanlık Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği ve eki ihale belgelerine uygun olmadığı değerlendirilmektedir.

2. Geri ödenecek masraflar iş kaleminden yapılan ödemelerde sözleşme hükümlerine riayet edilmemesi

   İdare tarafından yapım kontrollük hizmetleri alınmasına yönelik gerçekleştirilen danışmanlık hizmet alımlarının hakediş ödemelerinde, geri ödenecek masraflar başlığı altında yapılan ödemelerin herhangi bir tevsik edici belge olmaksızın yapıldığı, dolayısıyla da ilgili hakediş döneminde danışman tarafından işin ifası ile ilgili bir gider gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği; böyle bir gider gerçekleştirilmiş olsa bile bu giderin niteliği bilinemediği için de makul olup olmadığı anlaşılamamaktadır. Halbuki danışmanlık hizmet alım sözleşmelerinin “Ödeme yeri ve şartları” başlıklı 13.1’inci maddesi;

   “Sözleşme bedelinin (Ücret ve Geri Ödenebilir Masraflar) ödeme şartları

   
   

   1. Sözleşme bedelini aşmamak kaydıyla, İdare (b) fıkrasında belirtilen ücretleri ve

      (c) fıkrasında belirtilen masrafları Danışmana ödeyecektir.

      
      

   2. Personele ödenecek ücret, danışmanın teklif ettiği ücret hadleri üzerinden ve yine Sözleşmede belirtilen şartlara tabi kalmak kaydıyla, işe başlama tarihinden sonra bu personelin hizmetlerin ifası için harcamış olduğu fiili zaman esas alınarak hesaplanacaktır.

   3. b) bendi dışında kalan, danışmanın işi ifası sırasında Danışmanın fiilen yapacağı makul harcamalardan ibaret olacaktır.” hükmünü,

      “Hakedişler ve ödeme şekli” başlıklı 13.3’üncü maddesi ise;

      
      

      “Hizmetin ifa edildiği süre içerisinde ay sonundan itibaren en geç on beş (15) gün içinde Danışman, her ay için hazırlanacak hakedişlere esas olacak geçerli maaş ve SGK bildirimlerini, fatura, makbuz ve diğer kanıtlayıcı belgeleri İdareye verecektir. Yabancı para birimi ve Türk Lirası cinsinden yapılacak ödemelere ilişkin aylık hakedişler ayrı bölümler halinde Hakediş tutarının hangi miktarının ücretlere, hangilerinin de personel ücreti

      
      

      dışındaki diğer masraflara ait olduğu belirtilecektir.” hükmünü haizdir.

      
      

      Yukarıda yer verilen sözleşme maddelerine göre geri ödenebilir masraflar iş kaleminden sadece işin ifası sırasında danışman tarafından fiilen gerçekleştirilen makul sayılabilecek harcamalar fatura, makbuz veya diğer bir kanıtlayıcı belgesine dayanılarak ödenebilecektir. Ancak İdare tarafından yapım kontrollüğü danışmanlık hizmet alım işlerine ilişkin ödeme evraklarının eklerinde bu kalemden ödenecek tutarlar için hiçbir tevsik edici belge bulunmamaktadır.

3. Geri ödenecek masraflar iş kalemine, ihale mevzuatına aykırı olarak teknik personel giderleri için teklif edilen bedel toplamının belirli bir yüzdesi şeklinde teklif alınması