Yapım işlerinde hakediş ödemelerinin zamanında ödenebilmesi için gerekli tedbirlerin yeterince alınmadığı, hakedişlerin geç ödenmesi sebebiyle verilen süre uzatımı kararlarının mevzuatta aranan şartları tam olarak sağlamadığı ve süre uzatımına esas gün sayısının belirlenmesinde kullanılan yöntemin hatalı olduğu görülmüştür.

Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin “Geçici hakediş raporları” başlıklı 39 uncu maddesinde hakediş raporunun, yüklenici veya vekili tarafından imzalanıp idareye verildiği tarihten başlamak üzere en geç otuz gün içinde onaylandıktan sonra otuz gün içinde tahakkuka bağlanacağı, bu tarihten başlamak üzere sözleşmesinde farklı bir süre belirtilmemiş ise on beş gün içinde de ödeme yapılacağı, “İşin süresi ve sürenin uzatılması” başlıklı 29 uncu maddesinde de idarenin, sözleşmenin ifasına ilişkin yükümlülüklerini yüklenicinin kusuru olmaksızın yerine getirmemesi (yer teslimi, projelerin onaylanması, iş programının onaylanması, ödenek yetersizliği gibi) ve bu sebeple sorumluluğu yükleniciye ait olmayan gecikmelerin meydana gelmesi, bu durumun taahhüdün yerine getirilmesine engel nitelikte olması ve yüklenicinin bu engeli ortadan kaldırmaya gücünün yetmemiş olması halinde, işi engelleyici sebeplere ve yapılacak işin niteliğine göre, işin bir kısmına veya tamamına ait sürenin en az gecikilen süre kadar uzatılacağı hükümleri yer almaktadır.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükmünden de anlaşılacağı üzere bir yapım işinde işin yüklenicinin kusurundan kaynaklanmayan nedenlerle gecikmesi, bu durumun taahhüdün yerine getirilmesine engel nitelikte olması ve yüklenicinin bu engeli ortadan kaldırmaya gücünün yetmemiş olması durumlarının birlikte gerçekleşmesi koşuluyla yine yapılacak işin niteliğine göre işin bir kısmına veya tamamına ait sürenin en az gecikilen süre kadar uzatılabilmesi mümkündür.

Yapılan denetimde yapım işlerinin neredeyse tamamında hakediş ödemelerinin bir kısmı ya da tamamının süresinde ödenmemesi sebebiyle en az bir defa olmak üzere idareden kaynaklı gecikme olduğu değerlendirilerek süre uzatım kararları verildiği görülmüştür

İlgili mevzuat hükmüne göre verilecek süre uzatımı gecikme şartına bağlandığı için işin geciktiği ve ne kadar geciktiğinin tespitinin ancak gecikmenin sebebi olarak değerlendirilen hakedişin gecikmeli olarak ödendiği tarih itibarıyla fiilen gerçekleştirilmiş imalatın tespit edilip bunun iş programına göre olan durumu belirlendikten ve gecikme olduğunun ve gecikmenin

yüklenicinin kusurundan kaynaklı olabilecek başka bir sebeple olmadığına da karar verdikten sonra yapılması gerekecektir.

Ancak idarenin gerçekleştirdiği yapım işlerinin tamamına yakınında hakediş ödemelerinde gecikmelerin olduğu ve bunların neredeyse tamamında da hakediş ödemesindeki gecikme sebebiyle işin fiilen gecikilip gecikilmediği ve mevzuatta idareden kaynaklı süre uzatımı verilmesi için gerekli diğer şartlarla ile ilgili bir tespit yapılmaksızın rutin bir uygulamaya dönüştürülerek her bir işte en az bir kez olmak üzere çok sayıda süre uzatım kararı verilmiştir.

Diğer taraftan mevzuata göre hakediş raporunun yüklenici tarafından imzalanıp idareye verildiği tarihten başlamak üzere en geç otuz gün içinde onaylandıktan sonra otuz gün içinde tahakkuka bağlanacağı, işlere ait sözleşmelerde ödeme gününe ilişkin farklı süreler belirtilmediğinden de bu tarihten başlamak üzere on beş gün içinde ödeme yapılacağı göz önünde bulundurulduğunda hakediş ödemesi için toplam yetmiş beş günlük bir süre söz konusudur.

Bu sürenin elbette onay ve tahakkuk süreleri daha kısa tutularak kısaltılması mümkünse de uygulamada bakıldığında işlerin hakediş ödemelerinin onay ve tahakkuk sürelerinin genellikle kısa tutularak ödemelerin geç gerçekleştirilmesine neden olunduğu ve bu durumun rutin bir uygulamaya dönüştürülerek süre uzatım kararları verildiği görülmüştür.

5018 Sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun ilgili hükmüne göre her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanların, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak kullanılması ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınması sorumluluğu bulunmaktadır. Söz konusu sorumluluk gereği İdarenin onay, tahakkuk ve ödemeyi gerçekleştiren birimleri arasında koordinasyonun sağlanıp bahsedilen onay, tahakkuk ve ödemeye ilişkin süreler dikkate alınarak bir nakit planlaması yapılmak suretiyle hakediş ödemelerindeki bu gecikmelerin asgari düzeyde tutulmasının sağlanması gerekmektedir.

Diğer taraftan süre uzatım kararlarında verilen süre uzatımların süresinin tespitinde de hem gecikme tutarı açısından hatalı bir tespit hem de iş programı ile bağlantı kurulmaksızın bir hesaplama yapıldığı görülmüştür. Şöyle ki; süre uzatımı gün tespitine esas olan hakedişin geç ödenen kısmıyla ilgili tutar, sözleşme fiyatları ile yapılan iş yanında fiyat farkı ve katma değer vergisi tutarlarının tamamı üzerinden belirlenmiş, işin sözleşme bedelini sözleşmesine göre işin

bitirilmesi gereken süreye bölerek günlük imalat tutarına ulaşılmış ve gecikilen hakediş ödeme tutarı belirlenen bu günlük imalat tutarına bölünerek de verilecek süre uzatımı gün sayıları tespit edilmiştir.

Mevzuatta süre uzatımı gün sayısının tespitine ilişkin yöntem açısından net bir düzenleme olmamakla birlikte öncelikle yüklenicinin geç ödeme sebebiyle iş programının gerisinde kalmış olduğu tespit edildikten sonra yüklenici, imalatı sözleşme bedeli üzerinden belirlenen iş programına göre gerçekleştirmesi gerektiğinden geç ödeme sebebiyle verilecek süre uzatımının da buna göre belirlenmesi gerekecektir. Bu nedenle süre uzatımına esas hakedişin sözleşme fiyatlarıyla yapılan iş tutarı kadarlık geç ödenen kısmının geç ödeme olmasaydı ilgili aydaki iş programına göre yapılması gereken günlük imalat tutarına bölünmesi ile kaç günde harcanabileceği bulunarak verilecek süre uzatımındaki sürenin bu şekilde tespit edilmesinin daha uygun bir yöntem olacağı değerlendirilmektedir.

Sonuç olarak, hakediş ödemelerinde gecikmelerin asgari düzeyde olması için gerekli tedbirlerin alınması, planlama ve koordinasyonun sağlanması, gecikme durumunda ise bu durumun mevzuata göre idareden kaynaklı nedenle süre uzatımı verilebilmesi için belirlenmiş şartların sağlandığı tespit edildikten sonra süre uzatımı kararı verilmesi ve verilecek süre uzatımına ilişkin gün sayılarının iş programını dikkate alan bir yöntemle belirlenmesi gerektiği değerlendirilmektedir.