Kamu İdaresine ait toptancı halinde yapılan fiili denetimlerde, mevzuata aykırılıklar ve uygulamaya ilişkin eksiklikler olduğu görülmüştür.

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun’un 17’nci maddesinin altıncı fıkrasında, il ve ilçe merkezlerinin giriş ve çıkışları ile şehirlerarası yollarda kontrol ve denetim noktası kurulması ve işletilmesine ilişkin usul ve esasların Bakanlık ve İçişleri Bakanlığınca birlikte belirleneceği, Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in 59’uncu maddesinin birinci ve ikinci fıkralarında ise kontrol ve denetim noktalarının, toptancı hali bulunan il merkezlerinin giriş ve çıkışlarında, trafik düzeni ve güvenliği dikkate alınarak, ilgili belediyenin talebi üzerine o ilin mülki idare amirinin onayı ile kurulacağı, Bakanlıkça belirlenen yerlerde kontrol ve denetim noktası kurulmasının zorunlu olduğu, kontrol ve denetim noktalarında denetimlerin, hal yöneticisi ya da hal zabıtası ve/veya hal yöneticisince görevlendirilen diğer personelce yerine getirileceği, ihtiyaç halinde bu noktalarda, kolluk

kuvvetlerinden de yeterli sayıda personel görevlendirileceği,

Yönetmelik’in 9’uncu maddesinin dokuzuncu ve onuncu fıkralarında, toptancı haline gelen araçlar ile halden çıkan araçlarda bulunan malların ağırlığının tartılabileceği, yeterli sayı ve kapasitede ağırlık kontrol üniteleri ile kontrol ve kayıt işlemlerinin yapılacağı bilgi işlem altyapısına sahip kontrol kulübelerinin, toptancı halinin giriş ve çıkışlarına ve uygun görülecek alanlara yerleştirileceği, toptancı halinin etrafının, insan ve mal girişine izin vermeyecek şekilde çevrileceği,

Yönetmelik’in 4’üncü maddesinin (p) ve (r) fıkralarında, Bakanlık bünyesinde elektronik ortamda kurulan ve internet tabanlı çalışan merkezi hal kayıt sisteminin ve sistem internet sayfası olarak www.hal.gov.tr adresinin kullanılacağı, 40’ıncı maddesinde ise bildirimcilerin hal kayıt sistemine kaydolmak ve sevk edecekleri malları sevkinden önce sisteme bildirmek zorunda oldukları, 43’üncü maddenin birinci fıkrasının (ç) bendinde, bildirim üzerine tahakkuk eden hal rüsumunu beş iş günü içinde ödemenin veya ödenmesini sağlamanın bildirimcilerin yükümlülüğünde olduğu, 44’üncü maddenin onuncu fıkrasında hal rüsumuna ilişkin ödemelerin 45’inci maddeye göre Bakanlıkça belirlenen banka nezdinde açılan hesaba yatırılacağı, 45’inci maddede hal rüsumunun paylaşımının nasıl yapılacağı, 41’inci maddenin on dördüncü fıkrasında bildirim üzerine tahakkuk eden hal rüsumunun beş iş günü içinde ödenmemesi halinde, ödeme yapılana kadar yeni bir bildirimde bulunulamayacağı,

ifade edilmektedir.

Kamu İdaresine ait toptancı halinde yapılan fiili denetimler sonucunda;

• toptancı halinin Yönetmelik’in 9’uncu maddesinin dokuzuncu fıkrasına aykırı olarak etrafının insan ve mal girişini engelleyecek şekilde çevrilmediği, halin içinden iki adet yol geçtiği, hale giren ve çıkan araçların tümüne ilişkin fiili kontrollerinin yapılmadığı, Bakanlığın sistemine bildirimde bulunulması halinde hal rüsumunun alındığı,

• toptancı halinin giriş ve çıkışları ile halin içinde uygun görülen alanlarda kantar olmadığı, mevcut bulunan tek kantarın halin yakınındaki akaryakıt istasyonunda bulunduğu ve söz konusu kantarın mülkiyetinin belediyeye değil özel şahsa ait olduğu,

• hal giriş çıkışlarında mal taşıyan araçların tümünün tartılmadığı, söz konusu araçların örneklem usulü ile kontrol edildiği,

• hal rüsumunun araç tartımı sonucunda çıkan miktar üzerinden değil beyan edilen

  
  

  miktar üzerinden hal kayıt sitemi tarafından hesaplandığı,

  
  

• halin birden fazla giriş çıkışı olmasına rağmen ana giriş çıkış noktasında tek bir kontrol kulübesinin bulunduğu, diğer giriş çıkış yerlerinde kontrol kulübesinin olmadığı,

• tahakkuk eden hal rüsumunu beş iş günü içinde ödemeyen bildirimcilere ait hal kayıt sistemindeki bildirim ekranının Kamu İdaresi personeli tarafından kapatılmaması nedeniyle beş iş günü içinde ödeme hükmüne uyulmayarak kamu alacağının tahsilatının geciktirildiği,

tespit edilmiştir.

Dolayısı ile mevcut yapıda, toptancı hali dışında satılan malların kontrolünün sağlanması amacıyla toptancı halinin bulunduğu il ve ilçe merkezlerinin giriş ve çıkışları ile şehirlerarası yollarda kontrol ve denetim noktası kurulmaması, hal giriş ve çıkışlarında ise toptancı hallerinde satılan malların miktarlarının tartımının ve ölçümünün yapılmaması nedeniyle sebze, meyve ve diğer malların kayıt dışı ticaretini önlemenin mümkün olmadığı anlaşılmaktadır.

Yukarıda belirtilen eksikliklerin yanı sıra kontrol ve denetim yetersizliklerinin de giderilmesi adına gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir.