İdarenin kamulaştırmasız el atma davaları kapsamında oluşan borçlarını zamanında ödeyemediği ve bu kapsamda ek mali külfete katlandığı görülmüştür.

2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun “Kamulaştırılmaksızın kamu hizmetine ayrılan taşınmazların bedel tespiti” başlıklı Geçici 6’ncı maddesinde;

“Kamulaştırma işlemleri tamamlanmamış veya kamulaştırması hiç yapılmamış olmasına rağmen 9/10/1956 tarihi ile 4/11/1983 tarihi arasında fiilen kamu hizmetine ayrılan veya kamu yararına ilişkin bir ihtiyaca tahsis edilerek üzerinde tesis yapılan taşınmazlara veya kaynaklara kısmen veya tamamen veyahut irtifak hakkı tesis etmek suretiyle malikin rızası olmaksızın fiili olarak el konulması sebebiyle, mülkiyet hakkından doğan talepler, bedel talep edilmesi hâlinde bedel tespiti ve diğer işlemler bu madde hükümlerine göre yapılır.

(…)

Kesinleşen mahkeme kararlarına istinaden bu madde uyarınca ödemelerde kullanılmak üzere, ihtiyaç olması hâlinde, merkezi yönetim bütçesine dâhil idarelerin yılı bütçelerinde sermaye giderleri için öngörülen ödeneklerinin (Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı bütçelerinin güvenlik ve savunmaya yönelik mal ve hizmet alımları ile yapım giderleri için ayrılan ödeneklerin) yüzde ikisi, belediye ve il özel idareleri ile bağlı idareleri için en son kesinleşmiş bütçe gelirleri toplamının, diğer idareler için en son kesinleşmiş bütçe giderleri toplamının en az yüzde ikisi oranında yılı bütçelerinde pay ayrılır. Kesinleşen alacakların toplam tutarının ayrılan ödeneğin toplam tutarını aşması hâlinde, ödemeler, sonraki yıllara sâri olacak şekilde, garameten ve taksitlerle gerçekleştirilir. Taksitlendirmede, bütçe imkânları ile alacakların tutarları dikkate alınır. Taksitli ödeme süresince, 3095 sayılı Kanuna göre ayrıca kanuni faiz ödenir. İdare tarafından, mahkeme kararı gereğince nakdi ödeme yerine, üçüncü fıkrada belirtilen diğer uzlaşma yolları da teklif edilebilir ve bu maddenin uzlaşmaya ilişkin hükümlerine göre işlem yapılabilir.

(…)” hükmü tesis edilmiştir.

Mezkûr Kanun’un Geçici 19’uncu maddesinde ise; “Kamulaştırma işlemleri tamamlanmamış veya kamulaştırması hiç yapılmamış olmasına rağmen 4/11/1983 tarihinden 28/7/2021 tarihine kadar fiilen kamu hizmetine ayrılan veya kamu yararına ilişkin bir ihtiyaca tahsis edilerek üzerinde tesis yapılan taşınmazlara veya kaynaklara kısmen veya tamamen veyahut irtifak hakkı tesis etmek suretiyle malikin rızası olmaksızın fiilî olarak el konulması veya hukuki el atılması sebebiyle açılan davalarda hükmedilen bedel ve tazminat ödemelerinde kullanılmak üzere, ihtiyaç olması hâlinde, merkezi yönetim bütçesine dâhil idarelerin yılı bütçelerinde sermaye giderleri için öngörülen ödeneklerinin (Milli Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı bütçelerinin güvenlik ve savunmaya yönelik mal ve hizmet alımları ile yapım giderleri için ayrılan ödeneklerin) yüzde üçü, belediye ve il özel idareleri ile bağlı idareleri için en son kesinleşmiş bütçe gelirleri toplamının, diğer idareler için en son kesinleşmiş bütçe giderleri toplamının en az yüzde üçü oranında yılı bütçelerinde pay ayrılır. Alacakların toplam tutarının ayrılan ödeneğin toplam tutarını aşması hâlinde, ödemeler, sonraki yıllara sâri olacak şekilde, garameten ve taksitlerle gerçekleştirilir. Taksitlendirmede, bütçe imkânları ile alacakların tutarları dikkate alınır. Taksitli ödeme süresince, 3095 sayılı Kanuna göre ayrıca kanuni faiz ödenir.

Birinci fıkra, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla bedel ve tazminatı ödenmemiş olan tüm davalarda ve icra takiplerinde de uygulanır.” hükmü yer almaktadır.

Bu bağlamda, yukarıda yer alan mevzuat hükümleri gereği İdare aleyhine açılan kamulaştırmasız el atma davalarında kullanılmak üzere Emlak ve İstimlak Müdürlüğü bütçesinde yasada belirtilen oranlarda bütçe ödeneği öngörülmüştür. 2023 yılı için öngörülen söz konusu ödenek 10.000.000,00 TL’dir. İdare aleyhine hükmedilen ve kesinleşen davaların ödeme bedelleri öngörülen bütçelerin çok üzerinde olması sebebiyle yasada belirtildiği şekli ile dava ödemeleri sonraki yıllara sâri olacak şekilde, garameten ve taksitlerle gerçekleştirilmek üzere ödenekleştirilmektedir.

Bilindiği üzere kamulaştırmasız el atma davaları kapsamında yapılacak ödemelere, dava tarihinden kesinleşme tarihine kadar yasal faiz, kesinleşme tarihinden ödeme tarihine kadar ise en yüksek mevduat faizi işletilmektedir.

Yapılan incelemede, detayı aşağıdaki tabloda görüleceği üzere 31.12.2023 tarihi itibarıyla Emlak ve İstimlak Müdürlüğü tarafından ödeme emrine bağlanan kamulaştırmasız el atma davaları kapsamında yapılacak ödeme tutarı toplamının 24.488.127,33 TL olduğu, bu tutarın yalnızca 8.258.967,59 TL’sinin ödendiği, ödeme emrine bağlanan ancak bütçe imkanları doğrultusunda ödenemeyen tutarın 16.229.159,74 TL olduğu, bütçe yetersizliği nedeniyle ödenekleştirilememiş tutarın ise 45.076.872,67 TL olduğu tespit edilmiştir.

‌Tablo 11: 31.12.2023 Tarihi İtibariyle Kamulaştırmasız El Atma Davaları Kapsamında Oluşan Durum

31.12.2023 tarihi itibarıyla yaklaşık 69.565.000,00 TL’lik kamulaştırmasız el atma bedeli borcunun 8.258.967,59 TL’si ödenmiş olup, 61.306.032,41 TL’si hali hazırda ödenmemiştir. İdare, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu kapsamında ayırdığı ödeneklerle garameten ödeme yöntemini benimsemesine karşın ödenekleştirilen bedeller tam olarak ödenememektedir.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle; kamulaştırmasız el atma kapsamında, Emlak ve İstimlak Müdürlüğünce hazırlanan garameten ödeme listesi üzerinden, nakit akışı uygunluğuna göre ödemeler yapıldığı, bundan sonraki süreçte söz konusu hususa azami hassasiyetin gösterileceği ifade edilmiştir.

Sonuç olarak, kamulaştırmasız el atma davaları kapsamında oluşan borçların zamanında ödenmesi kamu kaynaklarının etkin kullanılması açısından büyük önem arz etmektedir.