Belediye tarafından gerçekleştirilen yol yapım işi ihalelerinin incelenmesi neticesinde, yaklaşık maliyetin önemli bir parçasını oluşturan miktar tespitinin sağlıklı şekilde yapılmadığı, ön/kesin projelerin oluşturulmadığı görülmüştür.

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği’nin “Yaklaşık Maliyete İlişkin İlkeler” başlıklı 8’inci maddesinin 1’inci fıkrasında, yaklaşık maliyetin, ihale onay belgesi düzenlenmeden önce Yönetmelik'te belirlenen esas ve usullere göre miktarlar tespit edilerek ve fiyat araştırması yapılarak hesaplanacağı ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterileceği düzenlenmiştir. Buna göre yaklaşık maliyet hesaplanırken iki husus öne çıkmaktadır:

1. Miktarların tespiti

2. Rayiçlerin tespiti

   
   

   Söz konusu Yönetmelik’in 9’uncu maddesinde, yaklaşık maliyet hesabına esas miktarların tespiti için;

   1. Arazi ve zemin etüdünün yapılması

   2. Projenin hazırlanması

   3. Mahal listesi oluşturulması

   4. Metrajların çıkarılması

   5. Birim fiyat ve imalat tariflerinin hazırlanması Gerekmektedir.

      “Yaklaşık maliyet hesabına esas fiyat ve rayiçlerin tespiti” başlıklı 10’uncu maddesinde

      ise,

      
      

      “(1) İdarelerce, ihale konusu işin yaklaşık maliyetine ilişkin fiyat ve rayiçlerin tespitinde;

      1. İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği, ihale konusu işe benzer nitelikteki işlerin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatlar,

      2. Kamu kurum ve kuruluşlarınca belirlenerek yayımlanmış birim fiyat ve rayiçler,

         
         

      3. İlgili meslek odaları, üniversiteler veya benzeri kuruluşlarca belirlenerek yayımlanmış fiyat ve rayiçler,

         ç) Yüklenici veya alt yüklenici olarak faaliyet gösteren, konusunda deneyimli kişi ve kuruluşlardan alınacak, ihale konusu işe benzer nitelikteki işlere ilişkin maliyetler,

      4. İdarenin piyasa araştırmasına dayalı rayiç ve fiyat tespitleri, esas alınır.

(2) İdareler, yaklaşık maliyete ilişkin fiyat ve rayiçlerin tespitinde (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentlerinde belirtilen fiyat ve rayiçlerin birini, birkaçını veya tamamını herhangi bir öncelik sırası olmaksızın kullanabilirler.”

Denilmektedir.

Buna göre, imalat miktarları (metrajlar) oluşturulup, yaklaşık maliyete esas piyasa rayiçleri tespit edildikten sonra sıra yaklaşık maliyetin hesaplanmasına gelmektedir. Bu aşamada Yapım Yönetmeliği’nin 1’inci maddesinde belirtildiği üzere, tespit edilen miktarlarla fiyatlar çarpılır. Bu çarpım sonucunda ulaşılan tutara % 25 oranında yüklenici kar ve genel gider karşılığı eklenmek suretiyle yaklaşık maliyet tespit edilir.

Yapılan incelemede, birim fiyat teklif alınmak suretiyle çıkılan ihalelerde, birim fiyat tarifleri ve birim fiyat analizleri yapılmış ve yaklaşık maliyet cetvellerine aktarılarak yaklaşık maliyetler belirlenmiştir. Ancak, ön ya da kesin projeler olmadığından, birim fiyat tarifleri ve birim fiyat analizleri dayanaktan yoksun kalmıştır.

Yaklaşık maliyetin hazırlanmasına esas oluşturan mahal listelerinin ise hiç hazırlanmadığı ya da hazırlanmış olsalar bile hangi imalat kalemlerinin ne miktarda nereye yapılacağının belirlenmediği görülmüştür. Bu şekilde eksik ve hatalı hazırlanan yaklaşık maliyet cetvelleri ile ihaleye çıkılmış ve her iş, süresinde ve ihale edilen sözleşme bedeli üzerinden tamamlanamamıştır. İşlerin bir bölümü iş artışlarına rağmen tamamlanamayarak tasfiye edilmiştir. Tamamlanan işlerin bazıları ise, iş kalemlerinin bir bölümünde değişikliğe gidilerek iş artışları ve süre uzatımları ile sonuçlandırılabilmiştir.

Örneğin, İznik Orhangazi Gemlik İlçeleri Arter, Cadde, Sokak, İhtiyaç Duyulan Yerlere Asfalt Kaplama ve Yama Yapılması Yapım İşinde, mahal listesi hazırlanmış ancak sadece semt adlarından oluşturulmuştur. Nereye ne miktarda hangi imalatın yapılacağı belirtilmemiş. Ön proje üzerinden çıkıldığı belirtilse de ihale dosyasında herhangi bir proje bulunamamıştır.

Bir diğer örnek olan Bursa Büyükşehir Belediye Sınırlarında Muhtelif Tarihi Kültürel Yapım, Tadilat, Bakım-Onarım ve Çevre Düzenlemesi Yapım işinde ise, ön/kesin proje ve mahal listesi olmaksızın sadece birim fiyat analizleri ve tariflerinden yararlanılarak yaklaşık maliyet hazırlanmıştır.

Yaklaşık maliyetin tespiti Kamu İhale Kanunu’nun en önemli müesseselerinden biri olup, yapım işinin en uygun fiyatla gerçekleştirilmesi, yaklaşık maliyetin rasyonel hesaplanmış olmasıyla doğrudan ilgilidir. Yaklaşık maliyetin gerçekçi bir şekilde tespit edilmeyip, piyasa rayiçlerinin çok altında hesaplandığı durumlarda, teklif fiyatlarının yaklaşık maliyetin üzerinde kalma ihtimali doğacak, bu da ihalenin iptaline sebep olabilecektir. Aksi durumda, yani yaklaşık maliyetin piyasa rayicinin çok üzerinde belirlendiği durumda ise, aşırı düşük tekliflerin tespitinde yaklaşık maliyet önemli bir etken olduğundan, sağlıklı bir şekilde aşırı düşük teklifler

belirlenemeyecektir.

Yukarıdaki açıklamalar neticesinde hangi işlerin, nerelerde, ne miktarda ve nasıl yapılacağının ihale öncesinde tam olarak belirlenebilmesi ve gerçekçi bir yaklaşık maliyet hesabı olabilmesi için birim fiyat yapım işlerinde ön/kesin projenin ve mahal listelerinin mevzuata uygun olarak hazırlanmış olması gerekmektedir.