İdarenin, Büyükşehir Belediyesinden (İBB) yüklü tutarda alacağının bulunduğu, söz konusu alacakların vadesinin sürekli ötelendiği görülmüştür.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Belediyeler arası hizmet ilişkileri ve koordinasyon” başlıklı 27’nci maddesinin yedinci fıkrasında; “Büyükşehir belediyesi ile bağlı kuruluşları, belediye başkanının onayı ile birbirlerinin nakit ihtiyacını karşılayabilir. Bu şekildeki ödünç vermelerde faiz uygulanmaz.” <span>hükmü tesis edilmiştir.</span>

Bu bağlamda, İSKİ’nin İBB’den, İBB’nin de İSKİ’den borç almasında bir beis bulunmamaktadır. Ancak her iki idarede ayrı tüzel kişiliğe sahip bulunduğundan, bütçeleri birbirinden ayrı olduğundan ve sunmuş oldukları kamu hizmetlerine paralel olarak gelir ve gider yapıları farklılık arz ettiğinden söz konusu ödünç alma/verme işlemlerinde bütçe gereklerine uygun hareket edilmesi gerekmektedir. İSKİ ile İBB arasındaki faizsiz ödünç para verme ilişkisinde İSKİ borç veren idare konumundadır.

Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin 102’nci maddesinde; 132- Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabına ilişkin işleyiş düzenlenmiştir. Buna göre; Bütçedeki ödeneğine dayanılarak yapılan ve vadesi bir yıl veya faaliyet dönemi ile sınırlı olan borç verme işlemlerinden doğan alacaklar bir taraftan bu hesaba borç, 103-Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına veya ilgili diğer hesaplara alacak; diğer taraftan 830-Bütçe Giderleri Hesabına borç, 835-Gider Yansıtma Hesabına alacak kaydedilmektedir. Dönem sonunda, duran varlıklar ana hesap grubundaki kurumca verilen borçlardan alacaklar hesabında kayıtlı tutarlardan vadesi bir yılın altına inenler de bu hesaba borç, 232-Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabına alacak kaydedilmektedir. Bütçedeki ödeneğine dayanılarak verilen borçlardan yapılan tahsilat ise bir taraftan 102-Banka Hesabı ya da ilgili diğer hesaplara borç, anapara tutarı bu hesaba alacak kaydedilerek muhasebe kayıtlarında izlenmektedir. Ayrıca mezkûr Yönetmelik’in 173’üncü maddesi gereği; ilgili mevzuatına dayanılarak bir yıldan uzun süreyle nakit olarak verilen borçlardan kaynaklanan alacakların izlenmesi için aynı mantıkla 232-Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı kullanılmaktadır.

Yapılan incelemede, İSKİ’nin İBB’ye uzun yıllardır borç verdiği, verilen borçların bir kısmının nakit olarak, bir kısmının mahsuplaşma suretiyle, bir kısmının taşınmaz alınarak İBB’den tahsil edildiği, bu yöntemlerle 2008-2023 yılları arasında verilen 6.582.554.412,73 TL borcun 3.296.922.917,76 TL’sinin İBB’den alındığı, kalan 3.285.631.494,97 TL’nin ise tahsil edilemediği, sürekli ötelendiği tespit edilmiştir.

Aşağıdaki tabloda İSKİ tarafından İBB’ye verilen borçların 31.12.2023 tarihi itibarıyla oluşan durumu yer almaktadır.

‌Tablo 9: 31.12.2023 Tarihi İtibarıyla İSKİ’nin İBB’den Olan Alacakları

Denetim yılı olan 2023 yılı özelinde; 795.140.192,18 TL olan alacağın 94.799.162,18 TL’sinin nakit borç verme niteliğinde olduğu, kalan 700.341.030,00 TL’nin ise borç vermeden kaynaklı İdare alacaklarına istinaden İBB ile yapılan arsa ve arazi devirlerinin yönetim kurulu kararıyla iptalinden kaynaklı olduğu anlaşılmıştır.

Muhtelif tarihlerde İBB ile İSKİ arasında yapılan protokollerle borç ötelemeleri yapılmış olup 31.12.2023 tarihi itibarıyla en son yapılan borç ötelemesi 29.12.2022 tarihinde Büyükşehir Belediye Başkanının oluru ile gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede; 2022 yılı sonuna kadar geri ödenmesi gereken 292.427.351,55 TL’nin 2023 yılı sonunda, 2023 yılı sonuna kadar geri ödenmesi gereken 1.819.500.000,00 TL’nin 2024 yılı sonunda, 2024 yılı sonuna kadar geri ödenmesi gereken 438.414.220,55 TL’nin ise 2025 yılı sonunda ödenecek şekilde ötelenmesi gerçekleştirilmiştir.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle; İSKİ ile İBB arasında borç verme işlemlerinin 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu'nun 27’nci maddesine göre borç verme protokollerine istinaden yapıldığı, İdarenin mutat olarak İBB ile borç alacak mutabakatı yaptığı, aylık olarak ise İBB’den İSKİ’ye olan borçlarını ödemesinin talep edildiği, borç öteleme işleminin 5216 sayılı Kanun’un 27’nci maddesinin verdiği yetki doğrultusunda İBB Başkanının onayı doğrultusunda yapıldığı, İdarenin bu alandaki sorumluluklarını yasal çerçevede yerine getirdiği ifade edilmiştir.

Bulgu bünyesinde de belirtildiği üzere İSKİ’nin İBB’ye faizsiz borç vermesinde mevzuata aykırı bir durum bulunmamakla birlikte, söz konusu borçların geri ödemelerinin sürekli ötelenmesi, paranın alım gücündeki değer kaybı da göz önünde bulundurulduğunda öteleme işlemini kimin yaptığından bağımsız olarak İSKİ’nin mali yapısını olumsuz yönde etkilemektedir.

Sonuç olarak, İSKİ’nin mali yapısının olumsuz yönde etkilenmesini engellemek için İSKİ’nin İBB’den olan alacaklarının tahsilatında düzenli olarak uygulanan borç geri ödemelerindeki vade değişikliği uygulamasından vazgeçilmesi gerekmektedir.