Küresel ısınma ve onun etkisiyle ortaya çıkan iklim değişikliği ile birlikte son zamanlarda görülen kuraklık nedeniyle içme suyu temin edilen kaynaklardaki su seviyelerinde ciddi azalmaların yaşanması gerçeği ve yakın gelecekte kesintisiz içme suyu temininde sorunlarla karşılaşılacağı öngörüsüne rağmen içme suyu iletim ve dağıtım sistemindeki su kayıp kaçaklarıyla ilgili VASKİ Genel Müdürlüğünce yapılan çalışmaların 31.12.2023 tarihi itibarıyla yeterli olmadığı görülmüştür.

Gerek nüfus artışı gerekse de son dönemde yaşanan pandemi süreci nedeniyle suya olan talebin artması, iklim değişikliklerinin su kaynaklarına etkisi vb. hususlar suyun kaynaktan aboneye kadar iletim ve dağıtımının verimli bir şekilde yürütülmesini zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda gerek ulusal ölçekte gerekse yerel idareler ölçeğinde su kayıp, kaçaklarının etkin yönetimine ilişkin Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlıkları tarafından düzenlemeler yapılmıştır.

Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği ve buna ilişkin Teknik Usuller Tebliği yayımlanmıştır. Mezkûr Yönetmelik çerçevesinde büyükşehir ve il belediyeleri su kayıplarını 2023 yılına kadar en fazla %30, 2028 yılına kadar ise en fazla %25 düzeyine indirmekle yükümlüdürler.

Söz konusu Yönetmelik uyarınca çıkarılan Teknik Usuller Tebliği’ne göre; içme- kullanma suyu temin ve dağıtım sistemlerindeki idari ve fiziki su kayıplarının önlenmesi için idari ve fiziki su kayıplarının ölçüme dayalı olarak belirlenmesini, şebekenin ve sistemin şartnamelere ve uygulama projelerine uygun olarak yapılmasını, kullanılan malzemelerin standartlara uygun olarak temin edilmesini, sistemde ana basınç bölgesi ve alt bölgelerin oluşturulmasını, şebekede etkili bir basınç ve debi yönetimi ile optimum işletme şartlarının sağlanmasını, sistemin izlenmesini, kayıt altına alınmasını ve etkili bir su yönetim sistemini sağlamakla idarelerin yükümlü olduğu ifade edilmiştir.

Bununla birlikte yine Tarım ve Orman Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından tüm su ve kanalizasyon idarelerine gönderilen 15.02.2021 tarih ve 51608 sayılı dağıtımlı yazıda; su ve kanalizasyon idarelerinin su kaynağından musluğa kadar su kayıplarının azaltılmasına ilişkin çalışmaları yapmaları gerektiği aksi takdirde su kayıplarını azaltmayan idarelerin yeni su kaynağı/kaynaklarının tahsislerine ilişkin taleplerin Bakanlığın ilgili idarelerince dikkate alınmayacağı belirtilmektedir.

Ayrıca 06.10.2021 tarihinde İçme Suyu Sistemlerinde Su Kayıplarının Azaltılmasına Yönelik İş Termin Planı Genelgesi yayımlanmıştır. Bu genelge ile konunun belediye başkanı seviyesinde sahiplenilmesi hedeflenmiştir.

Yukarıda belirtilen tüm hususlar esas alınarak VASKİ Genel Müdürlüğü nezdinde su kayıp kaçakları iki esas üzerine incelenmelidir. Birincisi ve en önemlisi; söz konusu kayıp kaçak oranı Su Yönetimi Genel Müdürlüğünce belirlenen seviyelere ve bu seviyenin de altına doğru verilerle indirilmediği sürece gelecekte içme ve kullanma suyu temini ve tahsisi ile ilgili problemlerle karşılaşılabilecek olmasıdır. İkincisi ise önemli mali kayıplar sebebiyle yatırımların finansmanı sorununun ve birçok maliyete katlanıldıktan sonra gerçekleşen kayıp kaçak sebebiyle suyun Van halkı tarafından daha uygun bedelle tüketilmesinin engellenmesi gibi istenmeyen sorunların ortaya çıkacak olmasıdır.

2020-2023 yıllarında Tarım ve Orman Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğüne bildirilen standart su dengesi formu verileri aşağıda gösterilmiştir.

‌Tablo 11: Standart Su Denge Tablosu Verileri

VASKİ Genel Müdürlüğünce 2023 yılında Su Yönetimi Genel Müdürlüğüne bildirilen Standart Su Dengesi Tablosu incelendiğinde; su kayıplarının 2023 yılında 32.548.125 m3 ve su kayıp oranın ise %39,04 seviyelerinde olduğu görülmektedir. Başka bir anlatımla Van ilinde merkezde konutlara verilen 1 m3 suyun bedelinin 2023 yılında ortalama 6 TL olduğu değerlendirildiğinde, 195.288.750,00 TL (=32.548.125 m3*6 TL) değerinde tahakkuk edilmeyen yıllık su kayıp ve kaçağı bulunmaktadır. Söz konusu kayıp kaçak oranının makul seviyelere indirilmesi su varlığı tasarrufu sağlayacağı gibi aynı zamanda Kurum gelirlerinin de artmasını sağlayacaktır.

Kurum tarafından konuya ilişkin gerekli özen ve hassasiyetin gösterileceği bildirilmiştir.

Bu itibarla; Van ilinin uzun dönem içme suyu arz güvenliğinin sağlanabilmesi için İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği uyarınca çıkarılan Teknik Usuller Tebliği çerçevesinde İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Yönetmeliği’nde belirtilenin de altında su kayıp oranının sağlanabilmesi için var olan çalışmaların daha da arttırılarak yürütülmesi, bunun yanında su tasarrufuna yönelik bireysel olarak alınacak tedbirlere ilişkin abonelerin bilinçlendirilmesi büyük önem arz etmektedir.