Karar Künyesi
İdarenin yapım işine ilişkin hakediş ödemelerinde; vergi ve Sosyal Güvenlik Kurumu borçları mevzuatın öngördüğü şekilde tam olarak sorgulanmamaktadır.
Yüklenicilere hakediş ödemeleri yapılırken yüklenicinin Sosyal Güvenlik Kurumuna (SGK) olan idari para cezası, prim ve prime ilişkin gecikme cezası, gecikme zammı ve diğer ferilerinden oluşan borçları ile Hazine ve Maliye Bakanlığına olan vergi ve vergi ziyaı cezaları, gecikme zam ve faizlerinden oluşan borçlarının sorgulanması, muaccel borç var ise hakedişin ödenmemesi, belli şartlar halinde bu borçların hakedişten kesilmesi gerekmektedir.
Sosyal güvenlik prim borcunun sorgulanması
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “Prim ve idari para cezası borçlarının hakedişlerden mahsubu, ödenmesi ve ilişiksizlik belgesinin aranması” başlıklı 90’ıncı maddesine göre; kamu idarelerinin ihale yoluyla yaptırdıkları her türlü işlere ait hakediş ödemeleri, işverenin SGK’ya herhangi bir idari para cezası, prim ve prime ilişkin borcunun olmaması kaydıyla ödenir. Kesin teminatları ise ihale konusu işle ilgili olarak Kuruma borçlarının bulunmadığının tespit edilmesinden sonra iade edilir. Aynı maddede bu kapsamda yapılacak işlemlere ait usul ve esasların çıkarılacak yönetmelikle belirleneceği ifade edilmiştir.
Sosyal Güvenlik Kurumu Prim ve İdari Para Cezası Borçlarının Hakedişlerden Mahsubu, Ödenmesi ve İlişiksizlik Belgesinin Aranması Hakkında Yönetmelik’in 2’nci maddesine göre; bu Yönetmelik, kamu idarelerinin ihale yoluyla yaptırdıkları her türlü işi kapsamaktadır.
Yönetmelik’in “Hakedişten Kesinti ve Mahsup” başlıklı 6’ncı maddesinin (5) numaralı fıkrasında ise, yapılan kesintinin ödeme belgesinde gösterileceği ve onbeş gün içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumuna aktarılacağı açıklanmıştır.
Bu düzenlemelere göre İdare; yapım işlerine ait hakediş ödemelerinden önce, hem yüklenicilerin hem de alt yüklenicilerinin Kuruma (SGK) olan idari para cezası, prim ve prime ilişkin borçları sorgulamak ve varsa borçları hakedişten keserek kurumun hesabına 15 gün içinde yatırmakla mükelleftir.
Vergi borcunun sorgulanması
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunu’nun “Amme alacağı ödenmeden yapılmayacak işlemler ile işlem yapanların sorumlulukları” başlıklı 22/A maddesinin verdiği yetkiye istinaden, 1 sıra no.lu Tahsilat Genel Tebliği 30.06.2007 tarihli ve 26568 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Söz konusu Tebliğ’in birinci kısmındaki “Amme Alacaklarının Korunması” başlıklı ikinci bölümünün “V. Amme Alacağı Ödenmeden Yapılmayacak İşlemler ile İşlem Yapanların Sorumlulukları” başlıklı alt kısmı 2’nci maddesine göre; 5018 sayılı Kanun’a tabi kamu idarelerince, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında hak sahiplerine yapılacak her yıl güncellenen tutarın üzerindeki ödemeler sırasında Bakanlığa bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borçlarının bulunmadığına ilişkin vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge aranılması gerekmektedir.
İlgili Tebliğ’in aynı alt kısım 6’ncı maddesinde, vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgeyi aramadan ödeme yapan kurum ve kuruluşlara idari para cezası tatbik edileceği ve ilgili belgeyi aramadan işlem tesis edenlere de 5326 sayılı Kabahatler Kanunu hükümleri kapsamında idari para cezası uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.
Yukarıdaki hükümlerden, hakediş ödemelerinde “vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge”nin aranması ve borç kapanmadan ödeme yapılmaması için;
-Kurumun 5018 sayılı Kanun kapsamına giren bir kurum olması,
-İşin 4734 sayılı Kanun kapsamında yapılan bir iş olması,
-Hak sahibine yapılacak ödemenin (hakediş) Tebliğde belirlenen tutarın üzerinde
olması,
-Borcun, vadesi geçmiş bir borç olması,
-Vadesi geçmiş borç tutarının Tebliğde belirlenen tutarı aşması,
Şartlarının birlikte sağlanması gerekmektedir. Bu şartların sağlanması halinde kamu idaresi ilgilinin vergi borcu kapanıncaya kadar yükleniciye hakediş ödemesini gerçekleştirmeyecektir.
Ayrıca Tebliğin yukarıda belirtilen 5’inci alt kısmında; “2/a-i” alt bölümü kapsamında yapılacak ödemeler sırasında belge arayacak idareler arasında belediyeler de sayılmıştır. Büyükşehir belediyesi tarafından ilgili madde kapsamında yer aldığı için vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgenin aranılması gerekmektedir.
İdarenin hesap ve işlemlerinin incelenmesi neticesinde; muhtelif yapım işlerine ilişkin hakediş ödemelerinde aşağıdaki şekilde uygulamalar yapıldığı görülmüştür:
-Ara hakediş ödemesinde ilgili belgeler aranmayıp daha sonraki hakediş ödemelerinde aranmaktadır.
-Ara hakedişin kısımlar halinde ödenmesi durumunda, ödenen bazı kısımlar için ilgili belgelerin süresi yeter iken ödenen diğer kısımlarda belgenin süresinin geçmesine rağmen tekrar belge aranmadan ödeme yapılmaktadır.
-Vergi ve SGK borcuna ilişkin alınan yazılarda borç görülmesine rağmen ara hakediş ödemesi yapılmaktadır.
İdarenin yukarıda belirtilen uygulamaları ilgili mevzuat hükümlerine aykırılık teşkil etmektedir. Hâlbuki hakediş ödemelerinin yapılmasında yüklenicinin her iki kamu borcunun bulunması durumunda, borçların hakediş ödemesinden kesilerek sosyal güvenlik primi ile ilgili olanların SGK’ya diğerlerinin de ilgili tahsil dairesine gönderilmek üzere muhasebe hesaplarına alınması gerekmektedir. Ayrıca hakediş tutarının tamamının veya bir kısmının bütçe emanetlerinden ödenmesi halinde de ödeme tarihi itibariyle borç sorgulamalarının yapılması gerekmektedir.
Yukarıda yer alan denetim tespiti sonrasında, İdare tarafından; alacaklıların vergi veya sosyal güvenlik prim borcu bulunduğu durumlarda işlerin yürütülmesini ve bu işler kapsamında çalışanların ücretlerinin ödenmesini sağlamak ve firmaların mağdur olmasını önlemek amacı ile alacaklının emanet hesabında var olan vergi veya sosyal güvenlik prim borçlarından daha fazla tutar tutularak ödeme yapıldığı, ayrıca bu uygulamanın genel bir uygulama olmayıp yalnızca personel çalıştıran yüklenicilerin maaş ödemelerine ilişkin olmak üzere istisnai olarak uygulandığı ifade edilmiştir. Ancak kamu idaresi cevabında söz konusu uygulamanın yalnızca
personel çalıştıran yüklenici ihalelerinde uygulanıyor denilmişse de; İdarenin yapım işleri de dahil olmak üzere pek çok sayıda bu kapsamda ihalesi vardır. Ayrıca söz konusu uygulama, mağduriyet yaşanmaması için uygulanıyor olsa bile bulguda açıkça anlatıldğı üzere mevzuata aykırıdır. İdare tarafından hakediş ödeme sürecinde belirtilen borç sorgulamalarının yapılması gerekmekte olup yüklenicinin borcu olması durumunda mevzuat gereği işlem tesis edilmesi gerekmektedir.
Sonuç olarak İdarenin hakediş ödemelerinden yapacağı kesintiler kamu alacağının korunması açısından önemlidir. İdare giderinin yapılmasında görevli olanlar mevzuat hükümleri uyarınca, kesintileri zamanında ve eksiksiz yaparak ilgili kurumlara göndermekle yükümlüdürler.