Kurum ihalelerinde yapılan incelemelerde, 2017/121222 ihale kayıt numaralı “İzmir Opera Binası Yapılması” yapım işinde sahne mekaniği işleri özel uzmanlık gerektirdiği için iş A ve B olmak üzere iki kısma bölünmüş olup her iki kısım içinde iş bitirme belgesi verilmesi şartı konulmuştur. Sahne mekaniği işi için çeşitli yeterlilik şartları aranması sebebiyle ihaleye daha düşük teklif veren firmalar özel uzmanlık şartlarını sağlayamaması gerekçesiyle ihaleden elenerek ihale yüksek teklif veren konsorsiyum tarafından kazanılmıştır. Daha sonra özel uzman ortak tarafından işe başlamadan sözleşme diğer ortağa devredilmiş ve bu devire idarece izin verildiği görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun "Tanımlar" başlıklı 4’üncü maddesinde, Ortak girişim, "İhaleye katılmak üzere birden fazla gerçek veya tüzel kişinin aralarında yaptıkları anlaşma ile oluşturulan iş ortaklığı veya konsorsiyumlar" olarak açıklanmaktadır.

Yine 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu'nun "Ortak girişimler" başlıklı 14’üncü maddesinde, konsorsiyum konusuna açıklık getirilmektedir. “Ortak girişimler birden fazla gerçek veya tüzel kişi tarafından iş ortaklığı veya konsorsiyum olarak iki türlü oluşturulabilir. İş ortaklığı üyeleri, hak ve sorumluluklarıyla işin tümünü birlikte yapmak üzere, konsorsiyum üyeleri ise, hak ve sorumluluklarını ayırarak işin kendi uzmanlık alanlarıyla ilgili kısımlarını yapmak üzere ortaklık yaparlar. İş ortaklığı her türlü ihaleye teklif verebilir. Ancak idareler, işin farklı uzmanlıklar gerektirmesi durumunda, ihaleye konsorsiyumların teklif verip veremeyeceğini ihale dokümanında belirtirler. …konsorsiyum anlaşma ve sözleşmesinde ise, konsorsiyumu oluşturan gerçek veya tüzel kişilerin, işin hangi kısmını taahhüt ettikleri ve taahhüdün yerine getirilmesinde koordinatör ortak aracılığıyla aralarındaki koordinasyonu sağlayacakları belirtilir.” denilmektedir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinden görüleceği üzere konsorsiyum üyeleri, işin kendi uzmanlık alanlarıyla ilgili kısımlarını yapmak üzere ortaklık hak ve sorumluluklarını ayırırlar. Her ortak kendi uzmanlık alanındaki işleri yapmaktan sorumludur.

İdarenin ihalesini gerçekleştirdiği opera binası yapım işinde ihale, A kısmı bina yapımı, B kısmı ise sahne mekaniği olmak üzere 2 kısma ayrılmıştır. Sahne mekaniği işleri özel uzmanlık gerektirdiği için idare tarafından her iki kısım içinde ayrı ayrı iş bitirme belgesi talep edilmiştir. İhaleye teklif veren firmaların ihaleden elenme sebeplerine aşağıdaki tabloda yer verilmektedir.

Tablo 9:Opera Binası İhale Kararı Tablosu

Yukarıda yer verilen tablodan görüleceği üzere ihaleye en düşük 327.490.000,00 TL teklif verilmiştir. Diğer istekliler ihaleden elendiği için ihale 429.000.000,00 TL teklif veren istekli üzerine bırakılmıştır. İsteklilerin ihaleden elenme sebepleri incelendiğinde tamamı özel ortağın iş deneyim şartlarını taşımadığı gerekçesine dayanmaktadır. Yani işin iki kısma ayırılarak sahne mekaniği için ayrı iş bitirme belgesi istenmesinin idareye maliyeti 101.510.000,00-TL olmuştur.

İşin yapım aşamasında yüklenici tarafından 18.01.2019 tarih ve 30659 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 7161 sayılı Vergi Kanunları ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 32’nci maddesi ile 4735 sayılı Kanun’a eklenen Geçici 4’üncü madde hükmü gereği devir talebinde bulunulmuş, Strateji Geliştirme Başkanlığının yazısı ve idarenin oluru ile özel ortağın sorumluluğunda bulunan ve sözleşme eki teklif mektubunda da 79.000.000,00 TL teklif bedeli olan ihalenin B kısmı, sahne mekaniği işlerine ait tüm hak ve yükümlülükler, konsorsiyum koordinatör ortağı olan firmaya devredilmiştir.

Kamu idaresi cevabında sözleşmelerin imalat girdilerinde meydana gelen beklenmeyen fiyat artışları dolayısıyla ülkemizin kalkınması için çok önemli olan büyük projelerin ve kamu hizmetlerinin aksamaması ve oluşan mağduriyetlerin giderilmesini teminen, yüklenicilere idare onayına bağlı olarak fesih ya da devir hakkı verilmesinin amaçlandığı belirtilerek söz konusu konsorsiyumun sahne mekaniği işleri yüklenicisinin tüm yasal hak ve sorumluluklarını diğer ortağa devredilmesinin Başkanlık Makamı oluruyla gerçekleştirildiği belirtilmiştir. Ayrıca yapımı özellik gerektiren opera binası yapılması işinde ihale aşamasında istenmiş olan ön yeterliliğe sahip olmayan ve ihaleden elenmiş firma tekliflerinin baz alınarak maliyet kıyaslanmasının doğru sonuç vermeyeceği gibi ihalenin gerçekleştiği tarih itibariyle ekonomik daralmanın gerçekleşebileceği tahmin edilebilir olmadığı belirtilmiştir.

Her ne kadar 4735 sayılı Kanun’a maliyet artışları nedeniyle yüklenimi ortak girişim tarafından yürütülen sözleşmelerde ortaklar arasında devir yapabilme imkânı getirilmişse de bu devir bir zorunluluk olarak düzenlenmemiş ve idarelerin izni ve onayına bırakılmıştır. İdareler kurumun hak ve menfaatlerine göre devir talebini değerlendirecekler ve firmanın ekonomik koşullar nedeniyle işi layıkıyla yapamayacağı anlaşılırsa devire veya feshe onay vereceklerdir.

İdarenin devire izin verdiği ihalede uzman ortak Avusturya kökenli Türkiye’de dar mükellefiyeti bulunan firmadır. Yurt içinde maliyet artışları bilindiği üzere döviz kaynaklı dalgalanmalar neticesinde oluşmuştur. Yurt dışı kökenli bir firma bu maliyet artışlarından minimum düzeyde etkilenecek hatta döviz artışından kaynaklı fayda bile elde etmiş olacaktır.

Yukarıda bahsedildiği üzere, opera binası yapım işinin mekanik sahne sistemlerinin uzman firma aracılığıyla yapılması koşulunun belediyeye maliyeti 101.510.000,00 TL’dir. Bu uzman firma tarafından iş yapılması için belediye %30 daha fazla maliyete katlanmak zorunda kalmıştır. Belediye için bu kadar yüksek maliyete sebebiyet veren koşulun devrine izin verilmesi kurum menfaatleri açısından olumlu olmayacaktır. Çünkü firma işi yapamayacak veya aciz durumuna düşebilecek bir firma değildir.

Kamu yönetiminin temel yasası olan 5018 sayılı Kanun’un “Hesap verme sorumluluğu” başlıklı 8’inci maddesinde: “Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında görevli ve yetkili olanlar, kaynakların etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanılmasından, muhasebeleştirilmesinden, raporlanmasından ve kötüye kullanılmaması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur ve yetkili kılınmış mercilere hesap vermek zorundadır.” denilmektedir. Madde metninden görüleceği üzere, kamu görevlileri kaynakların yalnızca hukuka uygun kullanımından sorumlu tutulmamıştır. Hukuka uygun olmasının yanında etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasının da gerektiği açıkça belirtilmiştir.

2019 yılı Sayıştay Denetim Raporunda da belirtildiği üzere, idare tarafından mekanik sahne işleri için katlanılan maliyet göz önünde bulundurularak özel ortağın kendi hakkını koordinatör ortağa devretmesi talebinin idarece uygun görülmesi sonucu kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılmadığını göstermektedir.