Bütçe içi işletme olan Otobüs İşletmesi bünyesinde bulunan otobüsler için işletmenin özel gideri olarak sayılan, araçların bakım ve onarım giderleri ile akaryakıt ve yedek parça alım giderlerinin başka birimlerce yapıldığı ve bu alımlarda 191 İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesabının kullanılmadığı görülmüştür. 

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görev ve sorumlulukları” başlıklı 7’nci maddesinin birinci fıkrasının (p) bendi uyarınca, Büyükşehir belediyesi sınırları içerisinde toplu taşıma hizmetlerini yürütme ve şehir merkezine olan uzaklık, nüfus ve hattı kullanan sayısı gibi kriterlere göre tespit edilecek hatlarla ilgili toplu taşıma hizmetlerinin işlettirilmesine karar verme yetkisi büyükşehir belediyesine verilmiştir. 

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “İşletme tesisi” başlıklı 71’inci maddesinde, belediyelerin özel gelir ve gideri bulunan hizmetleri için Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının izniyle bütçe içinde işletme kurmalarına olanak tanınmış, aynı Kanun’un “Meclisin görev ve yetkileri” başlıklı 18’inci maddesinde ise bütçe içi işletme kurulmasına karar verme yetkisi belediye meclisine verilmiştir. 

08.03.2011 tarih ve 27868 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin “İşletmenin mahalli idare teşkilat yapısındaki yeri” başlıklı 4’üncü maddesinde, kurulacak bütçe içi işletmenin; büyükşehir belediyelerinde, İşletme ve İştirakler Daire Başkanlığı veya Şube Müdürlüğü şeklinde ayrı bir hizmet birimi olarak kurulabileceği gibi mevcut bir hizmet biriminin içinde de kurulabileceği belirtilmiştir. Aynı Yönetmelik’in “Harcama yetkilisi” başlıklı 5’inci maddesinde işletmenin teşkilat yapısı içerisinde ayrı bir birim olarak kurulması halinde kurulan birimin Daire Başkanı veya Şube Müdürü, başka bir birim içinde kurulduysa o birimin en üst yöneticisinin harcama yetkilisi olduğu, “Muhasebe yetkilisi” başlıklı 7’nci maddesinde ise belediyenin muhasebe hizmetini yürüten muhasebe yetkilisinin işletmenin de muhasebe yetkilisi olduğu, işletmenin iş hacminin zorunlu kılması halinde bu işler için ayrı bir muhasebe yetkilisi yardımcısının görevlendirilebileceği ifade edilmiştir.

Mahalli İdareler Muhasebe ve Bütçe Yönetmeliği’nin “191 İndirilecek Katma Değer Vergisi” başlıklı 153’üncü maddesi gereğince, mahalli idareler, bir bedel karşılığı satmak üzere ürettikleri mal veya hizmetin üretim girdisi olarak satın aldıkları mal veya hizmetlere ilişkin olarak ödemiş oldukları Katma Değer Vergisini indirim konusu yapmalıdır.

Mevzuat hükümleri değerlendirildiğinde, büyükşehir belediye sınırları içerisinde toplu taşıma hizmetlerinin yürütülmesi ve işletilmesinin büyükşehir belediyesinin yetkisi dahilinde olduğu, belediyelerin özel gelir ve gideri bulunan hizmetler için ayrı bir birim olarak veya mevcut hizmet birimi içinde bütçe içi işletme kurulabileceği, hizmet biriminin üst yöneticisinin harcama yetkilisi olduğu, bütçe içi işletmenin muhasebe yetkilisinin ise belediyenin muhasebe yetkilisi olduğu, iş hacminin zorunlu kılması halinde ise muhasebe yetkilisi yardımcısı olarak belediye tarafından görevlendirme yapılabileceği, işletmenin hizmet üretim girdisi olarak satın aldığı mal ve hizmetler için 191 İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesabının kullanılacağı anlaşılmaktadır. 

Belediye’nin toplu taşıma hizmetlerinin işleyişine ilişkin yapılan inceleme sonucunda; 

1- 12.02.2007 tarih ve 23 karar numaralı meclis kararı ile toplu ulaşım hizmetlerinin etkin şekilde yürütülebilmesi için İşletme ve İştirakler Dairesi Başkanlığına bağlı mevcut hizmet birimi içinde Otobüs İşletmesi kurulduğu, 16.01.2013 tarih ve 17 karar numaralı meclis kararı ile Otobüs İşletme Müdürlüğünün Ulaştırma Dairesi Başkanlığına bağlandığı, 

2- 14.06.2021 tarih ve 164 karar numaralı meclis kararı ile Ulaşım Dairesi Başkanlığı bünyesinde bulunan Bakım ve Onarım Müdürlüğünün Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığına alınarak Otobüs Bakım ve Onarım Şube Müdürlüğü kurulduğu ve otobüslerin bakım ve onarımının Otobüs İşletmesi bünyesinden alınarak ayrı bir müdürlük olarak Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı bünyesinde yapılmaya başlandığı, 

3- Otobüs İşletmesinin muhasebesinin ve il içi toplu taşımada kullanılan Diyarkart’ın yetki ve sorumluluğunun Mali Hizmetler Dairesi Başkanlığında olduğu, 

4- 2021 yılı itibariyle Otobüs İşletme Müdürlüğü bünyesinde 291 adet otobüsün bulunduğu, 

5- Otobüs İşletme Müdürlüğü bünyesinde bulunan otobüsler için yedek parça, bakım onarım hizmeti ve akaryakıt alımlarında 191 İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesabının kullanılmadığı, 

tespit edilmiştir. 

Ulaştırma Dairesi Başkanlığı altında faaliyet gösteren Otobüs İşletmesinin, otobüslerin bakım ve onarımı ile akaryakıt alımlarının Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı tarafından, muhasebe işlerinin ise Mali Hizmetler Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmesi, otobüs işletmesinin verimliliğini azaltmakta ve bütçe içi işletme olan ve özel gelir ve gideri bulunan hizmetleri için kurulan Otobüs İşletmesinin gelir ve giderlerinin ayrı birimlerde izlenmesi bütçe içi işletme vasfını ortadan kaldırmaktadır. 

Ayrıca Otobüs İşletme Şube Müdürlüğüne ilişkin yedek parça, akaryakıt, bakım onarım vb. satın alımlarının, aynı zamanda ticari bir işletme vasfına sahip olan Otobüs İşletme Müdürlüğü yerine, KDV yönünden ayrı bir mükellefiyet kaydı bulunmayan Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı bütçesinden yapılması ve 191 İndirilecek Katma Değer Vergisi hesabının kullanılmaması kaynak kaybına yol açmaktadır. 

Bütçe içi işletme olan Otobüs İşletme Müdürlüğünün kapsamının genişletilerek bakım ve onarımın İşletme Müdürlüğü içerisinde yapılması ve muhasebe işlemlerinin de işletme içerisinde gerçekleşmesi, İşletme Müdürlüğü bünyesinde muhasebe, hukuk, halkla ilişkiler, konularında yetkin personelin istidam edilmesi ve işletmeye ait yedek parça ve akaryakıt temini gibi işletmenin gideri olan ve indirime konu edilmesi gereken alımlarda 191 İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesabının kullanılması gerekmektedir.