Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından bazı derneklere bedelsiz prefabrik bina ve malzeme verilmek suretiyle ayni yardım yapıldığı tespit edilmiştir.

Belediyelerin dernek ve vakıflarla ilişkisi, 5393 sayılı Belediye Kanununun “Diğer kuruluşlarla ilişkiler” 75'inci maddesinin 1’inci fıkrasının c) bendinde şöyle düzenlenmektedir:

"Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, kamu yararına çalışan dernekler, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınmış vakıflar ve 7/6/2005 tarihli ve 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu kapsamına giren meslek odaları ile ortak hizmet projeleri gerçekleştirebilir. Diğer dernek ve vakıflar ile gerçekleştirilecek ortak hizmet projeleri için mahallin en büyük mülki idare amirinin izninin alınması gerekir."

Yine aynı maddede yer alan, "5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun 29 uncu maddesinin birinci fıkrasının ikinci cümlesi ile 5253 sayılı Dernekler Kanununun 10 uncu maddesi; belediyeler, il özel idareleri, bağlı kuruluşları ve bunların üyesi oldukları birlikler ile ortağı oldukları Sayıştay denetimine tabi şirketler için uygulanmaz." hükmüyle derneklere ayni ve nakdi yardım yapılmasının önü kesilmiştir. Sadece belediye meclisince alınacak karar ve karşılıklı protokole dayanılarak ortak hizmet projesi gerçekleştirilecek, bu kapsamda da yükümlülük ve üstlenilen görevlerin net bir şekilde belirtilmesi koşuluyla yardım ve destek sağlanabilecektir.

Belediye Kanunu, dernek ve vakıflarla ilişkileri sınırlı düzeyde belirlemiş, ortak hizmet projesi olmaksızın doğrudan iş ve işlem gerçekleştirilmesini engellemiştir. Ortak hizmet projesi de tarafların birlikte, her iki tarafında maddi veya maddi olmayan katkılarıyla beraber gerçekleştirebilecekleri bir hizmet projesini ifade etmektedir. Burada ifade edilen ortak hizmet projesi, belediyelerin görev ve sorumlulukları içine giren ve dernek/vakıfların amacına uygun olan mahalli ve müşterek nitelikteki konuları ihtiva etmektedir.

İdarece, 13.03.2017 tarihinde alınan Meclis kararında ilçe belediyeleri/dernekler/vakıflar /muhtarlıklara prefabrik bina verilmesi kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda alımı yapılan 1 prefabrik yapı ... Derneği'ne, 2 prefabrik yapı da ... Dernekleri Federasyonu'na verilmiştir. Devri yapılan 3 adet prefabrik bina için belediye bütçesinden 1.948.450,00 TL harcama yapılmış ve işlem dosyaları incelendiğinde herhangi bir ortak hizmet projesine rastlanılmamıştır.

Yine, ... Derneği ile yapılan protokole göre tefrişat malzemesi temini sağlamak amacıyla mal alım ihalesine çıkılmış, 62.775,00 TL tutarındaki malzemeler derneğe verilmiştir. İşlem dosyası incelendiğinde, dernekle herhangi bir ortak hizmet projesi bulunmadığı gibi protokole dayanak teşkil eden 13.03.2017 tarihli belediye meclis kararında da malzeme temini sağlanacağına dair düzenleme bulunmamaktadır.

Sonuç olarak, dernek ve vakıflarla ilişkilerin mevzuat hükümlerine uygun yürütülmesi, kaynak aktarımı, malzeme temini vs. işlemlerin, yükümlülüklerin ve proje koşullarının net olarak belirlendiği ortak hizmet projesine dayandırılarak gerçekleştirilmesi bunun dışında kaynak aktarımı veya doğrudan bütçeden harcama yapılmaması uygun olacaktır.

Kamu idaresi cevabında; "Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından bazı derneklere bedelsiz prefabrik bina ve malzeme verilmek suretiyle ayni yardım yapıldığı tespit edilmiştir, denilmektedir.

5393 sayılı Belediye Kanunun “Mahalle ve yönetimi” başlıklı 9'uncu maddesinde;"…Belediye, mahallenin ve muhtarlığın ihtiyaçlarının karşılanması ve sorunlarının çözümü için bütçe imkânları ölçüsünde gerekli ayni yardım ve desteği sağlar; kararlarında mahallelinin ortak isteklerini göz önünde bulundurur ve hizmetlerin mahallenin ihtiyaçlarına uygun biçimde yürütülmesini sağlamaya çalışır." şeklindedir.

Mezkur kanunun “Hemşehri hukuku” başlıklı 13'üncü maddesinde; “Herkes ikamet ettiği beldenin hemşehrisidir. Hemşehrilerin, belediye karar ve hizmetlerine katılma, belediye faaliyetleri hakkında bilgilenme ve belediye idaresinin yardımlarından yararlanma hakları vardır. Yardımların insan onurunu zedelemeyecek koşullarda sunulması zorunludur.''

Belediye, hemşehriler arasında sosyal ve kültürel ilişkilerin geliştirilmesi ve kültürel değerlerin korunması konusunda gerekli çalışmaları yapar. Bu çalışmalarda üniversitelerin, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, sivil toplum kuruluşları ve uzman kişilerin katılımını sağlayacak önlemler alınır…" hükümleri yer almaktadır.

Anılan yasal hüküm ve görevler gereği Daire Başkanlığımızın Ankara’ nın muhtelif yerlerinde Prefabrik konuk evine ilişkin 13.03.2017 tarihli ve 776 sayılı yazısı ve Büyükşehir Belediye Meclisinin 13.03.2017 tarihli ve 408 karar nolu Kararına istinaden Köylerimizin örf ve adetlerine göre etkinliklerini yapabileceği, tebrik ve taziye hizmetlerinde bir araya gelme imkânı sunan, genel anlamı ile köylerde birlik ve beraberliğin sağlanabilmesi için buluşma noktası teşkil eden köy konuk evlerine sahip olmayan köylerimize (mahallelerimize) temin

edilmesi maksadı ile Belediye ihale komisyonunca ihalesi yapılan "Ankara’ nın Muhtelif Yerlerinde Prefabrik Konuk Evi Mal Alımı İşi" kapsamında kurulan prefabrik köy konuk evlerinin köylerde ihtiyaç olduğu ve gelen talepler neticesinde Köy Konuk Evleri’ne benzer şekilde Daire Başkanlığımızca Ankara’ nın uygun görülen muhtelif yerlerinde Geleneksel Ankara Evi görünümünde çok amaçlı salon içerikli; hemşehri derneklerinin kurulması, eğitim, iş ve daha iyi bir gelecek için coğrafi bölgelerinden göç eden kitlelerin, özellikle kentte kaybolmama ve memleket ile olan bağını kaybetmeme çabası bağlamında kentin sosyal ve kültürel değişiminde kendi yörelerinin değerlerini (örf, adet, gelenek vs) koruyarak kentleşme ve şehirlilik bilincinin oluşumunda kendi hemşehrilerini eğitmek, yönlendirmek ve güçlendirmek, bölgelere ait geleneklerin yaşatılabilmesi ve gelecek nesillere aktarılabilmesi amacı ile hazırlanan ve ihale edilen "Prefabrik Dernek Binası Mal Alımı İşi" kapsamında dernekler ve vakıflar için de prefabrik yapılar tamamlanmış ve ilgili derneklere kullanma ve işletme hakları 26.12.2017 ve 30.04.2018 tarihli ve onaylı protokoller ile tahsisi gerçekleştirilmiştir.

5393 sayılı Belediye Kanunun “Belediyenin görev ve sorumlulukları” başlıklı 14'üncü maddesinde;"… Belediyenin görev, sorumluluk ve yetki alanı belediye sınırlarını kapsar… Belediye meclisinin kararı ile mücavir alanlara da belediye hizmetleri götürülebilir…" hükümleri de hizmetin mücavir alana yayılması doğrultusundadır. 6360 ve 5216 sayılı kanunlarla Büyükşehir Belediyesine mahalle olarak bağlanan kırsal yerleşim alanlarına ve kent merkezinde kurulan prefabrike yapılar ile belediyenin hizmet noktasında mücavir alanındaki bütün vatandaşına aynı mesafede durduğunu ve gerekli hizmeti ulaştırma gayretinde olduğunu göstermektedir.

Protokollerin “Amaç ve Kapsam” başlıklı 4'üncü maddesinde; "…kurulan prefabrik dernek binasının sosyal, kültürel vb etkinliklerde kullanılmak üzere…"hükümleri ile anılan dernekler tarafından kullanım ve işletme esasları kabaca tarif edilmiştir. Ortak hizmet projesi olarak bir tarif yapılmamış olsa dahi bu dernek binalarının yapılış gayesi bu desteği almış olan dernek/vakıflarında amacına uygun olan mahalli ve müşterek nitelikteki konuları kapsayacak bir platformda kamusal faydayı sunmaları beklenir.

Dernekler Yönetmeliği “Kamu kurum ve kuruluşları ile yürütülen ortak projeler” başlıklı 91'inci maddesinde; "Derneklerin, görev alanlarına ilişkin konularda kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği yapabilmesi, ortak bir projenin yürütülmesi şeklinde olur. Ancak, 5072 sayılı Dernek ve Vakıfların Kamu Kurum ve Kuruluşları ile İlişkilerine Dair

Kanun hükümleri saklıdır. Projelerin, toplumun ihtiyaç ve sorunlarına yönelik çözümler üretecek ve toplumsal gelişmeye katkı sağlayacak nitelikte olması şarttır. Yapılacak protokol çerçevesinde, projenin yürütülmesinden sorumlu olan, kamu kurum ve kuruluşu ile derneğin eşit sayıda temsilcilerinden oluşan ve tercihen koordinatörlüğünü dernek temsilcilerinden birinin yaptığı bir proje yönetim grubu oluşturulur. Protokolde, proje yönetim grubunda proje saymanı olarak dernek saymanının yer alması zorunludur. (Değişik son cümle:RG-23/1/2013- 28537) Gerekli görülen hallerde protokol, proje ve diğer belgelerin bir örneğinin dernekler birimine verilmesi istenir.

Kamu kurum ve kuruluşları ile dernekler yürütecekleri ortak projelerde kendi kanunlarında aksine hüküm bulunmadığı hallerde, ortaklık anlaşması çerçevesinde, proje maliyetine sağlayacakları nakdi katkıları ortak bir hesapta bloke ederler. Kamu kurum ve kuruluşları projelere en fazla ayni veya nakdi yüzde elli katkıda bulunabilirler. Kamu kurum ve kuruluşları proje süresini geçmemek şartıyla, ortak projeye arsa tahsisinde bulunabilir. Proje çerçevesinde yapılacak harcamaların bir bankada açılacak ortak bir hesaptan yapılması, harcamaların belgelendirilmesi ve bu belgelerin asıl suretlerinin dernekler ile ilgili kamu kurum ve kuruluşunda saklanması zorunludur.

Bu şekilde yürütülen projelerin gerçekleşme durumu ve bu projeler için yapılan harcamalar ilgili kamu kurum ve kuruluşu tarafından denetlenebileceği gibi, mülki idare amirleri tarafından da denetlenebilir." hükümleri doğrultusunda derneklerinde görevlerine haiz ve yerel yönetim ile eş güdümlü projeler hazırlama ve sevk ve idare noktasında görev bilincinde olması beklenir.

Belediyenin destek ve yardımda bulunduğu dernek ve vakıflarında tabi oldukları mevzuat hükümlerine göre sosyal sorumluluklarını yerine getirmeleri beklenmekle birlikte bu husus bundan sonraki projelerde ortak hizmet projesi kapsamında gerçekleştirilecek, bu kapsamda da yükümlülük ve üstlenilen görevler net bir şekilde belirlenecektir.

... Derneği Yenimahalle Şubesi için gerekli tefriş malzemelerinin alımı işine Genel Sekreterlik Makamının 07.06.2018 tarihli Oluru ve Ek talep formu ile başlanmış olup tedarik edilen tefriş malzemesi 04.09.2018 tarihli ve onaylı protokol ile ilgili ... Derneği Yenimahalle Şube Başkanlığına Taşınır Mal Yönetmeliği “Satın alınan taşınırların giriş işlemleri” başlıklı 12 inci maddesinde; "…Satın alınan taşınırlar mevzuatı gereğince muayene ve kabul işlemi yapılarak teslim alındıktan sonra Taşınır Kod Listesindeki hesap kodları itibarıyla ayrı ayrı üç nüsha Taşınır İşlem Fişi düzenlenir. Farklı hesaplara kaydı gereken taşınırların aynı faturada

yer alması halinde, faturadaki taşınırların kaydedileceği hesap sayısınca fatura fotokopileri çıkarılır ve üzerine her hesap için düzenlenen taşınır işlem fişinin numarası yazılır. Fişin birinci nüshası ödeme belgesinin Sayıştaya gönderilecek nüshasına, ikinci nüshası ise ödeme belgesinin dairesinde kalan nüshasına bağlanır. Üçüncü nüshası ise sıralı olarak dosyalanır..."hükmü çerçevesinde Daire Başkanlığımızın Taşınır kayıt ve kontrol yetkilisi tarafından teslim alınan tefriş malzemeleri taşınır işlem fişi düzenlenerek çıkışları yine ... Derneği Yenimahalle Şube Başkanlığına yapılmıştır. Belediye taşınmazlarına kayıtlı bu tefriş malzemelerinin belirli bir süre kullanım haklarının tahsis edilen kuruma geçtiği fakat mülkiyetinin geçmediği düzenlenen taşınır işlem fişi ve protokol ile temin edilen malzemelere gelecek zarar ve ziyan noktasında yükümlülükler ilgili taşınır yönetmeliği ve protokol çerçevesinde işlem yapılacak olup, bundan sonra yapılacak iş ve işlemlerde bulgu 28' in sonuç bölümündeki uyarılara dikkat edilecektir." demektedir.

Sonuç olarak Kamu idaresi cevabında, prefabrik dernek binası mal alımı işi kapsamında dernekler ve vakıflar için de prefabrik yapılar alınarak ve protokoller tanzim edilerek tahsis işlemi yapıldığı, protokollerin amacının “…kurulan prefabrik dernek binasının sosyal, kültürel vb etkinliklerde kullanılmak üzere…" ibaresinden ortak hizmet projesinin düşünülerek kamusal fayda hedeflendiği, yine tefriş malzemelerinin mülkiyetinin verilmediği yalnızca tahsis edildiği ve bundan sonraki işlemlerde bulgumuz doğrultusunda hareket edileceği belirtilmiştir.

Bulgumuzda açıkladığımız üzere dernek ve vakıflara 5393 sayılı Kanun ve ilgili madde hükümleri gereği ayni ve nakdi yardım yapılmasının önü kesilmiş, sadece belediye meclisince alınacak karar ve karşılıklı protokole dayanılarak ortak hizmet projesi gerçekleştirilecek, bu kapsamda da yükümlülük ve üstlenilen görevlerin net bir şekilde belirtilmesi koşuluyla yardım ve destek sağlanabilecektir.

İdare tarafından yapılan ayni yardımlara ilişkin düzenlenen protokolde herhangi bir ortak hizmet projesinden bahsedilmemiş yalnızca prefabrik yapıların verilmesi düzenlenmiştir. Hal böyle iken yapılan işlem mevzuat hükümlerine uygun değildir. Ayrıca ayni yardım hususunun ‘tahsis’ olarak düşünülmesi yerinde değildir. Çünkü alımı yapılan prefabrik yapıların taşınır işlem fişiyle çıkışı yapılmış, kayıtlardan düşülmüş ve karşı tarafın tasarrufu/kullanımına geçmiştir.

Başka bir derneğe verilen tefriş malzemeleri içinse mülkiyetin geçmediği, tahsis edildiği ileri sürülmektedir. Hâlbuki yine taşınır işlem fişiyle taşınırların çıkışı ve kayıtlardan çıkarılması yapılmış, karşı tarafa verilmiştir. Açıktır ki bu işlem devir ya da yardımdır.

Görüleceği üzere yapılan işlemler mevzuatın emredici hükümlerine uygun düşmemekte, kayıtlardan çıkarılan ve karşı tarafa verilen yapı ve malzemelerin tahsis işlemi olarak görülmesi doğru ve uygun bulunmamaktadır. Bulguda ele aldığımız çerçevede hareket edilmesi gerekmektedir. Konu, sonraki denetimlerde takip edilecektir.