Karar Künyesi
Hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının kontrol edilmesine yönelik süreçlerle ilgili bilgilerin İlçe Belediyeleri tarafından sistemli bir şekilde Büyükşehir Belediyesine gönderilmediği tespit edilmiştir.
2872 sayılı Çevre Kanunu’nun “İzin Alma, Arıtma ve Bertaraf Etme Yükümlülüğü” başlıklı 11’inci maddesinde “<i>Üretim, tüketim ve hizmet faaliyetleri sonucunda oluşan atıklarını alıcı ortamlara doğrudan veya dolaylı vermeleri uygun görülmeyen tesis ve işletmeler ile yerleşim birimleri atıklarını yönetmeliklerde belirlenen standart ve yöntemlere uygun olarak arıtmak ve bertaraf etmekle veya ettirmekle ve öngörülen izinleri almakla yükümlüdürler. Birinci fıkrada belirtilen yükümlülüğü bulunan tesis ve işletmeler ile yerleşim birimlerine;</i>
Yapı ruhsatı aşamasında bu yükümlülüğünü yerine getireceğini gösterir proje ve belgeleri ilgili kuruma sunmadıkça yapı ruhsatı verilmez.
İnşaatı bitmiş olanlardan, bu yükümlülüğü yerine getirmeyenlere işletme ruhsatı ve/veya yapı kullanma izin belgesi verilmez.
Yapı ruhsatına, yapı kullanma izni veya işletme ruhsatını haiz olmakla birlikte arıtma ve bertaraf yükümlülüklerini yerine getirmemeleri halinde, verilmiş yapı kullanma izni veya işletme izni iptal edilir.” hükmü yer almaktadır.
2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 8, 11 ve 12’nci maddeleri ile 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun’un 9’uncu maddesinin (d), (h), (o), (p) ve (s) bentlerine dayanılarak hazırlanan Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, hafriyat toprağı ile inşaat ve yıkıntı atıklarının çevreye zarar vermeyecek şekilde öncelikle kaynakta azaltılması, toplanması, geçici biriktirilmesi, taşınması, geri kazanılması, değerlendirilmesi ve bertaraf edilmesine ilişkin teknik ve idari hususlar ile uyulması gereken genel kuralları düzenlemektir.
Yönetmelik’in Büyük Çaplı İnşaat/Yıkıntı Atıklarının Toplanması ve Taşınması Başlıklı 16’ncı maddesinde "2 (iki) tondan fazla atık oluşumuna neden olacak büyük çaplı tamirat ve tadilat işlemleri ile inşaat ve yıkım işlemlerinde faaliyet sahibi mücavir alan sınırları içinde ilgili belediyeye, büyükşehirlerde ise ilgili ilçe belediyesine, mücavir alan sınırları dışında ise mahallin en büyük mülki amirine başvurarak izin almak zorundadır. Bununla ilgili işlemler 23’üncü maddede belirtilen esaslara göre yapılır. Bu izin belgesinde, yapılacak tadilat/tamirat/inşaat/yıkımın türü ile oluşacak tahmini atık miktarı belirtilir." hükmü yer almaktadır.
Ayrıca aynı Yönetmelik’in “Yıkım Faaliyetleri İçin İzin Alınması” başlıklı 18’inci maddesinde "Yıkım çalışmasına başlanılmadan önce, yıkım faaliyetini gerçekleştirecek kişi, kuruluş veya firmaların mücavir alan sınırları içinde ilgili belediyeye, dışında ise mahallin en büyük mülki amirine başvurarak yıkım izni almaları zorunludur. Bununla ilgili işlemler 23’üncü maddede belirtilen esaslara göre yapılır." hükmü yer almaktadır.
Yönetmelik’in “Atık Taşıma ve Kabul Belgesi Alınması” başlıklı 23’üncü maddesinde ise "Hafriyat toprağı ve inşaat/yıkıntı atığı üretenler, ürettikleri hafriyat toprağı ve inşaat/yıkıntı atıklarını, taşıma izni almış nakliye araçlarıyla gerekli izinleri almış depolama sahalarına taşımak veya taşıtmakla yükümlüdürler. Hafriyat toprağı üretenler ile faaliyetleri sonucu 2 tondan fazla atık oluşumuna neden olacak inşaat/yıkıntı atığı üreticileri, mücavir alan sınırları içinde belediyeye, büyükşehir belediyesi olan yerlerde ilgili ilçe belediyesine, mücavir alan sınırları dışında ise mahallin en büyük mülki amirine müracaat ederek "Atık Taşıma ve Kabul Belgesi" almak zorundadır " hükmü yer almaktadır.
Atık Taşıma ve Kabul Belgesinin birinci bölümde; hafriyatı toprağı veya inşaat/yıkıntı atıklarını üretenler ile ilgili bilgiler atıkların cinsi ve miktarı; ikinci bölümde üretilecek atığı taşıyacak şahıs veya firmalar ve bunlara ait plaka bilgiler ve üçüncü bölümde ise atığın geri kazanılacağı ya da depolanacağı saha ile ilgili bilgiler bulunmaktadır.
İlçe belediyelerince düzenlenen yapı ruhsatı, tadilat ruhsatı ve yıkım ruhsatı gibi izinlerde ortaya çıkan kazı fazlası atıklar için de Atık Taşıma ve Kabul belgesi düzenlenmekte olup, bu ruhsatların “toprak bilgileri” kısmına ortaya çıkacak toprak miktarının yazılması gerekmektedir. Söz konusu bilginin ruhsatta yer alması veya gerçek durumu gerçeği yansıtacak şekilde doldurulması halinde kaçak dökümler en aza indirgenmiş olacak, hafriyat süreçleri dolayısıyla alınması gereken gelirler daha sağlıklı tahsil edilebilecektir.
Hafriyatın kontrol altına alınması, efektif olarak kullanımının sağlanması açısından ilçe belediyelerince bu belgenin düzenlenmesi büyük önem arz etmektedir. Böylece inşaat henüz başlamadan Atık Taşıma ve Kabul Belgesi ile firmalar kontrol altına alınarak kaçak dökümler engellenebilecektir. Diğer türlü kaçak hafriyat dökümleri meydana gelecek, bu durum hem gelir kaybı meydana getirecek hem de çevreye önemli zararlar oluşturacaktır.
Konu ile ilgili yapılan incelemede, İlçe Belediyelerince düzenlenen ruhsatlardaki toprak bilgilerinin zaman zaman boş bırakıldığı, hafriyat hesaplamalarının bazen proje ile uyumlu yapılmadığı, Atık Taşıma ve Kabul Belgesinin her durumda hazırlanmadığı ya da bu tür bilgilerin Büyükşehir Belediyesi tarafından oluşturulan “Hafriyat Yönetim Sistemine” düzenli olarak girilmediği tespit edilmiştir. Bu eksiklikler ile ilgili Büyükşehir Belediyesi tarafından çeşitli zamanlarda İlçe Belediyelerine yazı gönderilerek daha hassas davranılması gerektiği bildirildiği halde bu alanda yaşanan sorunlar devam etmektedir. Bu durum, hafriyat sahaları üzerinden Büyükşehir Belediyesince tahsil edilmesi gereken gelirlerin daha düşük seviyelerde alınmasına sebep olduğu gibi, kaçak hafriyat dökümleri dolayısıyla çevreye önemli zararlar vermektedir. Bu bakımdan hafriyat atıklarının kontrol altına alınması, takibinin yapılması ve bu konuda gerekli yaptırımların uygulanabilmesi adına Büyükşehir Belediyesi ve İlçe Belediyeleri arasındaki işbirliği ve koordinasyonu artırıcı önlemler alınmalıdır.
Diğer taraftan, Çevre Kanunu’na göre atıklar konusunda denetim yapma yetkisi Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na aittir. Çevre Kanunu’nun 12’nci maddesine göre bu yetki, Bakanlıkça; il özel idarelerine, çevre denetim birimlerini kuran belediye başkanlıklarına, Denizcilik Müsteşarlığına, Türkiye Çevre Ajansına, Emniyet Genel Müdürlüğüne, Jandarma Genel Komutanlığına ve Sahil Güvenlik Komutanlığına devredilebilmektedir. Bu konuda Büyükşehir Belediye tarafından çeşitli yıllarda Bakanlığa gönderilen yazılarda “Hafriyat Toprağı, İnşaat Ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında Belediyenin idari yaptırım yetkisi olmadığından gerekli işlemlerin Zabıta Dairesi Başkanlığı tarafından Kabahatler Kanunu’na göre yapıldığı ve hafriyat toprağı, inşaat ve yıkıntı atıkları ile oluşan çevre kirliliği ile etkin bir mücadele için Çevre Kanunu hükümlerinin uygulanması gerektiği bu sebeple de bu alandaki yetkinin Büyükşehir Belediyesine devredilmesi” talebinde bulunulmuş ancak bu işlem gerçekleşmemiştir.
Konu ile ilgili Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı 2021 Yılı Sayıştay Düzenlilik Denetim Raporunda da ifade edildiği gibi, hafriyat toprağı ve inşaat/yıkıntı atıklarına ilişkin olarak yaptırımların etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak adına, mümkün olduğunca belediyelere yetki devrinde bulunulması ve Muğla Büyükşehir Belediyesi ile ilçe belediyeleri arasındaki koordinasyonun artırılması gerektiği değerlendirilmektedir.