Birden fazla mal kalemi içeren 2023/321670 ihale numaralı “İBB’ye ait Deniz Araçlarının ve Protokol Kapsamında olan Deniz Araçlarını Bakım ve Onarımı” işi ile 2023/994082 ihale numaralı “İBB Müdürlüklerinin Demirbaşına Kayıtlı Araçlar, İş Makineleri, Motorlu-Motorsuz Donanımların (Tuz Tesisi, Kantar, Lift, Yanıcı ve Parlayıcı Avadanlıklar, vb.) Arızaları, Hasar Onarımları, Bakım İşlemleri, İmalat İşleri ile Bu İş Kapsamına Giren Malzeme, Yedek Parça Temini” işi ihalelerin de mevzuata aykırı işlemler tespit edilmiştir.

4734 sayılı Kanunun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde;

“İdareler, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumludur.

Aralarında kabul edilebilir doğal bir bağlantı olmadığı sürece mal alımı, hizmet alımı ve yapım işleri bir arada ihale edilemez.

Eşik değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işleri kısımlara bölünemez.”

“Yaklaşık maliyet” başlıklı 9’uncu maddesinde;

“Mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir. Yaklaşık maliyete ihale ve ön yeterlik ilânlarında yer verilmez, isteklilere veya ihale süreci ile resmî ilişkisi olmayan diğer kişilere açıklanmaz.”

“Şartnameler” başlıklı 12’nci maddesinin ikinci fıkrasında ise;

“İhale konusu mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin teknik kriterlerine ihale dokümanının bir parçası olan teknik şartnamelerde yer verilir. Belirlenecek teknik kriterler, verimliliği ve fonksiyonelliği sağlamaya yönelik olacak, rekabeti engelleyici hususlar içermeyecek ve bütün istekliler için fırsat eşitliği sağlayacaktır.” hükümleri mevcuttur.

Mevzuata göre, idarelerin ihtiyacı olan mal, hizmet ve yapım işlerine ait koşulların şartnamelerle belirlenerek; teknik verimliliği ve fonksiyonelliği sağlamaya yönelik olarak ihalelerde saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamak zorunda olduğu ifade edilmektedir.

İhalelerde “yaklaşık maliyet” yukarıdaki koşulların somutlaşması adına en önemli unsur olmakta, işlerin piyasa koşullarında rekabetçi dinamiklerle yapılmasına dayanak oluşturmaktadır.

Kamu İhale Kurumu 09.11.2022 tarih ve 2022/UY.II-1377 kararında; “…İdarenin ihalenin iptaline ilişkin gerekçesinin ihale dokümanı ekinde yer alan Pursantaj Tablosunda yaklaşık maliyeti oluşturan her bir (12 kalem) iş kalemine ait yaklaşık maliyet tutarının sehven <a>yazılmasının olduğu, yaklaşık maliyetinin ilk oturumdan önce açıklandığı bu nedenle ihalede yaklaşık maliyete ilişkin gizliliğinin korunamadığı ve ihale sürecinin güvenilir ve saydam bir şekilde yürütülme imkânının bulunmadığı anlaşılmaktadır. Ayrıca yaklaşık maliyetin sehven ihale dokümanı ekinde yer alan Pursantaj Tablosunda belirtilmesinin </a>Kanun’un 5’inci maddesindeki gizlilik ve “Yaklaşık Maliyet” başlıklı 9’uncu maddesinde yer alan hükümlerine aykırı olduğu ifade edilerek bahse konu ihalenin iptal edildiği görülmüştür. İdarece belirtilen gerekçenin dayanaklarıyla beraber ortaya konulduğu anlaşılmaktadır...” <span>demek suretiyle yaklaşık maliyetin ihale dokümanında veya ekinde sehven dahi olsa açıklanmasının ihale iptali sebebini haklı görmüştür.</span>

Yapılan incelemede; İdarenin, birçok mal ve hizmet işini bir arada ihale ettiği ve :

• 2023/994082 ihale numaralı “İBB Müdürlüklerinin Demirbaşına Kayıtlı Araçlar, İş Makineleri, Motorlu-Motorsuz Donanımların (Tuz Tesisi, Kantar, Lift, Yanıcı ve Parlayıcı Avadanlıklar, vb.) Arızaları, Hasar Onarımları, Bakım İşlemleri, İmalat İşleri İle Bu İş Kapsamına Giren Malzeme, Yedek Parça Temini” işinde; 355.477 adet malın kurum görüşünü içerir ortalama birim fiyatlarını gösterir “yaklaşık maliyet cetveli”nin ihale dokümanının eki olarak EKAP’ta yayınlandığı ve idari şartname de “… bakım onarımlar esnasında kullanılması öngörülen yedek parça malzemeler için idarece 220.000.000,00 Türk lirası ödenek öngörülmüş olup, bu ödeneğe isteklilerce belirlenmiş ıskonto oranı uygulanmış tutar yazılacaktır” demek suretiyle de alınacak tüm mallar için götürü teklif alınacağını ve bu teklifinde üst sınırının ne olacağı ilan edilmiştir.

Aşağıda yer alan Tablo-1’de görüleceği üzere ihtiyaç duyulması muhtemel ürünlerin tamamı yaklaşık maliyeti de içerir şekilde ilan ve Tablo-2’de görüleceği üzere tamamı 278.602.500,00 TL sözleşme bedeli ve 215.600.000,00 TL olan -ki bu oransal olarak işin

%77,38’ine tekabül etmektedir- mal alımlarının tek bir kalemde götürü bedelle ihale edilmiştir.

‌Tablo 11:İdare Tarafından İhale Dokümanında Yayınlanan Yaklaşık Maliyet Cetveli

Tablo 12: İhale Dokümanında Yer Alan Teklif Vermeye Esas Birim Fiyat Teklif Cetveli

İdarenin aynı nitelikteki ihtiyaçlarının önceki yıllarda da aynı ihale edilme yöntemi kullanılarak karşılandığı görülmüştür. Buna istinaden yayınlanan yaklaşık maliyet cetvelinde yer alan pozlarla idarenin kullandığı pozlar Tablo-3 de görüleceği üzere sınırlı sayıda malları ihtiva etmektedir.

Tablo 13: Benzer Nitelikteki Hizmet Alımlarına İlişkin Yıllar İtibari Kullanılan Poz Sayısı

Yukarıda yer alan ve ihalelerde kullanılan yöntemlerin tamamının aynı müdürlük tarafından 2023/321670 ihale numaralı “İBB’ye ait Deniz Araçlarının ve Protokol Kapsamında Olan Deniz Araçlarını Bakım ve Onarımı” işi ihalesinde gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.

Yukarıda yer alan mevzuat hükümlerinin hilafında düzenlenen ihale dokümanlarında yer alan rekabeti engelleyici hususlar sebebiyle, Makine İkmal Şube Müdürlüğünün 2023/321670 numaralı ihalesinde 4 istekli tarafından doküman indirilmiş, 2 teklif verilmiş ve 1 teklif geçerli kabul edilmiş, 75.967.500,00 TL+KDV bedel ile belediye iştiraki olan İstanbul Şehir Hatları Turizm Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi ihaleyi almıştır. Yine 2023/994082 ihale numaralı ihalede 3 istekli tarafından doküman indirilmiş, 2 teklif verilmiş ve 1 teklif geçerli kabul edilmiş ve 278.602.500,00 TL+KDV bedelle ve her iki ihalede de tek teklif veren belediye iştiraki olan İstanbul Şehir Hatları Turizm Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi ihaleyi almıştır.

Yukarıda yer verilen denetim tespiti üzerine İdare tarafından; adı geçen 2023/321670 ihale numaralı “İBB’ye ait Deniz Araçlarının ve Protokol Kapsamında olan Deniz Araçlarını Bakım ve Onarımı” işi ile 2023/994082 ihale numaralı “İBB Müdürlüklerinin Demirbaşına Kayıtlı Araçlar, İş Makineleri, Motorlu-Motorsuz Donanımların (Tuz Tesisi, Kantar, Lift, Yanıcı ve Parlayıcı Avadanlıklar, vb.) Arızaları, Hasar Onarımları, Bakım İşlemleri, İmalat İşleri ile Bu İş Kapsamına Giren Malzeme, Yedek Parça Temini” ihalesinde ve 2023/994082 ihale numaralı “İBB Müdürlüklerinin Demirbaşına Kayıtlı Araçlar, İş Makineleri, Motorlu- Motorsuz Donanımların (Tuz Tesisi, Kantar, Lift, Yanıcı ve Parlayıcı Avadanlıklar, vb.) Arızaları, Hasar Onarımları, Bakım İşlemleri, İmalat İşleri İle Bu İş Kapsamına Giren Malzeme, Yedek Parça Temini" ihalesinde İdarenin muhtelif araçlarının tamir ve bakımının yapıldığı ve ihale hazırlanırken ilk (2023/321670) işte 829 adet malzeme ve yedek parça kalemi, 4 adet ise işçilik kaleminin olduğu ikincisinde ise (2023/994082) 355.477 adet malzeme ve yedek parça kalemi, 15 adet işçilik kaleminin olduğu maliyet kalemlerinin bu kadar fazla olmasının bu kalemlere teklif verilmesini ve doğru fiyatlara ulaşılmasını zorlaştırdığı, ayrıca isteklilerin ihaleye katılma ihtimalini de düşürdüğü ifade edilmiştir. Ancak bulguda bahsi geçen hususlara ilişkin nesnel kanıtlara değinilmemiştir.

Sonuç olarak; yaklaşık maliyete ihale ve ön yeterlik ilânlarında yer verilmez hükmüne istinaden yaklaşık maliyet cetvelinin ihale dokümanında yer almaması, ihtiyaçların önceki uygulama ve gerçekleştirmelerde dikkate alınarak daha gerçekçi tespitler yapılarak, birden fazla mal kaleminden oluşan ihalelerin birim fiyat teklif almak suretiyle gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır.