İdare tarafından, Yapım İşleri Genel Şartnamesi'ne göre tutulması gereken şantiye günlük defterlerinin yeterli bilgi içerecek şekilde tutulmadığı ve bunun sonucunda aylık düzenlenmeyen hakedişlerde fiyat farkı hesaplarının doğru şekilde yapılmadığı görülmüştür.

Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin “Ataşmanlar ve ilgili diğer defterler” başlığı altındaki 28’inci maddesinde;

“(1) İşyerlerinde, yapılan işlerin bütün ayrıntılarını günü gününe kayıt altına almak için, örneklerine göre şantiye günlük defteri, röleve ve ataşman defterleri, bunlarla ilgili belgeler yüklenici ile birlikte yapı denetim görevlisi tarafından tutulur. Yüklenici bu defterleri ve ilgili belgeleri imzalamak zorundadır. Bunlardan imzalı birer kopya yükleniciye verilir.

1. Yüklenici ataşmanlar ve ilgili diğer defter ve belgeleri imzalamış olmakla içindekileri ve yapılan hesapların doğruluğunu kabul etmiş olur…” hükmüne yer verilmiştir.

   Yapım İşleri Genel Şartnamesi'nin “Geçici hakediş raporları” başlıklı 39’uncu maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde; “Yüklenicinin yaptığı işler ile ihzarattan doğan alacakları, metrajlara göre hesaplanarak sözleşme hükümleri uyarınca kesin ödeme niteliğinde olmamak ve kazanılmış hak sayılmamak üzere geçici hakediş raporları ile ödenir. Metrajlar, yeşil defter ve eklerinde gösterilir. Yüklenici, kesin hesapları da yapı denetim görevlisinin denetimi altında işe paralel olarak yürütmek zorundadır. Bu halde, geçici hakediş raporlarının düzenlenmesinde, bitmiş iş kısımları için kesin metrajdaki miktarlar dikkate alınır.” <span>hükmü yer almakta olup, bu hükme göre birim fiyat sözleşmelerde, hakediş raporlarının düzenlenebilmesi için yüklenici tarafından gerçekleştirilen imalatların tespit edilmesi gerektiği, anılan maddenin ikinci fıkrasına göre ise anahtar teslimi götürü bedel sözleşmelerde hakedişlerin ihale dokümanında öngörülen ilerleme yüzdeleri üzerinden sözleşmesinde ve eklerinde yazılı esaslara göre ödenmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Şartnamenin 39’uncu maddesinin dördüncü fıkrasının (a) bendinde ise; geçici hakediş raporlarının yüklenicinin başvurusu üzerine, sözleşme ve eklerinde aksine bir hüküm bulunmadıkça her ayın ilk beş işgünü içinde düzenleneceği, yüklenicinin başvurmadığı takdirde idarenin en çok üç ay içinde, tek taraflı olarak hakediş düzenleyebileceği belirtilmiştir.</span>

   4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’na Göre İhale Edilen Yapım İşlerinde Uygulanacak Fiyat Farkına İlişkin Esasların “İş programı ve ödenek limiti” başlıklı 7’nci maddesinde;

   “…

2. Havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmadığı dönemde, idarenin izniyle yüklenici tarafından teknik şartlar yerine getirilerek işe devam edilmesi veya yüklenicinin iş programında öngörülenden daha fazla imalat yapması halinde, imalatın fiilen yapıldığı ay esas alınarak, bu dönemde gerçekleştirilen işler için fiyat farkı hesaplanır.

…

(5) İdarenin talebi olmaksızın yüklenici iş programına nazaran daha fazla iş yaparsa, işin fiilen yapıldığı ay esas alınarak fiyat farkı hesaplanır.” hükümleri yer almaktadır.

Yukarıda yer verilen düzenlemelere göre;

Geçici hakediş raporlarının yüklenicinin başvurusu üzerine, sözleşme veya eklerinde aksine bir hüküm bulunmadıkça her ayın ilk beş işgünü içinde düzenleneceği, yüklenici başvurmadığı takdirde idaresinin, en çok üç ay içinde, tek taraflı olarak hakediş düzenleyebileceği,

İşyerlerinde, yapılan işlerin bütün ayrıntılarını günü gününe kayıt altına almak için, örneklerine göre şantiye günlük defteri, röleve ve ataşman defterleri, bunlarla ilgili belgelerin yüklenici ile birlikte yapı denetim görevlisi tarafından tutulması gerektiği, yüklenicinin bu defterleri ve ilgili belgeleri imzalamak zorunda olduğu ve bunlardan imzalı birer kopyanın yükleniciye verilmesi gerektiği,

Havanın fen noktasından çalışmaya uygun olmadığı dönemde, idarenin izniyle yüklenici tarafından teknik şartlar yerine getirilerek işe devam edilmesi veya yüklenicinin iş programında öngörülenden daha fazla imalat yapması halinde, imalatın fiilen yapıldığı ay esas alınarak, bu dönemde gerçekleştirilen işler için fiyat farkı hesaplanması gerektiği,

İdarenin talebi olmaksızın yüklenici iş programına nazaran daha fazla iş yaparsa, işin fiilen yapıldığı ay esas alınarak fiyat farkı hesaplanması gerektiği, hususları açıktır.

İdarenin yapım işleri incelendiğinde, iş programına nazaran daha fazla iş yapılan yapım işlerinin olduğu ancak bu işlere ilişkin hakedişlerde şantiye günlük defterlerinin yeterli bilgi ve belge içerecek şekilde düzenlenmemesi nedeniyle, fiyat farkı hesabının işin fiilen yapıldığı ayın esas alınması gerekirken iş programında yer alan ödeneklere göre hesaplandığı tespit edilmiştir.

Örneğin 2021/614980 İhale kayıt numaralı “Mersin İl Geneli Park ve Yeşil Alanlarda, Yenileme ve Yapım İşi”ne ait 4,7,8 ve 9 no.lu hakedişlerinde yüklenici iş programının önünde yer almaktadır. Söz konusu ihale sözleşmesinin 11.2 maddesinde; “Hakediş raporları, bu Sözleşmenin eki olan Yapım işleri Genel Şartnamesinde düzenlenen esaslar çerçevesinde, kanuni kesintiler de yapılarak her ayın ilk beş iş günü içinde düzenlenir.” denilmektedir. Ancak hakkedişlerin tamamına yakını 60 günlük süreleri kapsamaktadır. Aşağıdaki tabloda 4 nolu hakediş üzerinden idare tarafından gerçekleştirilen hatalı uygulamaya ilişkin verilere yer verilmiştir.

‌Tablo 10: Fiyat Farkı Hesabına İlişkin Veriler

Tablodan görüleceği üzere söz konusu yapım işinde 4 no.lu hakediş Ağustos ve Eylül aylarını kapsamaktadır ve 2 aylık süreçte 13.011.924,72 TL imalat gerçekleştirilmiştir. İş programı ve ödenek dilimine göre Ağustos ayı için kalan 2.422.855,22 TL ödenek için Ağustos ayı katsayısına göre fiyat farkı hesaplanmış ve 2 aylık hakediş tutarı olan 13.011.924,72 TL’den Ağustos ayı ödeneği çıkarılarak kalan 10.589.069,50 TL için Eylül ayı katsayısı kullanılarak fiyat farkı hesaplanmıştır. Başka bir anlatımla 2 aylık süreçte 13.011.924,72 TL tutarında imalat gerçekleştirilmiş ancak bu tutarın ne kadarının Ağustos ne kadarının Eylül ayında yapıldığı şantiye günlük defterinin yeterli bilgi ve belge içermemesi nedeniyle tespit edilememiş ve fiyat farkı hesabı da doğru yapılamamıştır. İdare tarafından ödenek dilimlerine göre aylık imalat tutarlarının baz alınarak yapılan mevzuatta yeri olmayan hesaplamada 15.018.751,68 TL tutarında fiyat farkı hesaplanarak ödemede bulunulmuştur. Ağustos ve Eylül ayını içeren ve 61 günlük süreyi kapsayan 4’üncü hakedişte her gün eşit imalat yapılmış olduğu varsayımıyla fiyat farkı hesaplandığında toplam 14.603.692,88 TL tutarında fiyat farkı ödemesi söz konusu olmaktadır. Görüleceği üzere idarenin ödenek dilimine göre fiyat farkı hesaplaması yerine daha gerçekçi bir yaklaşımla her gün eşit imalat yapıldığı varsayımıyla yapılan hesaplamada yükleniciye ödenecek fiyat farkı tutarı 415.058,80 TL tutarında azalmaktadır.

Mevzuatta ve ihale dokümanında yer verilen düzenlemelere göre; her ayın ilk beş günü içerisinde geçici hakediş raporunun düzenlenmesinin, ödenecek fiyat farkı hesabında büyük önem arz edeceği, hakedişlerin aylık olarak düzenlenemediği durumlarda işyerinde günlük yapılan imalatların ve işyeri durumunun kaydedildiği şantiye günlük defterinin fiyat farkı hesabında temel alınması gerektiği anlaşılmaktadır.

İdare tarafından gerçekleştirilen ve bir aylık süreyi aşan hakkedişlerin bulunduğu yapım işlerinde; şantiye günlük defterinin yeterli bilgi ve belge içerecek şekilde tutulmaması nedeniyle yüklenicinin taahhüdünü yerine getirmesi esnasında (-) veya (+) ödenecek fiyat farkı hesabı tartışmalı hale gelmiştir.

Yukarıda yer verilen denetim tespiti üzerine İdare tarafından; bulguda yer verilen 2021/614980 ihale kayıt numaralı “Mersin İl Geneli Park ve Yeşil Alanlarda, Yenileme ve Yapım İşi”nde hatalı uygulamanın düzeltildiği ve devam eden işlerde de bahsedilen mevzuat hükümlerine uygun hareket edilerek, aylık düzenlenmeyen yapım işi hakedişlerinde şantiye günlük defterlerinin yeterli bilgi içerecek şekilde tutulmasında gerekli özenin gösterileceği ifade edilmiştir.

Sonuç olarak; bu açıklamalar çerçevesinde yüklenicilere ödenen fiyat farklarının yapılan imalat zamanını yansıtacak ve doğru bir şekilde hesaplanmasını teminen, hakedişlerin mevzuata ve ihale dokümanına uygun olarak aylık düzenlenmesi, aylık hakediş düzenlenemediği istisnai hallerde aylık imalat miktar ve tutarının şantiye günlük defteri baz alınarak belirlenmesi gerektiğinden söz konusu defterin yeterli bilgi ve belge içerecek şekilde tutulması gerekmektedir.