Çeklerin vadeli olarak düzenlenip ödemelerin ötelenmesi nedeniyle, bugünkü yükümlülüklerin ileride elde edilmesi tahmin edilen nakit akışlarıyla karşılanmasına sebebiyet verildiği görülmüştür.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun “Muacceliyet” başlıklı 795’inci maddesinde “Çek görüldüğünde ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt yazılmamış hükmündedir.” denilmek suretiyle çekin bir ödeme aracı olarak düzenlendiği, çekte vadenin bulunamayacağı ve bankaya ibraz edildiği anda karşılığının banka tarafından ödeneceği hüküm altına alınmıştır. Bu nedenle, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile çekin kredi aracı olarak kullanılması önlenmeye çalışılmıştır.

5941 sayılı Çek Kanunu’nun geçici 3’üncü maddesinde; 31.12.2021 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazının geçersiz sayılacağı ifade edilmiştir. 04.11.2021 tarihli ve 7341 sayılı Kanun’un 16’ncı maddesiyle söz konusu fıkrada yer alan “31.12.2021” ibaresi “31.12.2023” şeklinde değiştirilmiştir.

5941 sayılı Çek Kanunu’nun geçici 3’üncü maddesi ile getirilen “03.12.2023 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir.” hükmü muhatap banka elinde karşılığı bulunmadan çek verilmesini mevzuata uygun hale getirmeyip, çeklerin ibraz edilebilecekleri sürelere ve hukuki sorumluluklara ilişkin geçici bir düzenleme niteliği taşımaktadır.

(1) seri no.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde 103-Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Hesabına ilişkin olarak; işletmenin üçüncü kişilere bankalardan çekle veya

ödeme emri ile yapacağı ödemelerin bu hesapta izleneceği, kişilere çek ve ödeme emri verildiğinde hesaba alacak, çek ve ödeme emirlerinin bankadan tahsil edildiği anlaşıldığında bu hesaba borç, bankalar hesabına alacak kaydedileceği belirtilmiştir.

Yapılan incelemelerde, ileri tarihli çek düzenlenmesi uygulamasına 2019 yılında başlandığı, 2021 yılında 193.513.502,56 TL ileri tarihli çek düzenlenirken 149.009.216,86 TL ödeme yapıldığı, 2021 yılı sonu itibariyle ise 151.708.380,34 TL ödenmesi gereken çek olduğu tespit edilmiştir. 2019 yılından itibaren düzenlenen ve ödemesi yapılan çekler aşağıda yer alan tabloda gösterilmiştir:

Tablo 5: Yıllar İtibariyle Düzenlenen ve Ödenen Çek Tutarları (TL)

Tablodan da görüldüğü üzere, 2019, 2020 ve 2021 yıllarında ödenmesi gereken yükümlülükler vadeli çek düzenlenerek ötelenmiş, bir ödeme aracı olan çek adeta kredi aracı gibi kullanılmıştır. Vadesi henüz gelmeyen çeklerin 103-Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına borç ve 321-Borç Senetleri Hesabına alacak kaydedilmek suretiyle dönem sonu Bilançosunda 321-Borç Senetleri Hesabında gösterildiği anlaşılmıştır.

Ancak uygulama sonucunda, nakit akış süreci iyi yönetilemez ve çeklerin karşılıksız işlem görülmesine sebebiyet verilirse gerek karşılaşılacak yaptırımlar gerekse Şirketin güvenilirliği zedelenerek ticari hayatındaki işlemlerinde olumsuzluklar oluşturabilecektir. Nitekim, daha sonradan düzeltilmiş olsa da 11.01.2021 tarihinde 8482 numaralı çekin ödenmesi işleminde EFT(Elektronik Fon Transferi) işleminin gecikmesinden dolayı çek karşılıksız işlem görmüştür.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, Şirket tarafından, öncesinde alt işveren marifetiyle gerçekleştirilmekte olan yeşil alan bakım işinin 2021 yılında AĞAÇ AŞ. kaynakları (personel, ekipman, malzeme vb.) ile gerçekleştirilmeye başlandığı, bu sebeple AĞAÇ AŞ’nin zorunlu ödemelerinin 2021 yılı içinde ciddi manada artış gösterdiği, 2021 yılı içerisinde şirketin tahsil ettiği bedellerin, şirketin zorunlu ödemelerine yönlendirildiği,

Dolayısıyla, Şirket operasyonunu sürdürmek ve kamu hizmetini aksatmamak adına birlikte çalıştığı tedarikçilere yapması gereken ödemelerini ileri tarihli çek düzenlemek

suretiyle gerçekleştirdiği, söz konusu yöntemin tercih edilen bir seçenek olmamasına karşın nakit sıkışıklığının yaşandığı, makro-ekonomik koşulların ağırlaştığı dönemde operasyonun aksamaması ve tedarikçilerin mağdur edilmemesi adına kullanıldığı, sözkonusu çek vadelerinin ve ödemelerinin hassasiyetle ve titizlikle takip edildiği, tüm çeklerin vadelerinde ödemesinin gerçekleştirildiği, bulguda bahsi geçen 8482 numaralı çekle ilgili olarak, çekin bankaya ibraz edildiği 11.01.2021 tarihinde banka hesabında yeterli bakiye olmasına karşın muhatap bankanın hatası sebebiyle karşılıksız işlem gördüğü, işlemin banka tarafından sehven yapıldığına dair beyanın sunulduğu, öte yandan, tahsilat performansının iyileştirilmesi, alternatif nakit kanallarının yaratılması, tasarruf odaklı yaklaşım ile giderlerin düşürülmesi gibi konularda çalışmaların yapılmakta olduğu ve nakit akışının daha sağlıklı bir hale getirilmesinin planlandığı belirtilmiştir.

Sonuç olarak, her ne kadar ileri vadeli çek düzenlemenin zorunluluk olarak yapıldığı belirtilse de, yukarıda da belirtildiği üzere çekler mevzuatta ödeme aracı olarak düzenlenmiştir. Çekin vadeli olarak düzenlenerek ödemenin ötelenmesi onu kredi aracı haline getirmekle kalmayıp aynı zamanda bugünkü yükümlülüklerin ileride elde edilmesi tahmin edilen gelirlerle karşılanmasına da sebebiyet vermektedir. Cari yıllarda nakit akışının sağlıklı işletilmemesi, alacakların takip ve tahsilatlarının yapılmayarak yüksek finansman giderine katlanılması, harcamaların yüksek tutarda yapılmaya devam edilmesi sonucu ileride elde edilecek gelirler Şirket tarafından ipotek altına alınmaktadır. Söz konusu uygulama kamu kaynaklarının etkin, etkili ve verimli kullanılmasını engellediği gibi, kamu hizmetlerinin devamlılığı açısından da önemli sakıncalar içermektedir.