İhalelerde yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılmadığı, gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olan aşırı yüksek fiyatların dikkate alındığı tespit edilmiştir.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 3' üncü maddesinin (ğ) bendindeki yaklaşık maliyet tanımında " İhale onay belgesi düzenlenmeden önce idarece her türlü fiyat araştırması yapılarak, Katma Değer Vergisi (KDV) hariç olmak üzere hesaplanan ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterilen, ihale konusu alımın öngörülen bedelini " ifade ettiği belirtilmiştir. Kanun'un 9'uncu maddesinde ise, mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde yaklaşık maliyetin her türlü fiyat araştırması yapılarak belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır.

Kanun'un bu maddeye ilişkin gerekçesinde ise, " ... piyasa fiyatlarını gerçekçi bir şekilde yansıtmadığı görülen tahmini bedel esasına dayalı ihale sisteminden vazgeçilerek, ... idarelerce yaklaşık maliyetin ayrıntılı fiyat araştırmaları yapılmak suretiyle gerçekçi olarak belirlenmesi öngörülmüştür." ifadelerine yer verilmiştir.

Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nin 8'inci maddesinde ise, yaklaşık maliyetin hesaplanmasında; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olabilecek fiyat bildirimleri ve proforma faturaların değerlendirmeye alınmayacağı; alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurmak suretiyle, (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentleri çerçevesinde elde edilen fiyatların birinin, birkaçının veya tamamının kullanılması suretiyle yaklaşık maliyetin hesaplanabileceğine ilişkin hükümler yer almakta olup, benzeri hükümler Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği ile Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nde de bulunmaktadır.

Bu hükümlere göre idareler, alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurarak elde ettiği fiyatların birini, birkaçını veya tamamını kullanmak suretiyle yaklaşık

maliyeti hesaplayabilir. Ancak burada önemli olan yaklaşık maliyetin mevzuata uygun olarak hesaplanması ve gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmasıdır.

Yönetmeliklerde yaklaşık maliyetin hesaplanmasında kullanılacak yöntemleri seçme ve fiyatların kaçının kullanılacağına karar verme idarelerin takdirine bırakılmışsa da, bu yetki sınırsız değildir. Zira 4734 sayılı Kanun’un 9'uncu maddesinde, mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde yaklaşık maliyetin her türlü fiyat araştırması yapılarak belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Kanun'daki " her türlü fiyat araştırması " ifadesinin anlamı yaklaşık maliyetin gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmasını sağlayacak ölçüde fiyat araştırması yapılmasıdır. Yani gerektiğinde alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurmak suretiyle, Yönetmeliğin 8'inci maddesinin (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentleri çerçevesinde elde edilebilecek fiyatların tamamının kullanılması suretiyle yaklaşık maliyet hesaplanacaktır.

İhalelerde yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılmamış olup, gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olan aşırı yüksek fiyat bildirimleri dikkate alınmaktadır. Örneğin; açık hava reklamcılığı hizmeti alımında (2018/543781) aşırı yüksek fiyatlar hesaba dahil edilmiştir: Raket pano afişi için 4 birim fiyatın (17, 30, 35, 90) ortalaması alınarak yaklaşık maliyet birim fiyatı 43 TL olarak belirlenmiştir. Aşırı yüksek fiyat (90 TL) çıkarıldığında yaklaşık maliyet birim fiyatı 27 TL olmaktadır. İhalede gerçekleşen alım fiyatı ise, 10 TL'dir. 555.150 TL yaklaşık maliyetli bu ihaledeki en yüksek teklif tutarı 398.500 TL'dir.

Yaklaşık maliyet hesabı için fiyat teklifi alınan firmalar yaklaşık maliyeti yüksek tutmak için gerçek piyasa rayiçlerine göre aşırı yüksek olan fiyatlar bildirmektedirler. Firmaların yaklaşık maliyet için bildirdiği fiyatlar ile ihalede teklif ettikleri fiyatlar arasında çok büyük farklar bulunması, yaklaşık maliyetin gerçek piyasa rayiçlerine uygun olarak hesaplanmadığını göstermektedir. Bu durumda idarelerin yapması gereken firmaların tekliflerine müdahale etmek değil; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olan aşırı yüksek fiyat bildirimlerini dikkate almamaktır. Ayrıca aşırı yüksek fiyatların dikkate alınmaması sonucunda, gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmaya yetecek sayıda fiyat teklifi kalmaması halinde yeniden fiyat araştırması yapılması gerekmektedir.

2020 Yılı Dijital Baskı İşlerinin Yaptırılması Hizmeti alımında; vinil afiş (3) için üç birim fiyatın (35.000, 37.500, 125.000) ortalaması alınarak yaklaşık maliyet 65.833 TL olarak belirlenmiştir. Aşırı yüksek fiyat (125.000 TL) çıkarıldığında yaklaşık maliyet 36.250 TL

olmaktadır. İhaledeki alım fiyatı ise, 45.000 TL'dir. 422.875 TL yaklaşık maliyetli bu ihaledeki (2019/591902) en yüksek teklif tutarının ise, 319.900 TL olduğu görülmektedir.

Bazı alımlarda ise, yaklaşık maliyetin hesaplanması için piyasa fiyat araştırması yapılmamıştır. Örneğin parke taşı alımı ihalesinde (2018/592250) yaklaşık maliyeti alım yapılan firma belirlemiştir. Araç kiralama ihaleleri ile eğitime destek hizmeti ihalelerinde de, yaklaşık maliyet hesabında ihaleye katılan firmalar belirleyici olmuştur. Araç kiralama ihalelerinde yaklaşık maliyetin hesabı için alınan fiyatların en yükseği ihaleyi kazanan firmaların teklifidir.

Mal ve hizmet alımı ihalelerinde yaklaşık maliyetlerin mevzuata uygun olarak hesaplanması gerekmektedir.