Avrupa Birliği, uluslararası kuruluşlar veya uluslararası konsorsiyumlardan kapsam dâhilindeki kamu idarelerine proje karşılığı aktarılan ve bu amaçlar için kurum adına açılan banka hesaplarında bulunan hibe niteliğindeki tutarların ay sonları değerlemelerinin yapılmadığı görülmüştür.

Merkezi Yönetim Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinin 104 Proje Özel Hesabı bölümünün “Hesabın niteliği” başlıklı 23’ üncü maddesinde;

“(1) Proje özel hesabı; dış finansman kaynağından, kamu idareleri adına dış proje kredisi olarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası veya uygun görülen diğer bankalar nezdinde açılan özel hesaplara aktarılan tutarlar, bu tutarlardan yapılan giderler, verilen avanslar, açtırılan akreditifler ile avans ve akreditiflerden nakden geri alınanların ve hesap bakiyesinin değerlemesi sonucu ortaya çıkan kur farklarının Devlet Borçları Muhasebe Birimi veya genel bütçe kapsamı dışındaki kullanıcı kamu idareleri muhasebe birimlerince izlenmesi için kullanılır.”

“Hesabın İşleyişi” başlıklı 25’inci maddesinin 6’ncı fıkrasında;

“Özel hesaplardaki dövizlerin ay sonlarında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kuru üzerinden yapılacak değerlemesi sonucunda oluşan kur artışı farkları bu hesaba borç, 600-Gelirler Hesabına alacak kaydedilir.”

Aynı Yönetmeliğin “Dönem sonu işlemleri” başlıklı 535’inci maddesinde;

“(1) Dönem sonu işlemleri malî yılın sonunda geçici mizanın çıkarılmasının ardından yapılan aşağıdaki işlemlerden oluşur:

(…)

b) Bütçe ve ödenek hesapları dışındaki dönem sonu işlemleri; (…)

6) Dönem sonunda ilgili varlık ve yabancı kaynak hesaplarında kayıtlı olup, yabancı para cinsinden izlenen tutarlar değerlemeye tabi tutulur ve raporlama tarihindeki gerçek değerleri ile malî raporlarda gösterilir.

(…) denilmektedir.

Bu hükümlere göre; 104 Proje Özel Hesabına kaydedilen ve yabancı para cinsinden izlenen tutarların, ay ve yıl sonlarında değerlemeye tabi tutulması ve değerlemede, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kurunun esas alınması gerekmektedir.

Avrupa Birliği ve Uluslararası Kuruluşlardan Proje Karşılığı Aktarılan Hibe Tutarlarının Harcanması ve Muhasebeleştirilmesine İlişkin Yönetmelik’in “Proje karşılığı hibelerin muhasebeleştirilmesi” başlıklı 8’inci maddesinin üçüncü fıkrasının (a) bendinde;

“Proje karşılığı olarak temin edilen dövizler ilgili kamu idaresi muhasebe birimlerince bankada açtırılacak döviz hesabına aktarıldığında; aktarma tarihindeki Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kuru üzerinden 104-Proje Özel Hesabına borç, 600-Gelirler Hesabına alacak kaydedileceği…” belirtilmekte, (d) bendinde ; “Ay sonlarında döviz mevcudunun Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının ay sonu döviz satış kuru üzerinden değerlemesi sonucunda; kur artışından doğan farklar, 104-Proje Özel Hesabına borç, 600- Gelirler Hesabına alacak; kur azalışından doğan farklar ise 630-Giderler Hesabına borç, 104- Proje Özel Hesabına alacak kaydedilir” denilmektedir.

İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsünde bu amaçlar için açılan hesaplarda tutulan yabancı para varlıklar için 2020 yılı sonunda 24.12.2020 tarihinde 4 adet ve 31.12.2020 tarihinde 18 adet yevmiye ile değerleme işleminin yapıldığı, bunun dışında yıl içerisinde yukarıda adı geçen Yönetmelik gereği ay sonları değerleme işlemlerinin yapılmadığı anlaşılmaktadır.

Yukarıdaki mevzuat hükümlerine göre hibe kapsamında elde edilmiş olan dövizler için ay sonu değerleme işlemi yapılması gerekmekte olup, ortaya çıkan kar/zarar durumuna göre gelir ya da gider hesaplarının kullanılması gerekmektedir.

Sonuç olarak, kamu idaresi cevabında 104 Proje Özel Hesabına ilişkin olarak yapılan değerlemelerin ilgili mevzuatta öngörüldüğü şekilde ay sonlarında yapılmaya başlanıldığı bildirilmiştir. Ancak 2021 yılında başlatılan uygulamanın 2020 yılı mali tablolarını etkilemediği ve 104 Proje Özel Hesabının gerçek durumu yansıtmadığı değerlendirilmektedir.