Büyükşehir Belediyesine ait merkez ve ilçelerde bulunan hallerde yapılan fiili denetimlerde, mevzuata aykırılıklar ve uygulamaya ilişkin eksiklikler olduğu anlaşılmıştır.

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun’un 17’nci maddesinin 6’ncı fıkrasında il ve ilçe merkezlerinin giriş ve çıkışları ile şehirlerarası yollarda kontrol ve denetim noktası kurulması ve işletilmesine ilişkin usul ve esasların Bakanlık ve İçişleri Bakanlığınca birlikte belirleneceği, Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in 59’uncu maddesinin 1’inci ve 2’nci fıkralarında ise kontrol ve denetim noktalarının, toptancı hali bulunan il merkezlerinin giriş ve çıkışlarında, trafik düzeni ve güvenliği dikkate alınarak, ilgili belediyenin talebi üzerine o ilin mülki idare amirinin onayı ile kurulacağı, Bakanlıkça belirlenen yerlerde kontrol ve denetim noktası kurulmasının zorunlu olduğu, kontrol ve denetim noktalarında denetimlerin, hal yöneticisi ya da hal zabıtası ve/veya hal yöneticisince görevlendirilen diğer personelce yerine getirileceği, ihtiyaç halinde bu noktalarda, kolluk kuvvetlerinden de yeterli sayıda personel görevlendirileceği,

Yönetmelik’in 9’uncu maddesinin 9’uncu ve 10’uncu fıkralarında, toptancı haline gelen araçlar ile halden çıkan araçlarda bulunan malların ağırlığının tartılabileceği, yeterli sayı ve kapasitede ağırlık kontrol üniteleri ile kontrol ve kayıt işlemlerinin yapılacağı bilgi işlem altyapısına sahip kontrol kulübelerinin, toptancı halinin giriş ve çıkışlarına ve uygun görülecek alanlara yerleştirileceği, toptancı halinin etrafının, insan ve mal girişine izin vermeyecek şekilde çevrileceği,

Yönetmelik’in 22’nci maddesinin 3’üncü fıkrasında, Belediyece görevlendirilecek zabıta sayısının, küçük toptancı hallerinde 3(üç), orta toptancı hallerinde 15 (on beş), büyük toptancı hallerinde ise 30 (otuz) kişiden az olamayacağı ve yapılacak görevlendirmelerde, toptancı halinin işlem hacminin de dikkate alınması gerektiği,

Yönetmelik’in 4’üncü maddesinin (p) ve (r) fıkralarında, Bakanlık bünyesinde elektronik ortamda kurulan ve internet tabanlı çalışan merkezi hal kayıt sisteminin ve sistem internet sayfası olarak www.hal.gov.tr adresinin kullanılacağı, 40’ıncı maddesinde ise bildirimcilerin hal kayıt sistemine kaydolmak ve sevk edecekleri malları sevkinden önce sisteme bildirmek zorunda oldukları, 43’üncü maddenin 1’inci fıkrasının(ç) bendinde, bildirim üzerine tahakkuk eden hal rüsumunu 5 iş günü içinde ödemenin veya ödenmesini sağlamanın bildirimcilerin yükümlülüğünde olduğu, 44’üncü maddenin 10’uncu fıkrasında hal rüsumuna ilişkin ödemelerin 45’inci maddeye göre Bakanlıkça belirlenen banka nezdinde açılan hesaba yatırılacağı, 45’inci maddede hal rüsumunun paylaşımının nasıl yapılacağı, 41’inci maddenin 14’üncü fıkrasında bildirim üzerine tahakkuk eden hal rüsumunun beş iş günü içinde ödenmemesi halinde, ödeme yapılana kadar yeni bir bildirimde bulunulamayacağı,

Yönetmelik’in 47’nci maddesinin 8’inci fıkrasında cezalı hal rüsumuna ilişkin ödemelerin, ilgili belediyece bu amaçla açılan banka hesabına yatırılmak suretiyle yapılacağı, bu hesapta toplanan tutarların yarısının her ayın sonunda tespit ve/veya yakalama eylemine bizzat ve fiilen katılan kamu görevlilerine ikramiye olarak ödeneceği,

Yönetmeliğin 50’nci maddesinin 1’inci fıkrasının (a) bendinde ise toptancı hallerindeki işyerlerinde faaliyet gösterenlerden kira bedelini belediyenin yazılı uyarısına rağmen ödemeyenlerin kira sözleşmesinin feshine belediye encümenince karar verileceği,

ifade edilmektedir.

Büyükşehir Belediyesince yönetilen merkez toptancı halinde ve bazı ilçe toptancı hallerinde yapılan fiili denetimler sonucunda;

• Toptancı hallerinin bulunduğu il ve ilçe merkezlerinin giriş ve çıkışları ile şehirlerarası yollarda kontrol ve denetim noktası kurulmadığı, bu nedenle toptancı halleri dışında satılan sebze, meyve ve diğer malların sisteme bildiriminin yapılıp yapılmadığının veya sisteme bildirilenlerin ağırlık ve miktarlarının, kontrolünün yapılamadığı,

• Bir ilçe halinin Yönetmeliğin 9’uncu maddesinin 9’uncu fıkrasına aykırı olarak etrafının insan ve mal girişini engelleyecek şekilde çevrilmediği, ilçe halinin içinden iki adet yol geçtiği, hale giren ve çıkan araçların fiili kontrollerinin yapılmadığı, Bakanlığın sistemine bildirimde bulunulması halinde hal rüsumunun alındığı, bunun da hal dışından yapılan ve %2 olan rüsumun halden satılmış gibi gösterilmeye ve hal rüsumunun %1 olarak alınmasına, ayrıca katma değer vergisinin %8 yerine %1 olarak uygulanmasına yol açabileceği,

  
  

• Toptancı hallerinin giriş ve çıkışları ile hallerin içinde uygun görülen alanlarda kurulan kantarların kiraya verildiği,

• Giriş ve çıkışlarda araçlarda bulunan malların tartımının ve ölçümünün yapılmadığı,

  
  

• Beyan edilen miktar üzerinden hal rüsumunun hal kayıt sitemi tarafından hesaplandığı,

  
  

• Bunun üzerine, 12.11.2021 tarihinde 04:00-05:30 saatleri arasında çıkış kapısında yapılan denetimlerde beyan edilen mal miktarı ile araçlarda bulunan mal miktarının örnekleme yöntemi ile kontrol edildiği ve eksikliği bariz olarak belli olan veya hiç beyan edilmeyen malların bulunduğu,

• Hal giriş ve çıkışlarında yer alan kontrol kulübelerinin fiziki durumu ile çalışma şartlarının uygun olmadığı,

• Merkez toptancı hali çıkış kulübesinde aynı zamanda Büyükşehir Belediyesinin şirket personeli tarafından da otopark ücreti tahsilatı yapıldığı, tahsilatların çekmeceye konulduğu, biriken tahsilatların ise otel tipi para kasasında muhafaza edildiği,

• İlçe hallerinin giriş ve çıkış noktalarında güvenlik kamerası ve uzaktan erişim sistemi bulunmasına rağmen hal yönetiminin canlı bağlantı ile ilçe hallerinin giriş ve çıkışlarını kontrol etmediği,

• Büyükşehir belediyesi merkez ve ilçe hallerinde asgari 129 zabıta görevlendirilmesi gerekirken 21 zabıta ile hizmet verildiği, toplam 18 adet halin 10 tanesinde ise hiçbir zabıta personeli görevlendirilmediği,

• Uygulamada tahakkuk eden hal rüsumunu 5 iş günü içinde ödemeyen bildirimcilerin, ödeme yapılana kadar yeni bir bildirimde bulunulamaması için Bakanlıkça hal kayıt sistemindeki bildirim ekranının otomatik olarak kapatılmadığı, inisiyatifin hallerin yöneticilerine bırakıldığı, bu nedenle 5 iş günü sınırına uyulmadığı, haller arasında ise uygulama birliği bulunmadığı, bu durumun kamu alacağının tahsilatını geciktirdiği,

• Hal kayıt sisteminin hangi il ve ilçe hallerine ait hal rüsumlarının ödenmemesi nedeniyle kapatıldığının sistemden tespit edilemediği,

• Hal kayıt sisteminden Büyükşehir Belediyesi halleri adına tahsil edilen rüsum miktarlarına ilişkin herhangi bir rapor alınamadığından banka tarafından Büyükşehir

  
  

  Belediyesine aktarılan rüsum tutarlarının doğruluğunun da sistemden kontrolünün sağlanamadığı,

• Cezalı hal rüsumuna ilişkin tahsilatların yarısının her ayın sonunda tespit ve/veya yakalama eylemine bizzat ve fiilen katılan kamu görevlilerine ikramiye olarak dağıtılmadığı, dolayısı ile tespit ve yakalama konusunda personelin teşvik edilmediği,

• Toptancı hallerindeki işyerlerinde kira bedellerini geciktiren kiracılar bulunmasına rağmen İdarece temerrüde düşen tüm kiracılarına mevzuat hükümleri çerçevesinde sistematik olarak takip, ihtar, fesih, icra ve tahliye işlemleri yapılmadığından, İdarenin hallerde bulunan taşınmazlarını usulüne uygun ve etkin bir biçimde yönetmediği,

Tespit edilmiştir.

İdarece, toptancı hallerinin bulunduğu il ve ilçe merkezlerinin giriş ve çıkışları ile şehirlerarası yollarda kontrol ve denetim noktalarının bazıları için onay alındığı bazı denetim noktalarının onayı için beklendiği ifade edilmiş olup, İdarece, onay alınan bu yerlerin henüz tam teşekküllü denetim ve kontrol noktası haline getirilmediği, ilçe halinin birinde mülkiyet sorunu bulunduğu gerekçesi ile Yönetmeliğin 9’uncu maddesinin 9’uncu fıkrasına aykırı olarak etrafının insan ve mal girişini engelleyecek şekilde çevrilmediği, dolayısı ile bu halde mal giriş ve çıkışlarının kontrol edilmediği, kiraya verilen kantarlardan, kontrol görevlilerinin ihtiyaç duyması halinde tartım yapılarak faydalanıldığı, giriş ve çıkış kapılarında mevcut kantarlarda sistematik bir tartım yapılmadığı, kontrol kulübelerinin fiziki şartlarının iyileştirileceği, otopark ücreti tahsilatı ve paraların muhafazası ile ilgili sorunun giderilmesi için konunun Belediye Şirketine iletildiği, zabıta memuru alımı için ilana çıkıldığı, alım gerçekleştikten sonra ihtiyaç duyulan hallere görevlendirme yapılacağı, yeni Kanun hazırlıkları kapsamında, hal kayıt sisteminin bulguda belirtilen eksikliklerinin ve İdarece tespit edilen diğer eksikliklerin T.C. Ticaret Bakanlığına bildirildiği, 2020 ve 2021 yıllarında kira borcu bulunan kiracılara yazılı uyarı yapıldığı, yapılan uyarılar sonucunda bazı kiracılardan tahsilatların gerçekleştirildiği, kira borcunu ödemeyen bazı kiracıların ise kira sözleşmelerinin feshedildiği, halen kira borcu bulunan komisyoncu ve tüccar kiracılarla ilgili takip ve çalışmaların devam ettiği, ifade edilmiştir.

Dolayısı ile mevcut yapıda, toptancı halleri dışında satılan malların kontrolünün sağlanması amacıyla toptancı hallerinin bulunduğu il ve ilçe merkezlerinin giriş ve çıkışları ile şehirlerarası yollarda tam teşekküllü kontrol ve denetim noktası kurulmaması, hal giriş ve

çıkışlarında ise toptancı hallerinde satılan malların miktarlarının tartımının ve ölçümünün sistematik olarak yapılmaması nedeniyle sebze, meyve ve diğer malların kayıt dışı ticaretini önlemenin mümkün olmadığı, anlaşılmaktadır.

2021 yılı ve önceki yıllara ait halen tahsil edilemeyen kira alacakları olduğu halde İdarece temerrüde düşen tüm kiracılarına mevzuat hükümleri çerçevesinde sistematik olarak takip, ihtar, fesih, icra ve tahliye işlemleri yapılmadığı, İdarenin hallerde bulunan taşınmazlarını usulüne uygun ve etkin bir biçimde yönetmediği görülmektedir.

Ayrıca, toptancı hallerinde satılan mallar için %1, toptancı halleri dışında satılan mallar için %2 oranında hal rüsumu tahsilatı yapıldığı, tahsilatı yapılan hal rüsumlarının ise üretici halleri ile tüketici halleri arasında %50 oranında paylaştırıldığı dikkate alındığında, gelir vergisi, kurumlar vergisi ve katma değer vergisi açısından hal giriş ve çıkışları ile il ve ilçe giriş ve çıkışlarındaki kontrol noktalarında Büyükşehir belediyesi personeli yanında Hazine ve Maliye Bakanlığı personelinin de tam zamanlı olarak görevlendirilmesinin, kayıt dışılığın önlenmesi açısından önemli olduğu düşünülmektedir.

Yukarda belirtilen eksikliklerin yanı sıra kontrol ve denetim yetersizliklerin de giderilmesi adına gerekli önlemler alınmalıdır.