Belediye Bütçe İçi İşletmesi olan İktisadi ve Sosyal Tesis İşletmesinde yapılan incelemelerde; ödenek kullanımına, iktisadi ticari işler dışındaki giderlere, işletme faaliyetlerinden sağlanan gelir fazlası veya kârın bütçeye gelir kaydedilmesine ilişkin hususlarda hatalı uygulamalar görülmüştür.

Mahalli idareler bütçesi içinde oluşturulacak işletmelerin, kuruluş ve işleyişine dair usul ve esasları düzenlemek amacıyla 08.03.2011 tarihli ve 27868 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliğinin; "Tanımlar" başlıklı 3’üncü maddesinin birinci fıkrasının (ç) bendinde;

"İşletme"nin; Mahalli idarenin görev ve sorumluluk kapsamında bulunan özel gelir ve giderleri olan hizmetleriyle ilgili olarak İl özel idareleri için İçişleri Bakanlığı, belediyeler için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı izni ile kurulan bütçe içi işletmeleri ifade ettiği belirtilmiştir.

Aynı Yönetmelik’in "Muhasebe yetkilisi" başlıklı 7’nci maddesinde;

“(1) Mahalli idarenin muhasebe hizmetlerini yürüten muhasebe yetkilisi işletmenin de muhasebe yetkilisidir. İşletmenin hesabı, muhasebe yetkilisi tarafından, mahalli idare kesin hesabına dahil edilerek ilgili mercilere verilir. " hükmü, "Bütçe işlemleri" başlıklı 8’inci maddesinde;

" (2) İşletme adına ayrılan ödenekler, fonksiyonel sınıflandırılmada ekonomik işler ve hizmetler kodunda gösterilir.

1. İşletmenin iktisadi ticari işlerine ilişkin giderler dışında kalan personel giderleri, sosyal güvenlik kurumuna devlet primi giderleri, mal ve hizmet alımı giderleri ve sermaye giderleri ile transferleri mahalli idare bütçesinden yapılır.

2. İşletme ödeneğinin iktisadi ve ticari işler için nakit sermaye olarak kullanılacak kısmı ise ekonomik sınıflandırmada borç verme kodunda gösterilir. Bu ödenek işletme adına açılmış bir özel hesaba aktarılmak suretiyle kullanılır.

3. İşletme ödeneğinden kullanılmayan kısmı yıl sonunda iptal edilir. İşletme faaliyetlerinden sağlanan gelir fazlası veya kâr mahalli idare bütçesine gelir kaydedilir.<span> "</span>

hükmü, "Muhasebe işlemleri" başlıklı 9’uncu maddesinde;

" (2) İşletmenin Kurumlar Vergisine tabi faaliyetleri, hesap planı bakımından, sadece bütçe işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ve raporlanmasına ilişkin olarak Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği hükümlerine tabidir.

(3) İşletmenin ticari mal ve hizmet alım satımlarına ilişkin (Kurumlar Vergisine tabi) faaliyetleri için, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 175 inci ve mükerrer 257 nci maddeleri hükümleri uyarınca belirlenen muhasebe standartları, tek düzen hesap planı ve mali tabloların çıkarılmasına ilişkin usul ve esaslar çerçevesinde defter tutulur. Mahalli idare bütçesi içinde yapılan personel ve diğer yönetim ve donatım giderleri kurum kazancının tespitinde ve Kurumlar Vergisi beyannamesinin düzenlenmesinde ayrıca dikkate alınır." hükmü,

Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğinin "Kapsam" başlıklı 2’nci maddesinde; "...

(2) Bu Yönetmelik kapsamında sayılan idarelerin, kurumlar vergisine tabi faaliyetleri, hesap planı bakımından bu Yönetmeliğin sadece bütçe işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ve raporlanmasına ilişkin hükümlerine tabidir. Bu faaliyetler için 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 175 ve mükerrer 257 nci maddeleri hükümleri uyarınca belirlenen muhasebe standartları, tek düzen hesap planı ve mali tabloların çıkarılmasına ilişkin usul ve esaslar uygulanır."

hükmü bulunmaktadır.

"Analitik Bütçe Sınıflandırmasına İlişkin Rehber"in Giderin Ekonomik Kodlarının Açıklamaları bölümünde "8- Borç verme" başlığı altında ise; "<i>08.1.9.90 Diğer: Belediyeler Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği kapsamında kurdukları bütçe içi işletmelere iktisadi ve ticari işler için kuruluş sermayesi olarak borç verebilmektedir.</i>" ifadesi yer almaktadır.

Anılan tüm bu düzenlemelere göre, işletmenin iktisadi ve ticari işleri için nakit sermaye olarak kullanılacak ödeneğin Belediyenin bütçesinde ekonomik sınıflandırmada I. düzeyde 08- Borç verme kodunda gösterilmesi, bu ödeneğin işletme adına açılmış özel bir banka hesabına aktarılmak suretiyle kullanılması, işletme ödeneğinden kullanılmayan kısmının yıl sonunda iptal edilmesi, işletmenin iktisadi ticari işlerine ilişkin giderler dışında kalan personel giderleri, sosyal güvenlik kurumuna devlet primi giderleri, mal ve hizmet alımı giderleri ve sermaye giderleri ile transferlerinin belediye bütçesinden yapılması, Kurumlar Vergisine tabi faaliyetleri kapsamında tüm gider ve gelirleri için ayrıca tek düzen hesap planına göre muhasebe kayıtlarının tutulması ve işletme faaliyetlerinden sağlanan gelir fazlası veya kârın belediye bütçesine gelir kaydedilmesi gerekmektedir.

Diğer taraftan, Mahalli İdareler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği’nin 132 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabına ilişkin “Hesabın işleyişi” başlıklı 102’nci maddesinde: "<i>... a) Borç</i>

1) Bütçedeki ödeneğine dayanılarak yapılan ve vadesi bir yıl veya faaliyet dönemi ile sınırlı olan borç verme işlemlerinden doğan alacaklar bir taraftan bu hesaba borç, 103-Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına veya ilgili diğer hesaplara alacak; diğer taraftan 830- Bütçe Giderleri Hesabına borç, 835-Gider Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

...

1. Alacak

   1. Bütçedeki ödeneğine dayanılarak verilen borçlardan yapılan tahsilat bir taraftan 102-Banka Hesabı ya da ilgili diğer hesaplara borç, … diğer taraftan 800-Bütçe Gelirleri Hesabına alacak, 805-Gelir Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

   2. Bu hesapta kayıtlı alacaklardan vadesinde tahsil edilemeyenler … bu hesaba alacak, 137-Takipteki Kurum Alacakları Hesabına borç kaydedilerek takibe alınır." hükmünü taşımaktadır. Madde düzenlemesinden; 132 no.lu hesabın, bütçedeki ödeneğine dayanılarak yapılan ve vadesi bir yıl veya faaliyet dönemiyle sınırlı olan borç vermeden kaynaklanan alacakların izlenmesi için kullanılacağı anlaşılmaktadır.

Bu kapsamda, İşletmenin iktisadi ve ticari işleri için belirlenen ödeneğinden kullanılmak üzere bankada açılan özel hesaba aktarma yapıldıkça, 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına (-) alacak, 132 Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabına borç, diğer taraftan 830 Bütçe Giderleri Hesabına borç, 835- Gider Yansıtma Hesabına alacak; bütçedeki ödeneğe dayanılarak verilen borcun tahsilinde de 102- Banka Hesabına ya da ilgili diğer hesaplara borç, 132 no.lu hesaba alacak, diğer taraftan 800 Bütçe Gelirleri Hesabına alacak, 805 Gelir Yansıtma Hesabına borç kaydedilmesi gerektiği değerlendirilmektedir. Ayrıca vadesinde tahsil edilemeyen borçlardan alacaklar, 132 no.lu hesaba alacak, 137 Takipteki Kurum Alacakları Hesabına borç kaydedilmelidir.

Yine, Mahalli İdareler Bütçe İçi İşletme Yönetmeliği’nin "Bütçe işlemleri" başlıklı 8’inci maddesinin beşinci fıkrasına göre, işletmede gelir fazlası veya kâr oluşunca, Belediye bütçesine; 102 no.lu hesaba ya da ilgili diğer hesaplara borç, 600 Gelirler Hesabına alacak ve 800-805 no.lu hesaplara kaydının yapılarak gelir kaydedilmesi gerekmektedir.

Yapılan incelemelerde; bütçe içi işletmenin iktisadi ve ticari işler için kullanılan ödeneğinin kaydı, muhasebeleştirme işlemleri ile alacağın takibinin, yukarıda açıklaması yapılan ilgili hesaplar kullanılarak yapılmadığı; iktisadi ve ticari işlere ilişkin giderleri dışında yer alan personel, sosyal güvenlik kurumuna devlet primi, mal ve hizmet alımı ile sermaye giderlerinin işletme adına bankada açılan özel hesaptan yapıldığı, dolayısıyla, belediyenin mali tablolarında bu gider kalemlerine ait harcamaların kaydı görünmediği; gelir fazlası veya kârın belediye bütçesine gelir kaydedilmediği tespit edilmiştir.

Sonuç olarak; bütçe içi işletmenin bütçe ve muhasebe işlemlerinin ilgili Yönetmelik hükümlerine uygun olarak yürütülmesi gerektiği değerlendirilmektedir.