Karar Künyesi
İhalelerde yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılmadığı; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olan aşırı yüksek fiyatların dikkate alındığı; kamu kurum ve kuruluşlarınca belirlenerek yayımlanan birim fiyat ve rayiçlerin esas alınmadığı; tereddüt oluşturan fiyatların gerçek piyasa rayiçlerine uygun olup olmadığı hususunun odalardan alınacak yazılı rayiçlerle netleştirilmediği tespit edilmiştir.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 3' üncü maddesinin (ğ) bendindeki yaklaşık maliyet tanımında " İhale onay belgesi düzenlenmeden önce idarece her türlü fiyat araştırması yapılarak, Katma Değer Vergisi (KDV) hariç olmak üzere hesaplanan ve dayanakları ile birlikte bir hesap cetvelinde gösterilen, ihale konusu alımın öngörülen bedelini " ifade ettiği belirtilmiştir. Kanun'un 9'uncu maddesinde ise, mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde yaklaşık maliyetin her türlü fiyat araştırması yapılarak belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nin 8'inci maddesinde ise, yaklaşık maliyetlerin hesaplanmasında; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olabilecek fiyat bildirimleri ve proforma faturaların değerlendirmeye alınmayacağı; alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurmak suretiyle, (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentleri çerçevesinde elde edilen fiyatların birinin, birkaçının veya tamamının kullanılması suretiyle yaklaşık maliyetin hesaplanabileceğine ilişkin hükümler yer almakta olup, benzeri hükümler Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği ile Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nde de bulunmaktadır.
Bu hükümlere göre idareler, alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurarak elde ettiği fiyatların birini, birkaçını veya tamamını kullanmak suretiyle yaklaşık maliyeti hesaplayabilir. Ancak burada önemli olan yaklaşık maliyetin mevzuata uygun olarak hesaplanması ve gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmasıdır.
Kurum cevabında, mal ve hizmet alımları ile yapım işlerine yönelik yaklaşık maliyetin tespiti için çoğu zaman fiyat teklifi taleplerine yeteri kadar cevap gelmemesi sebebiyle teklif
sayısının az olduğu belirtiliyorsa da; yaklaşık maliyetin hesaplanması yöntemleri fiyat teklifi alınmasıyla sınırlı değildir. Yönetmeliklerde yaklaşık maliyetin hesaplanmasında kullanılacak yöntemleri seçme ve fiyatların kaçının kullanılacağına karar verme idarelerin takdirine bırakılmışsa da, bu yetki sınırsız değildir. Zira 4734 sayılı Kanun’un 9'uncu maddesinde, mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinde yaklaşık maliyetin her türlü fiyat araştırması yapılarak belirlenmesi gerektiği vurgulanmıştır. Kanun' daki " her türlü fiyat araştırması " ifadesinin anlamı yaklaşık maliyetin gerçek piyasa rayiçlerini yansıtmasını sağlayacak ölçüde fiyat araştırması yapılmasıdır. Yani gerektiğinde alımın niteliğini ve piyasa koşullarını göz önünde bulundurmak suretiyle, Yönetmelik’in 8'inci maddesinin (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentleri çerçevesinde elde edilen fiyatların tamamının kullanılması suretiyle yaklaşık maliyetin hesaplanması zorunludur.
Yaklaşık Maliyetlerin Piyasa Rayiçlerinin Çok Üstünde Belirlenmesi Suretiyle İşlevsiz Hale Getirilmesi
Yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılmamakta; piyasa rayiçlerine göre aşırı yüksek olan fiyatlar yaklaşık maliyet hesabında dikkate alınmakta ve yaklaşık maliyet işlevsiz hale getirilmektedir.
Belediyenin yaptığı ihalelerde yaklaşık maliyetlerin mevzuata uygun olarak hesaplanmadığı ve piyasa rayiçlerini yansıtmadığı görülmektedir. Örneğin, 13.02.2020 tarihli basım, tanıtım ve duyuru hizmeti alımı ( 15.04.2020 - 14.04.2021 ) ihalesinde yaklaşık maliyet 2.639.968 TL olarak belirlenmişken, ihaledeki en düşük teklif 1.389.000 TL, en yüksek teklif ise 1.984.000 TL' dir. 12.11.2019 tarihli temizlik malzemesi alımı ( 30.12.2019 - 30.12.2020 ) ihalesinde yaklaşık maliyet 672.577 TL olarak hesaplanmışken, ihalede verilen en düşük teklif 399.940 TL, en yüksek teklif ise 411.643 TL' dir.
Tablo 8: Yaklaşık Maliyet Karşılaştırma Tablosu
İhale Kayıt Numarası
İşin Niteliği
Yaklaşık Maliyet (TL)
En Yüksek Teklif (TL)
Sözleşme Bedeli (TL)
2016/339569
Park bakımı
40.950.912
31.676.866
29.434.921
2019/474001
Temizlik malzemesi
672.577
411.643
399.940
2017/192093
Park yapımı
2.021.328
1.589.000
1.241.366
2017/415221
Kreş binası
1.450.178
1.286.000
1.058.200
2017/708649
Kapalı pazaryeri
19.052.485
16.585.000
16.585.000
2018/65423
Yapım işi
1.576.304
1.381.000
1.133.650
2018/214465
Yapım işi
25.558.118
19.665.000
19.665.000
2020/432823
Yapım işi
1.454.686
1.356.994
892.478
2019/326895
Araç kiralama
45.849.865
41.931.825
35.956.492
2020/15097
Basım tanıtım
2.639.968
1.984.000
1.389.000
2019/394274
Araç kiralama
3.988.019
2.972.051
2.972.051
2018/155359
Danışmanlık
2.696.151
1.890.000
1.890.000
2019/568486
Park yapımı
57.561.406
53.127.975
53.127.975
2018/76604
Danışmanlık
4.033.406
3.150.000
3.150.000
2020/337477
Yapım (4734/3)
5.149.837
4.778.615
4.076.00
2020/194724
Yapım (4734/3)
1.222.884
979.056
979.056
Yaklaşık maliyet hesaplarında hatalara sebep olan aşırı yüksek fiyatlar dikkate alınmaktadır. Örneğin; atlas sediri ağacı için yaklaşık maliyet hesabında dikkate alınan fiyatlar 420 TL, 320 TL, 350 TL ve 2.000 TL' dir. Bu durumda, atlas sediri için diğer üç fiyatın ortalaması 363 TL iken, 2.000 TL tutarındaki aşırı yüksek fiyat da ortalamaya dahil edilmiştir. İhaledeki alım fiyatı ise, 500 TL' dir. Maske için dikkate alınan fiyatlar (5,30 TL), (5,50 TL), 15 TL ve 160 TL' dir. İhaledeki alım fiyatı ise, 6 TL' dir.
Öte yandan pazarlık usulüyle yapılan ihalelerde, yaklaşık maliyet ihaleye davet edilen firmaların bildirdiği fiyatlarla hesaplanmaktadır. Örneğin; gıda alımlarında yaklaşık maliyet ihaleye davet edilen 3 firmanın bildirdiği fiyatlarla hesaplanmıştır. Kent temizliği için araç kiralama hizmeti alımlarında da yaklaşık maliyet için fiyat teklifi alınan firmalar ile ihaleye davet edilen firmalar aynıdır. Pazarlık usulüyle yönetim bilgi sistemleri destek hizmeti alımında ise, fiyat araştırması yapılmamıştır.
Kamu idaresinin cevabında, yapım işlerinde ilgili kamu kurumunun belirlediği fiyatların kullanılmakta olduğu belirtiliyorsa da; yapım işlerine ilişkin yaklaşık maliyet hesaplarında, kamu kurum ve kuruluşlarınca belirlenerek yayımlanmış birim fiyat ve rayiçler dikkate alınmamaktadır. Örneğin; park yapımı ihalelerinde, "Makine ile her derinlikte ve genişlikte yumuşak ve sert toprak kazılması" (15.001/2B) ile "100 cm galvanizli tel çit yapılması" (KGM/51.106/B) işleri için yayımlanmış resmi birim fiyat ve rayiçler dikkate alınmamıştır. Ayrıca fiyat araştırmalarında diğerlerine göre aşırı yüksek olan ve tereddüt oluşturan fiyatların gerçek piyasa rayiçlerine uygun olup olmadığı hususu Ticaret ve/veya Sanayi Odalarından alınacak yazılı rayiçlerle netleştirilmemiştir.
İdarenin Yaklaşık Maliyeti Hesaplama Yöntemlerinin Temel İlkelere Uygun Olmaması
İhalelere ilişkin yaklaşık maliyetler, çoğunlukla önceki ihalelere katılan firmalar ile bu ihaleleri kazanan firmalardan fiyat teklifi alınarak hesaplanmaktadır. Bu firmalar yaklaşık maliyetin yüksek olmasını sağlamak için aşırı yüksek fiyat bildirmektedirler. Firmaların yaklaşık maliyet için bildirdiği fiyatlar ile ihalede teklif ettikleri fiyatlar arasında büyük farklar bulunmaktadır.
Gıda dağıtımı hizmetleri için pazarlık usulüyle yapılan ihalelerin (2015/183538, 2016/574761, 2016/574176, 2017/615427, 2017/664542, 2018/690628, 2018/691124)
tamamında, yaklaşık maliyetin hesaplanması için 3 firmadan fiyat teklifi alınmıştır. Bu firmalar ihaleye davet edilen firmalardır. Davet edilen firmalardan birisi Bursa Büyükşehir Belediyesi şirketi olup, ihalelerin hiç birisine katılmamıştır. Yedi ihalede de yaklaşık maliyet hesaplama yöntemi aynıdır ve ihalelerin tamamını tek bir firma kazanmıştır.
2018/241887 ihale kayıt numaralı yapım işinin yaklaşık maliyeti için üç firmadan fiyat teklifi alınmıştır. Yaklaşık maliyet için aşırı yüksek fiyat bildiren firma bu ihaleyi kazanmıştır.
Bu durumda bu firma teklifinin yaklaşık maliyetin altında kalmasını sağlamıştır. Bu firmanın yaklaşık maliyet için bildirdiği fiyat 1.687.500 TL iken, ihaledeki teklifi 1.332.000 TL'dir.
Yaklaşık maliyetin bu yöntemle hesaplanmasıyla, yaklaşık maliyeti ihaleye katılan firmalar belirlemiş olmaktadır. İhalelere çoğunlukla aynı firmalar katıldığından, yaklaşık maliyet işlevsiz hale getirilmektedir.
Kurum cevabında, piyasa tekliflerinin hangilerinin dikkate alınmayacağına yönelik mevzuatta net bir ifade olmadığı, “piyasa rayicini yansıtmadığı düşünülen teklifler” denilerek konunun idarenin takdirine bırakıldığı iddia edilmektedir. Oysa Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliği'nin 8'inci maddesinde, “… idare, gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olabilecek fiyat bildirimlerini … değerlendirmeye almaz.” Şeklinde kesin ve net ifade yer almaktadır. Yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olabilecek fiyat bildirimlerini değerlendirmeye almama konusunda idarenin takdir yetkisi bulunmamaktadır. Örneğin; yukarıda da belirtildiği gibi, atlas sediri ağacı için yaklaşık maliyet hesabında dikkate alınan fiyatlar 420 TL, 320 TL, 350 TL ve
2.000 TL' dir. Bu durumda, atlas sediri için diğer üç fiyatın ortalaması 363 TL iken, 2.000 TL tutarındaki aşırı yüksek fiyatın yaklaşık maliyet hesabında hatalara sebep olacağı açık ve nettir. Aynı şekilde, maske alımında dikkate alınan 3 fiyat teklifinin ortalaması 8 TL iken, 160 TL tutarındaki aşırı yüksek teklifin hatalara sebep olması kaçınılmazdır.
İhalelerde yaklaşık maliyetin belirlenmesi için yeterli ölçüde fiyat araştırması yapılması; gerçek piyasa fiyatlarını yansıtmayan ve yaklaşık maliyetin hesaplanmasında hatalara sebep olabilecek fiyat bildirimlerinin dikkate alınmaması gerekmektedir.