1. İdareden ruhsat alma zorunluluğu bulunmayan işyerlerine ilan ve reklam vergisi ile çevre temizlik vergisi mükellefiyetinin kurulmaması

   İşyeri açma ve çalışma ruhsatından muaf olan iş yerlerine ilan ve reklam vergisi ile çevre temizlik vergisi mükellefiyeti kurulmamakta, dolayısıyla söz konusu iş yerlerinden bu vergiler tahsil edilmemektedir.

   
   

   2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun 12’nci maddesinde belediye sınırları ile mücavir alanları içinde yapılan her türlü ilan ve reklamın, ilan ve reklam vergisine tabi olduğu hüküm altına alınmıştır.

   
   

   Kanun’un 16’ncı maddesinde ise, vergiye tabi ilan ve reklamlarda, ilan ve reklam işinin mükellefçe yapılması halinde, ilan veya reklam işinin yapılmasından önce mükellef tarafından; ilan ve reklam işinin bu işi mutad meslek olarak ifa edenler tarafından yapılması halinde, ilan ve reklam işini yapanlarca ilan veya reklamın yapıldığı ayı takip eden ayın 20’nci günü akşamına kadar verilecek beyanname üzerine, bu verginin tarh ve tahakkuk ettirileceği düzenlenmiştir.

   
   

   Mezkûr Kanun’un “Çevre temizlik vergisi” başlıklı mükerrer 44’üncü maddesinde, belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan konut, iş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalar çevre temizlik vergisine tabi olduğu, iş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalara ait tahakkuk eden çevre temizlik vergisinin her yıl emlak vergisinin taksit sürelerinde ödeneceği ifade edilmiştir.

   
   

   Diğer yandan 3572 sayılı İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulüne Dair Kanun’un 2’nci maddesinde avukatlık büroları, serbest muhasebeci ve mali müşavirlik hizmeti veren işyerleri, tabipler, noterler, mimar ve mühendisler gibi bazı meslek grupları işyeri açma ve çalışma ruhsatı almaktan muaf tutulmuştur.

   
   

   İş yerlerine çevre ve temizlik vergisi mükellefiyetleri, Belediyeye iş yeri açma ve çalışma ruhsatı almak için başvuruda bulunduklarında oluşturulmaktadır. Yukarıda bahsi geçen ve iş yeri açma ve çalışma ruhsatından muaf olan iş yerleri için ise, çevre ve temizlik vergisi ile ilan ve reklam vergisi mükellefiyeti kendileri başvurduğu durumlar haricinde oluşturulamamaktadır.

   
   

   İdarenin hesap ve işlemlerinin incelenmesi neticesinde; Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde faaliyet gösteren 3572 sayılı Kanun’un 2’nci maddesi kapsamındaki iş yerleri için ilan ve reklam vergisi ile çevre ve temizlik vergisi mükellefiyeti kurulmadığı; bu nedenle, belirtilen iş yerlerinden söz konusu vergilerin tahsil edilemediği tespit edilmiştir.

   
   

   İdare sınırları içerisinde işyeri mükellefiyeti bulunanlar üzerinden yapılan örneklem çalışmasına ilişkin tablo aşağıda sunulmuştur:

   
   

   Tablo 10: Belediyeden Ruhsat Alma Zorunluluğu Bulunmayan İşyerlerine Ait İlan ve Reklam Beyanname Sayıları

   
   

   Faaliyet Konusu	Ana Arterler Dışında Kalan Yerlerden Seçilen Örneklem Mükellef Sayısı	İlan ve Reklam Vergisi Beyannamesi Verenlerin Sayısı	Beyanname Verenlerin Oranı
   Hukuk Danışmanlığı ve Temsil Faaliyetleri (Avukatlık	80	1	1,25

   
   

   Faaliyetleri)
   Mali Müşavirlik Hizmetleri	61	1	1,64
   Mimarlık Faaliyetleri ve Mimari Danışmanlık Faaliyetleri	53	2	3,77
   Özel Muayenehanelerde Sağlanan Diş Hekimliği Uygulama Faaliyetleri	27	11	40,74

   
   

   Tablo 11: Belediyeden Ruhsat Alma Zorunluluğu Bulunmayan İş yerlerine Ait ÇTV Beyanname Sayıları

   
   

   Faaliyet Konusu	Toplam Mükellef Sayısı	Seçilen Örneklem Mükellef Sayısı	Çevre ve Temizlik Vergisi Beyannamesi Verenlerin Sayısı	Beyanname Verenlerin Oranı
   Hukuk Danışmanlığı ve Temsil Faaliyetleri(Avukatlık Faaliyetleri)	603	316	66	%20,9
   Mali Müşavirlik Hizmetleri	377	176	5	%2,8
   Mimarlık Faaliyetleri ve Mimari Danışmanlık Faaliyetleri	169	93	24	%25,8
   Özel Muayenehanelerde Sağlanan Diş Hekimliği Uygulama Faaliyetleri	125	43	26	%60,5
   Noterlik Faaliyetleri	6	6	3	%50
   Akaryakıt Perakende Ticareti*	30	30	17	%56,7

   * 2020 yılında mükellefiyeti başlayanlar örnekleme dâhil edilmemiştir.

   
   

   * Akaryakıt Bayileri Büyükşehir Belediyesinden Ruhsat Almaktadır.

   
   

   Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere iş yeri açma ve çalışma ruhsatından muaf olan iş yerlerinin büyük bir kısmına ilan ve reklam vergisi ile çevre ve temizlik vergisi mükellefiyeti oluşturulmamıştır.

   
   

   Yukarıda yer alan denetim tespitine binaen, İdare tarafından; işyerlerine İlan ve Reklam Vergisi ile Çevre Temizlik Vergisi mükellefiyetlerinin, işyeri açma ve çalışma ruhsatı alınması için yapılan başvuru esnasında ilgililerin kendi beyanları doğrultusunda tesis edilebildiği gibi, İdarenin kendi birimleri tarafından resen veya yokla usulü ile de oluşturulabildiği, bilgi işlem sisteminin tahakkuk bölümünün “Faaliyet Türü” alanda kullanılan “işyeri-büro-ofis” gibi sözcüklerin 3572 Sayılı Kanun’da belirtilen muafiyet kapsamında olan işyerleri için de

   
   

   kullanılabildiği, noterlik kapsamında faaliyet gösterenler için kayıt esnasında kimilerinin noterlik adıyla kimilerinin ise noterlik görevini yapan kişilerin adına açıldığı, mali müşavirlik, diş hekimi ve mimarlık ofisleri gibi birkaç kişi ile ortak kullanılan işyerlerinden ise sadece bir kullanıcı adına vergi yükümlülüğünün doğduğu, söz konusu eksikliklerin giderilebilmesi için Bilgi İşlem Müdürlüğü ile gerekli yazışmaların yapıldığı ifade edilmiştir.

   
   

   Bulgumuzun birinci bölümünde belirtilen hususlarla ilgili olarak İdare tarafından verilen cevaplar yeterli görülmemiştir. Örneğin; İdarede kullanılan bilgi işlem sisteminin güncelliğini yitirmiş olması buna bağlı olarak “faaliyet türü” bölümünde ofis-işyeri-büro gibi kavramların 3572 sayılı Kanun kapsamında muaf tutulan işyerleri için de kullanılıyor olması, bulguda bahsedilen işyeri açma ve çalışma ruhsatı alma zorunluluğu bulunmayan işyerleri için vergi mükellefiyetinin tesis edilmemesi sonucunu doğurmamaktadır.

   Yine İdare tarafından verilen cevapta vergi mükellefiyetinin İdarenin kendi birimleri aracılığı ile resen, yoklama usulü vb. yöntemler kullanılarak tesis edildiği ifade edilmiş olsa da, ruhsat alma zorunluluğu bulunmayan ve avukatlık faaliyetleri icra eden işyerleri arasında örneklem olarak seçilen 80 işyeri arasında yalnızca 1 adedinin İlan ve Reklam Vergisi Beyannamesinin bulunduğu görülmüştür. Konuya Çevre ve Temizlik Vergisi açısından bakıldığında da aynı sonuçlara ulaşılmaktadır. Bu örnekler İdarenin mükellefiyet tespiti noktasındaki zafiyetini ortaya koymaktadır.

   
   

   Netice olarak; Belediyenin öz gelirlerinden olan söz konusu vergilerin tahakkuk ve tahsilat oranın yükseltilmesi ve vergi bilincinin oluşturulması adına gerekli çalışmaların yapılarak tarh ve tahakkukların mevzuata uygun olarak gerçekleştirilmesi gerektiği düşünülmektedir.

   
   

2. Belediye sınırları ve mücavir alanlar içerisinde faaliyet gösteren iş yerlerine ilan ve reklam vergisi ile çevre temizlik vergisi tahakkukunun yapılmaması

Belediye sınırları ve mücavir alanlar içerisinde işyeri açma ve çalışma ruhsatı alan iş yerleri ile ilan ve reklam vergisi ile çevre temizlik vergisi tahakkuk ve tahsilatı yapılan iş yeri sayısı arasında, söz konusu vergiler aleyhine önemli düzeyde fark bulunmaktadır.

2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun 12’nci maddesinde, belediye sınırları ile mücavir alanları içinde yapılan her türlü ilan ve reklamın, ilan ve reklam vergisine tabi olduğu, Kanun’un 13’üncü maddesinde, ilan ve reklam vergisinin mükellefi ve sorumlusunun ilan ve

reklamı kendi adına yapan veya yaptıran gerçek veya tüzelkişiler olduğu, Kanun’un 16’ncı maddesinde ise, ilan ve reklam işinin mükellefçe yapılması halinde, ilan veya reklam işinin yapılmasından önce mükellef tarafından; ilan ve reklam işinin bu işi mutad meslek olarak ifa edenler tarafından yapılması halinde, ilan ve reklam işini yapanlarca ilan veya reklamın yapıldığı ayı takip eden ayın 20’nci günü akşamına kadar verilecek beyanname üzerine, bu verginin tarh ve tahakkuk ettirileceği düzenlenmiştir.

Mezkûr Kanun’un “Çevre temizlik vergisi” başlıklı mükerrer 44’üncü maddesinde, belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan konut, iş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalar çevre temizlik vergisine tabi olduğu, iş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalara ait tahakkuk eden çevre temizlik vergisinin her yıl emlak vergisinin taksit sürelerinde ödeneceği ifade edilmiştir.

5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nun 23’üncü maddesinin (e) bendi uyarınca büyükşehir belediyesinin yetki alanındaki mahalleleri ilçe merkezine bağlayan yollar, meydan, bulvar, cadde ve ana yollar ile bu alanlara cephesi bulunan binalar üzerindeki her türlü ilân ve reklamların vergileri büyükşehir belediyesince tahakkuk ve tahsil edilmektedir.

Bu nedenle İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından 2019 yılı için ana arter olarak belirlenen yerlerin dışında kalan bölgelerden tarafımızca rastgele, çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren 132 adet işyeri seçilmiş ve söz konusu yerlere ait ilan ve reklam vergisi ile çevre ve temizlik vergisi beyannameleri sorgulanmıştır.

Sorgulama sonucunda; bahse konu işyerlerinden 92’sinin Çevre ve Temizlik Vergisi Beyannamesinin,102’sinin ise İlan ve Reklam Vergisi Beyannamesinin, 92’sinin ise her iki vergiye ilişkin beyannamelerinin bulunmadığı tespit edilmiştir.

Yukarıda yer alan denetim tespitine binaen, İdare tarafından; işyerleri unvanlarının sıklıkla değiştiği, bazı işyerlerinin İlan ve Reklam Vergisi muafiyeti bulunduğu ifade edilmiş olsa da uygulamada İdarece yapılmış mükellefiyet tespiti çalışmalarının eksikliği ortaya çıkmaktadır. Zira konuya ilişkin olarak, yalnızca Maltepe Belediyesi’nin yetki alanında bulunan lokasyonlardan örneklem olarak seçilen 132 adet işyerinden 92 adedinin Çevre ve Temizlik Vergisi ile İlan ve Reklam Vergisi Beyannamelerinin bulunmayışı, bu durumu destekler niteliktedir.

Yukarıda da belirtildiği üzere, İdarenin öz gelirlerinin büyük kısmı tarh ve tahakkuk ettirilememektedir. Söz konusu durumun önüne geçebilmek adına, mükellefiyet tespitine yönelik çalışmaların yapılarak vergilerin tarh ve tahakkuklarının mevzuata uygun olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir.