Gelir tablosunu oluşturan 600 Yurtiçi Satışlar Hesabı ile 622 Satılan Hizmet Maliyeti Hesabının hatalı kullanıldığı tespit edilmiştir.

26.12.1992 tarih ve 21447 sayılı Resmi Gazete (1. Mükerrer)’de yayımlanan 1 Seri No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nin “I. Muhasebenin Temel Kavramları” başlıklı bölümünde “tam açıklama kavramı”;

Mali tabloların bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını, ayrıca mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, mali tablo kalemleri kapsamında yer almayan ancak alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer verilmesi, olarak tanımlanmıştır.

Anılan Tebliğin “Tekdüzen Hesap Çerçevesi, Hesap Planı ve Hesap Planı Açıklamaları” başlıklı bölümün “60. Brüt Satışlar” açıklamalar bölümünde aynen;

“İşletmenin esas faaliyetleri çerçevesinde satılan mal ya da hizmetler karşılığında alınan ya da tahakkuk ettirilen toplam değerleri kapsar... ”

“62. Satışların Maliyeti” bölümünde aynen;

“İşletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile satılan mamul, yarı mamul, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve satılan hizmetlerin maliyetini kapsar...” denilmektedir.

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) uyarınca, işletmelerin münferit ve konsolide finansal tablolarını düzenlerken TMS’yi uygulamaları gerekmektedir. Anılan Kanun uyarınca, bu Kanuna tabi gerçek ve tüzel kişilerden TMS’ye göre münferit ve konsolide finansal tablolarını düzenleyecek olanlar Kurum tarafından “Türkiye Muhasebe Standartlarının Uygulama Kapsamının Belirlenmesine İlişkin Kurul Kararı” ile belirlenmiştir. Söz konusu

Karar uyarınca; 660 sayılı KHK’da belirtilen kamu yararını ilgilendiren kuruluşların, 6102 sayılı Kanun’un 397’nci maddesi çerçevesinde Bakanlar Kurulu kararıyla bağımsız denetime tabi olanların ve aynı Kanun'un 1534'üncü maddesinin ikinci fıkrasında sayılan şirketlerin münferit ve konsolide finansal tablolarını hazırlarken TMS’yi uygulamaları gerekmektedir.

09.12.2005 tarih ve 26018 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Hasılat” konulu 18 No.lu Türkiye Muhasebe Standartları’nın (TMS) “Tanımlar” başlıklı bölümünde;

“Hasılat; Ortakların sermayeye katkıları dışında, özkaynakta artışla sonuçlanan ve işletmenin dönem içindeki olağan faaliyetlerinden elde edilen brüt ekonomik fayda tutarı, olarak tanımlanmıştır.

Hasılat, yalnızca, işletmenin kendi adına aldığı ve alacağı brüt ekonomik yarar akışlarını içerir. Üçüncü kişiler adına tahsil edilen satış vergileri, mal ve hizmet vergileri ve katma değer vergisi gibi tutarlar işletme tarafından elde edilen ekonomik yararlar değildir ve özkaynakta artış yaratmaz...”

Denilmektedir.

Yine 19.06.2010 tarih ve 27616 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bedel Karşılığında Yapılan Faaliyetlerden Elde Edilen Gelirler” konulu 9 No.lu Devlet Muhasebe Standardında da (DMS) TMS-18’e benzer bir düzenlemeye yer verildiği görülmektedir. Adı geçen standartta; gelirin; kamu idaresi tarafından sadece kendi hesabına alınan veya alınabilecek ekonomik faydaların brüt tutarını içerdiği, kamu idarelerinin diğer kamu idareleri veya üçüncü kişiler adına topladığı tutarların gelir kapsamında olmadığı açıkça belirtilmiştir.

Eskişehir ili genelinde toplu taşıma hizmetleri belediye otobüsleri, özel halk otobüsleri ve tramvay işletmesi aracılığıyla yerine getirilmektedir. 13.01.2013 tarih ve 458 sayılı Meclis Kararı ile tramvay işletmeciliği 24.12.2013 tarihinden itibaren 5 yıllığına ESTRAM A.Ş.’ye devredilmiştir. Öngörülen sürenin dolması sebebiyle 16.05.2019 tarih ve 157 sayılı Meclis Kararı ile tramvay işletmeciliği 10 yıl süre ile yeniden ESTRAM A.Ş.’ye devredilmiştir.

Diğer taraftan 10.10.2014 tarih ve 344 sayılı Meclis Kararı ile özel halk otobüslerinin işletilmesi de benzer şekilde 10 yıl süre ile ESTRAM A.Ş.’ye devredilmiştir. Ancak toplu ulaşımın son ayağı olan belediye otobüslerinin işletilmesi ise Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmektedir.

ESTRAM A.Ş. tarafından geliştirilen ve işletilen EÜTS; toplu taşıma hizmetlerinde kullanılan elektronik biletlerden elektronik ortamda biniş ücretini tahsil eden, tahsil edilen bu tutarların banka hesabında toplanmasını sağlayan ve sistemin içinde olan Eskişehir Büyükşehir Belediyesi (EBB), ESTRAM A.Ş. ile özel halk otobüsü işletmecileri arasında biniş ücretlerinden toplanan gelirin pay edilmesini düzenleyen bir sistemdir. Bu sistem kapsamında kullanıcılar kredi yüklenebilen kartlar aracılığı ile toplu taşıma hizmetlerinden yararlanmaktadırlar. Bu kartlara yüklenen krediler toplu taşımada kullanılarak gelire dönüşmektedir. Kullanıcılar tarafından toplu taşıma araçlarının kullanılması sonucunda oluşan gelirler şirketin bankadaki hesabında toplanmaktadır. Daha sonra kullanıcı hangi toplu taşıma aracını kullandıysa o tutar ilgili toplu taşıma işletmesinin geliri olarak değerlendirilmektedir. Yani bir vatandaş toplu taşımada belediye otobüsünü tercih ederse kart okutmak suretiyle verdiği biniş ücreti Eskişehir Büyükşehir Belediyesi’nin, tramvay tercih ettiyse verilen biniş ücreti ESTRAM A.Ş.’nin geliri olmaktadır.

Ancak yapılan incelemede, şirketin EÜTS kapsamında banka nezdinde toplanan tüm hasılatı kendi geliriymiş gibi muhasebe kayıtlarına aldığı yani gelir kaydettiği, belediye otobüslerine ait hasılatın/gelirin EBB’ye aktarımı sağlandığında ise söz konusu tutarın şirketin bir gider gibi değerlendirilmek suretiyle ilgili maliyet hesabına kaydedilerek giderleştirildiği tespit edilmiştir.

ESTRAM A.Ş.’nin 2019 yılı toplam brüt gelirinin/hasılatının 133.216.718,26 TL olduğu görülmekle birlikte bu toplam gelirin/hasılatın 29.008.211,90 TL’sinin belediye otobüsleri kullanımlarından kaynaklanan gelirlerden oluştuğu görülmektedir. Ancak şirket mali tablosu incelendiğinde, bahse konu belediye otobüslerinin kullanımlarından elde edilen ve genellikle bir iş günü içerisinde büyükşehir belediyesine aktarımı sağlanan gelirin/hasılatın da toplam gelire/hasılata dâhil edildiği görülmüştür.

Benzer şekilde, şirketin 2019 yılı toplam giderinin 121.120.386,43 TL olduğu görülmekle birlikte bu toplam giderin 24.583.230,50 TL’sinin belediye otobüslerine ait hasılatın/gelirin EBB’ye aktarımı sağlandığında şirket maliyeti gibi değerlendirilmesinden kaynaklandığı görülmektedir.

Şirket tarafından belediye otobüsleri bilet ücretlerinin Elektronik Ücret Toplam Sistemi içerisinde kesildiği ve bu çerçevede toplam hasılata dâhil olduğu, sonrasında faturalama yoluyla tahsil edilen belediye otobüs gelirlerinin Eskişehir Büyükşehir Belediyesine aktarıldığı, belediye otobüslerinden elde edilen gelirin şirket kayıtlarına önce gelir, sonrasında faturalama

ile gider yazılmasının nedeninin Elektronik Ücret Toplama Sisteminden kaynaklandığı ve Vergi Usul Kanunu’na göre ceza kesilmemesi için Maliye idaresinden alınacak bilgiye göre yeni yılda gerekli düzeltmenin yapılacağı belirtilmişse de, yapılan açıklamaların 1 Seri No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği, Türkiye Muhasebe Standartları ve Devlet Muhasebe Standartları hükümleri karşısında geçerliliği bulunmamaktadır.

Öncelikle Eskişehir ilinde mevcut olan ve toplu ulaşım gelirlerinin tek havuzda toplanmasını sağlayan Elektronik Ücret Toplama Sisteminin bir mevzuat değil bir sistem olduğu ve sadece ulaşım gelirlerinin toplanması amacına matuf olduğu açıktır.

Diğer taraftan Eskişehir ili genelinde toplu taşıma hizmetleri belediye otobüsleri, özel halk otobüsleri ve tramvay işletmesi aracılığıyla yerine getirilmektedir. Bunlardan tramvay işletmeciliği ile özel halk otobüslerinin işletmeciliği ESTRAM A.Ş. tarafından yürütülürken, belediye otobüslerinin işletmeciliği Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmektedir.

1 Seri No.lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği, Türkiye Muhasebe Standartları ve Devlet Muhasebe Standartlarındaki hükümlere göre, hasılat, yalnızca, işletmenin kendi adına aldığı ve alacağı brüt ekonomik yarar akışlarını içermektedir. Bu çerçevede, işletmenin üçüncü kişiler adına topladığı tutarların gelir kapsamında olmadığı hususu açıktır.

Yukarıda açıklanan durum, şirket gelir ve giderlerinin olduğundan fazla gözükmesine bağlı olarak 600 Yurtiçi Satışlar Hesabı 29.008.211,90 TL ile 622 Satılan Hizmet Maliyeti Hesabının 24.583.230,50 TL fazla gösterilmesine sebep olmaktadır.

Öte yandan, elektronik ücret toplama sisteminin işleticisi olarak ESTRAM A.Ş. tarafından toplanan belediye otobüsleri payının toplam hasılat ve gider olarak değerlendirilmesi aynı zamanda Hesaplanan ve İndirilecek Katma Değer Vergisi Hesaplarının da yersiz olarak çalışmasına sebep olmaktadır.

Bu itibarla; ESTRAM A.Ş. tarafından Büyükşehir Belediyesi adına tahsil olunan belediye otobüsleri payının anılan Genel Tebliğ ve Standartlara uygun olarak açılacak hesaplarda takip edilmesi ve buna bağlı olarak gelir tablosunun da mevzuata uygun olarak hazırlanması gerekmektedir. Bulgu konusu tespitin devam edip etmediği takip eden denetimlerde izlenecektir.