Belediye tarafından gerçekleştirilen iki yapım işinin, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesinin (b) bendinde öngörülen şartlar oluşmadığı halde pazarlık usulü ile ihale edildiği görülmüştür.

Anılan Kanun’un “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinin ilk fıkrasında idarelerin, bu Kanun'a göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenilirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduğu belirtilmiştir. Aynı maddenin dördüncü fıkrasında da, yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulünün temel usuller olduğu hükmüne yer verilmiştir. Buna göre, açık ihale usulü ile belli istekliler arasında ihale usulü temel ihale usulleri olup, pazarlık usulü istisnai bir ihale usulüdür ve Kanun’da belirtilen özel hallerde kullanılmalıdır.

Kanun’un pazarlık usulü ile ihaleye çıkılabilmesinin şartlarını düzenleyen 21’inci maddesinin (b) bendinde ise doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde veyahut idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması koşuluyla pazarlık usulü ile ihaleye çıkılabileceği ifade edilmiştir.

Mevzuat hükümlerinden anlaşılacağı üzere, açık ihale usulü ile belli istekliler arasında ihale usulü temel ihale usullerinden olup, pazarlık usulü istisnai bir ihale usulüdür ve sadece Kanun’da belirtilen özel hallerde kullanılması mümkündür.

Bir durumun, 4734 sayılı Kanunun 21’inci maddesinin (b) bendi açısından, “idarece öngörülemeyen olay” içerisinde değerlendirilebilmesi için; durumun idare tarafından

“öngörülemez”, “olağan dışı” ve “idarenin iradesinden bağımsız” nitelikte olması ve ihaleye çıkılabilmesi için diğer şartların yanında ihalenin ivedi olarak yapılmasının da zorunlu olması gerekmektedir. Bununla beraber ihalenin ivedi olarak yapılması şartı tek başına yeterli olmayıp ivedilik, Kanunda belirtilen doğal afet, salgın hastalık, can veya mal kaybı gibi ani ve beklenmeyen ve idarenin önceden öngörememesi gibi özel şartlara bağlanmıştır. Bir işin acilen yapımına idarece karar verildiği durumlarda Kanunda belirtilen diğer şartlar mevcut değil ise pazarlık usulü ile ihaleye çıkılması mümkün görülmemektedir.

Aşağıdaki tabloda gösterilen yapım işleri, Kanun’un 21’inci maddesinin (b) bendi kapsamında değerlendirilerek pazarlık usulü ile yapılmıştır.

Tablo 12: Pazarlık Usulü İle İhale Edilen İşler

Bahse konu yapım işlerinin 21/b kapsamında değerlendirilmesi için sunulan gerekçelerde, COVİD 19 salgınının yayılmasında mesafenin önemli bir etken olduğu ve söz konusu yapım işleri ile öğrencilerin pandemi sürecinde uygun bir ortama kavuşturulmasının gerekliliği ile 2020 yılında yaşanan Elazığ depreminde bölgede yer alan bazı eğitim kurumlarının hasar görmesi sonucu kullanılamaz hale geldiğinden yeni tesislere ihtiyaç olduğu belirtilmiştir.

Ancak yapılan incelemede, yapım işlerinin niteliği göz önünde bulundurulduğunda ifade edilen gerekçelerin ihalelerin Kanun’un 21’inci maddesinin (b) bendi kapsamında yapılmasına dayanak teşkil etmediği anlaşılmıştır.

Şöyle ki “Eski Yimpaş Binası” için 1. Etap Tadilat ve Güçlendirme Yapım İşi, söz konusu taşınmazın güçlendirilmesine yönelik olup “Hayır Çarşısı” olarak kullanılması planlanmış, sonrasında ise ilgili taşınmaz farklı bir ihaleye konu edilerek yatırım ve işletme hakkı kapsamında alışveriş merkezi ve otel inşaatına dönüştürülmüştür.

17.11.2020 tarihinde sözleşmesi imzalanan bu iş kapsamında 17.06.2021 tarihine kadar binalarda mevcut yapıların sökümü dışında güçlendirmeye ilişkin herhangi bir iş yapılmamıştır. Söz konusu tarihe kadar binalarda bulunan mevcut yapıların sökümü amacıyla toplam

402.417,75 TL tutarında imalat yapılmış olup bu imalatlar ihale bedelinin %3,67’sini oluşturmaktadır. Bu durum göz önünde bulundurulduğunda sekiz aylık süre zarfında mevcut işin %3,67’si tamamlanabilmiştir. 17.06.2021 tarihli Gerekçe Raporu ile işin bünyesinde bulunan güçlendirme imalatlarında değişiklik yapılması gerektiği rapor edilmiş, 26.10.2021 tarihinde ise proje değişikliği onaylanarak iş kapsamında bulunan 61 kalem işin bir kısmı proje kapsamından çıkarılmış bunların yerine yeni fiyat yapmak suretiyle 2 iş kalemi eklenmiştir. Bu durumun sonucunda yükleniciye 210 gün süre uzatımı verilmiştir.

COVİD 19 salgını ve Elazığ Depremi gerekçe gösterilerek, acil olarak bitirilmesi gerektiği iddiasıyla Pazarlık Usulü ile ihale edilen söz konusu iş için proje değişikliği nedeniyle 210 gün ilave süre verilmesi ve farklı bir ihale ile yatırım ve işletme hakkı kapsamında alışveriş merkezi ve otel inşaatına dönüştürülmesi İdarenin gerekçelerinin gerçekçi olmadığının göstergesidir.

Gençlik etüt ve eğitim merkezi yapım işi ise kütüphane olarak projelendirilmiş olup 2021 yılsonu itibariyle tamamlanma oranı %30 seviyesindedir. Kanun’da aranan şartlardan olan ivediliğin, sadece ihale sürecinin bir an önce sonuçlandırılmasını değil ihale edilen yapım işinin bir an önce bitirilmesi şartını da sağlaması gerekmektedir. Söz konusu işin tamamlanma oranının %30’larda olduğu düşünüldüğünde, bu ihalenin de ivedilikle yapılması gereken, ani ve beklenmeyen hallerin oluşması gibi olağanüstü bir durumla bağdaştırılması mümkün değildir.

Sonuç olarak söz konusu yapım işleri için; Kanunun 21’inci maddesinin (b) bendi kapsamında, ani ve beklenmeyen veya idare tarafından önceden öngörülemeyen veyahut yeterli bir süre önce idarece gerekli hazırlıkların yapılmasını engelleyen hallerden birinin ortaya çıktığı değerlendirmesini yapmak mümkün değildir.

Yapım İşlerinin temel ihale usulleri tercih edilerek ihale edilmesi gerekmekte olup 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesinin (b) bendinde belirtilen şartlar oluşmadığı halde istisnai bir ihale usulü olan pazarlık usulünün ihale yöntemi olarak kullanılması mevzuat hükümlerine ve Kanunun temel ilkelerine aykırılık teşkil etmektedir.