Karar Künyesi
Çay Ocağı ve Büfe Olarak Faaliyet Gösteren Sosyal Tesislerin İşletilmesinde Hatalı Uygulamaların Bulunması
İdarenin çay ocağı ve büfe olarak işlettiği 31 adet sosyal tesiste alımların ihale mevzuatına tabi olmadan gerçekleştirildiği, personel giderlerinin sosyal tesis gelirleri ile karşılanmadığı, tahsilat ve ödemeler ile tesisisin denetlenmesi gibi konularda mevzuatta belirtilen hususlara uyulmadığı görülmüştür.
- Alımların İhale Mevzuatına Tabi Olmadan Gerçekleştirilmesi
İdarenin, Anadolu bölgesinde 14 adet, Avrupa bölgesinde 17 adet olmak üzere toplam 31 adet çay ocağı ve büfesi mevcut olup buralarda satılan ürünler 16 farklı firmadan temin edilmektedir. Ancak, ürün temini amacıyla düzenli olarak alım yapılmasına karşın bu alımların ihale mevzuatı kapsamında gerçekleştirilmediği görülmüştür.
4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde; ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulünün temel ihale usulleri olduğu, İdarelerin, bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduğu ve eşik
değerlerin altında kalmak amacıyla mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin kısımlara bölünemeyeceği hüküm altına alınmıştır.
Yapılan incelemede, İdareye ait farklı birimler bünyesinde bulunan 31 adet çay ocağı ve büfe işletmesinde, yiyecek ve içeceklerden oluşan 81 kalem ürün bulunduğu ve bu ürünlerin düzenli olarak tedarik edilmesine karşın tedarik amacıyla yapılan alımların ihale mevzuatına tabi olmadan gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.
Tablo 11: 2022 Yılı İçerisinde Çay Ocağı ve Büfe Olarak Faaliyet Gösteren Sosyal Tesislerin İşletilmesinde Yapılan Alımlar
Ay
Gider (TL)
Ocak
750.216,52
Şubat
959.785,69
Mart
1.000.190,69
Nisan
108.298,96
Mayıs
1.128.796,54
Haziran
1.257.294,66
Temmuz
1.347.964,14
Ağustos
1.411.851,24
Eylül
1.305.022,27
Ekim
1.420.904,60
Kasım
1.542.525,63
Aralık
1.696.945,46
Toplam
13.929.796,40
Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle; İETT Genel Müdürlüğü Sosyal Tesis İşletme Yönergesi'nin Mevzuat Düzenleme ve Tetkik Komisyonu Onayı ile 14.11.2022 tarihinde yürürlüğe girdiği, 28.04.2023 tarihli Genel Müdürlük Oluru ile yönetim kurulu, denetleme kurulu, sosyal tesisler yöneticisi ve sosyal tesisler sorumlusunun belirlendiği, 2023 yılı içerisinde tesislerin işletilmesi amacıyla alınacak mal ve hizmetler ile vb. işlemlerin (banka hesap işlemleri, muhasebe program ve kayıtları, stok takip yazılımına geçiş) meri mevzuata uygun bir şekilde gerçekleşmesine ilişkin planlamaların yapıldığı ve çalışmaların halen devam ettiği ifade edilmiştir.
Sonuç olarak, 2022 yılı içerisinde İdare tarafından çay ocağı ve büfelerde satılacak ürünlerin temini amacıyla, detayı yukarıdaki tabloda görüleceği üzere toplam 13.929.796,40 TL tutarında alım yapılmış olup söz konusu alımların kamu ihale mevzuatının öngördüğü şekilde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
- İdare Bütçesinden Harcama Yapılması
İdarenin çay ocağı ve büfe olarak işlettiği 31 adet sosyal tesiste Kamu Sosyal Tesislerine İlişkin Tebliğ hükümlerine aykırı olarak İdare bütçesinden harcama yapıldığı görülmüştür.
2022 yılı için Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan (2022-1) sayılı Kamu Sosyal Tesislerine İlişkin Tebliğ’in “Ortak Hususlar” başlıklı 7’nci maddesinin birinci fıkrasında; Kamu kurum ve kuruluşlarının tasarrufunda bulunan eğitim ve dinlenme tesisi, misafirhane, kreş, çocuk bakımevi, spor tesisi ve benzeri sosyal tesislerin işletme giderleri için ilgili kurum ve kuruluşların bütçelerinden herhangi bir katkıda bulunulmamasının esas olduğu düzenlemesi yapılmıştır.
Yapılan incelemede, İdarenin söz konusu sosyal tesislerden 2022 yılı içerisinde toplam 13.929.801,18 TL gelir elde ettiği söz konusu gelir ile satışı yapılan malların alımının gerçekleştirildiği, buralarda çalışan personele ödenen maaşların ise İdare bütçesinden karşılandığı anlaşılmış olup 2022 yılında İdare bütçesinden toplam 9.015.328,05 TL’lik brüt personel giderinde bulunulmuştur.
Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle; İETT Genel Müdürlüğü Sosyal Tesis İşletme Yönergesi'nin Mevzuat Düzenleme ve Tetkik Komisyonu Onayı ile 14.11.2022 tarihinde yürürlüğe girdiği, 28.04.2023 tarihli Genel Müdürlük Oluru ile yönetim kurulu, denetleme kurulu, sosyal tesisler yöneticisi ve sosyal tesisler sorumlusunun belirlendiği, 2023 yılı içerisinde tesislerin işletilmesi amacıyla alınacak mal ve hizmetler ile vb. işlemlerin (banka hesap işlemleri, muhasebe program ve kayıtları, stok takip yazılımına geçiş) meri mevzuata uygun bir şekilde gerçekleşmesine ilişkin planlamaların yapıldığı ve çalışmaların halen devam ettiği ifade edilmiştir.
Sonuç olarak, İdarenin söz konusu tesislerde işletme giderleri için bütçesinden herhangi bir katkıda bulunmaması gerekmektedir.
Tahsilat ve Ödemeler ile Tesisisin Denetlenmesi Konularında Mevzuatta Belirtilen Hususlara Uyulmaması
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan 2022-1 sayılı Kamu Sosyal Tesislerine İlişkin Tebliğ’in “Ortak Hususlar” başlıklı 7’nci maddesinin yirmi ikinci fıkrasında;
“ Sosyal tesislerle ilgili olarak yapılacak ödeme ve tahsilatlarda aşağıdaki hususlara
uyulur:
Görevliler nezdinde kurum amirleri tarafından belirlenen miktarın üzerinde nakit bulundurulmaz.
Avans olarak verilen tutarların en geç 30 gün içinde mahsubu veya iadesi sağlanır.
Sosyal tesis paralarının bankaya yatırılması hususunda 7/3/2019 tarihli ve 810 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile yürürlüğe konulan Kamu Haznedarlığı Yönetmeliği hükümleri uygulanır.
ç) Ödeme ve tahsilatın banka vasıtasıyla yapılması esastır.” düzenlemesi yapılmıştır.
Mezkûr Tebliğ’in yirmi üçüncü fıkrasında ise; kurum amirlerinin bizzat ya da denetim elemanları marifetiyle sosyal tesislerin işlemlerini, defter ve belgelerini zaman zaman ve her halükarda yıl sonunda denetlemesi gerektiği belirtilmiş olup ayrıca, düzenlenecek denetim raporlarının da kurumda muhafaza edileceği ifade edilmiştir.
Yapılan incelemede, İdarenin çay ocağı ve büfe olarak işlettiği 31 adet sosyal tesiste gelirlerin her birinde ayrı ayrı işletme defterine kaydedildiği (manuel ortamda yazmak suretiyle), makbuz karşılığı kasaya konulmak üzere yetkiliye teslim edildiği, firma ödemelerinin de 15 günlük veya aylık periyotlarda fatura karşılığı yapıldığı, ancak söz konusu işlemlerde tüm tutarların İdare amiri tarafından belirlenen bir miktar olmadığından nakit olarak bulundurulduğu, sosyal tesis paralarının sermayesi yarısından fazla kamuya ait bankalarda değil işletme kasasında muhafaza edildiği, 1 firmaya yapılan ödemeler hariç ödeme ve tahsilatların banka vasıtasıyla yapılmadığı, ayrıca söz konusu sosyal tesisin işlemleri, defter ve belgelerinin İdare amiri tarafından denetimden geçirilmediği ve dolayısıyla denetim raporu düzenlenmediği tespit edilmiştir.
Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle; İETT Genel Müdürlüğü Sosyal Tesis İşletme Yönergesi'nin Mevzuat Düzenleme ve Tetkik Komisyonu Onayı ile 14.11.2022 tarihinde yürürlüğe girdiği, 28.04.2023 tarihli Genel Müdürlük Oluru ile yönetim kurulu, denetleme kurulu, sosyal tesisler yöneticisi ve sosyal tesisler sorumlusunun belirlendiği, 2023 yılı içerisinde tesislerin işletilmesi amacıyla alınacak mal ve hizmetler ile vb. işlemlerin (banka hesap işlemleri, muhasebe program ve kayıtları, stok takip yazılımına geçiş) meri mevzuata uygun bir şekilde gerçekleşmesine ilişkin planlamaların yapıldığı ve çalışmaların halen devam ettiği ifade edilmiştir.
Sonuç olarak, İdare tarafından işletilen sosyal tesislerin ödeme ve tahsilatlarında mevzuat açısından uyulması gereken hususlara riayet edilmesi ve İdare amiri tarafından zaman zaman ya da her halükarda yılsonlarında denetlenerek denetim raporu düzenlenmesi gerekmektedir.
Misafirhane Olarak Kullanılan Sosyal Tesisin İşletilmesinde Hatalı
Uygulamaların Bulunması
İdarenin 13.09.2022 tarihine kadar misafirhane olarak işlettiği sosyal tesisin tahsilat ve ödeme işlemleri ile tesisin denetlenmesine yönelik mevzuatta belirtilen hususlara uyulmadığı, tesisin, mevcut yapısı içerisinde Kurumlar Vergisi ile Katma Değer Vergisi mükellefi olması gerektiği halde mükellefiyete ilişkin bir bildirimde bulunulmadığı, tesisin gelirleri içerisinden temsil ağırlama niteliğindeki harcamaların yapıldığı görülmüştür.
Tahsilat ve Ödemeler ile Tesisisin Denetlenmesine Yönelik Mevzuatta Belirtilen Hususlara Uyulmaması
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan 2022-1 sayılı Kamu Sosyal Tesislerine İlişkin Tebliğ’in “Ortak Hususlar” başlıklı 7’nci maddesinin yirmi ikinci fıkrasında;
“ Sosyal tesislerle ilgili olarak yapılacak ödeme ve tahsilatlarda aşağıdaki hususlara
uyulur:
Görevliler nezdinde kurum amirleri tarafından belirlenen miktarın üzerinde nakit bulundurulmaz.
Avans olarak verilen tutarların en geç 30 gün içinde mahsubu veya iadesi sağlanır.
Sosyal tesis paralarının bankaya yatırılması hususunda 7/3/2019 tarihli ve 810 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile yürürlüğe konulan Kamu Haznedarlığı Yönetmeliği hükümleri uygulanır.
ç) Ödeme ve tahsilatın banka vasıtasıyla yapılması esastır.” düzenlemesi yapılmıştır.
Mezkûr Tebliğ’in yirmi üçüncü fıkrasında ise; kurum amirlerinin bizzat ya da denetim elemanları marifetiyle sosyal tesislerin işlemlerini, defter ve belgelerini zaman zaman ve her halükarda yılsonunda denetlemesi gerektiği belirtilmiş olup ayrıca, düzenlenecek denetim raporlarının da kurumda muhafaza edileceği ifade edilmiştir.
Yapılan incelemede, Kağıthane garajı içerisinde sosyal tesis kapsamında bulunan, gerek İETT personeline gerekse de diğer kamu kurum personeli ile sivil vatandaşa 13.09.2022 tarihine kadar hizmet sunan; misafirhane, 1 adet suni çim halı saha, 1 adet basketbol sahası ve 1 adet voleybol/tenis sahasının işletilmesinden elde edilen tahsilatların İdare amiri tarafından belirlenen bir miktar olmadığından nakit olarak bulundurulduğu, sosyal tesis paralarının sermayesi yarısından fazla kamuya ait bankalarda değil işletme kasasında muhafaza edildiği,
ödeme ve tahsilatların banka vasıtasıyla yapılmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca, söz konusu sosyal tesisin işlemleri, defter ve belgelerinin İdare amiri tarafından denetimden geçirilmemiş ve dolayısıyla denetim raporu düzenlenmemiştir.
Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle; Kâğıthane Garajı’nda bulunan ve İdare misafirhanesi olarak kullanılan sosyal tesisin, 01.10.2022 itibariyle kapatıldığından yapılacak herhangi bir işlem bulunmadığı ifade edilmiştir.
Sonuç olarak, söz konusu tesisin 01.10.2022 itibariyle kapatıldığı ve yapılacak herhangi bir işlem bulunmadığı ifade edilse de 2022 yılında belli bir döneme kadar hatalı uygulama devam etmiştir. İdare tarafından işletilen sosyal tesislerin ödeme ve tahsilatlarında mevzuat açısından uyulması gereken hususlara riayet edilmesi ve İdare amiri tarafından zaman zaman ya da her halükarda yılsonlarında denetlenerek denetim raporu düzenlenmesi gerekmektedir.
Sosyal Tesise İlişkin Olarak Kurumlar Vergisi ile Katma Değer Vergisi Mükellefiyeti Tesis Edilmemesi
İETT Destek Hizmetleri Daire Başkanlığı İdari ve Sosyal İşler Müdürlüğü bünyesinde 13.09.2022 tarihine kadar işletilen sosyal tesis, mevcut yapısı içerisinde Kurumlar Vergisi ile Katma Değer Vergisi mükellefi olması gerektiği halde mükellefiyete ilişkin bir bildirimde bulunulmadığı görülmüştür.
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu' nun l’inci maddesinde, iktisadi kamu kuruluşları kurumlar vergisi mükellefleri arasında sayılmış olup, aynı Kanun'un 2’nci maddesinin üçüncü fıkrasında Devlete, il özel idarelerine, belediyelere, diğer kamu idarelerine ve kuruluşlarına ait veya bağlı olup, faaliyetleri devamlı bulunan ve bu maddenin birinci ve ikinci fıkraları dışında kalan ticari, sınai ve zirai işletmelerin iktisadi kamu kuruluşları olduğu, altıncı fıkrasında ise bunların kazanç amacı gütmemeleri, faaliyetlerinin kanunla verilmiş görevler arasında bulunması, tüzel kişiliklerinin olmaması, bağımsız muhasebelerinin ve kendilerine ayrılmış sermayelerinin veya iş yerlerinin bulunmamasının mükellefiyetlerini etkilemeyeceği, mal veya hizmet bedelinin sadece maliyeti karşılayacak kadar olması, kâr edilmemesi veya kârın kuruluş amaçlarına tahsis edilmesinin bunların iktisadi niteliğini değiştirmeyeceği hükme bağlanmıştır.
Yine aynı Kanun'un "Muafiyetler" başlıklı 4/1-d maddesinde genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerine ait olup sadece kamu görevlilerine hizmet veren, kâr amacı gütmeyen ve üçüncü kişilere kiralanmayan kreş ve konukevleri ile askerî kışlalardaki kantinlerin kurumlar vergisinden muaf olduğu hüküm altına alınmıştır.
İktisadi kamu kuruluşunun ticari, sınai veya zirai bir işletme oluşturup oluşturmadığı hususunda; iktisadi işletmenin tanımı içinde yer alan ve devamlı olarak yapılan ticari, sınai veya zirai faaliyetten söz edebilmek için işletmenin tedavül ekonomisine katılması, başka bir ifadeyle işletmede üretilen veya alınan malların veya verilen hizmetin bir bedel karşılığı satılmış olması gerekmekte olup, aksi takdirde diğer unsurlar var olsa dahi bir iktisadi işletmenin varlığından söz edilemeyecektir. Buna göre, sosyal tesis işletmesinin tedavül ekonomisine katılması, başka bir ifadeyle işletmede üretilen veya alınan malların veya verilen hizmetin bir bedel karşılığı satılması halinde iktisadi bir işletmenin varlığından bahsedilebilecektir.
Buna göre, kamu kurum ve kuruluşları bünyesinde işletilen sosyal tesisler iktisadi kamu kuruluşu olarak değerlendirilmesi gerektiğinden bu işletmelere ilişkin kurumlar vergisi mükellefiyeti tesis edilmelidir. Ancak, sosyal tesis içerisinde bulunan konukevleri (misafirhaneler); sadece kamu görevlilerine hitap etmek koşuluyla kurumlar vergisinden muaf tutulabileceklerdir.
Diğer yandan 3065 sayılı Katma Değer Vergisi (KDV) Kanunu’nun 1/1’inci maddesinde, Türkiye'de yapılan ticari, sınai, zirai ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetlerin katma değer vergisine tabi olduğu, 1/3-g bendinde ise bu teslim ve hizmetlerin; genel ve katma bütçeli idarelere, il özel idarelerine, belediyeler ve köyler ile bunların teşkil ettikleri birliklere, üniversitelere, dernek ve vakıflara, her türlü mesleki kuruluşlara ait veya tabi olan veyahut bunlar tarafından kurulan veya işletilen müesseseler ile döner sermayeli kuruluşların veya bunlara ait veya tabi diğer müesseseler tarafından yapılmasının durumu değiştirmeyeceği hükme bağlanmıştır.
Konu ile ilgili açıklamaların yapıldığı 9 Seri No.lu Katma Değer Vergisi Genel Tebliği'nde; KDV Kanunu’nun 1’inci maddesinin 3/g fıkrasında sayılan kurum ve kuruluşların ticari, sınai, zirai ve mesleki nitelikteki teslim ve hizmetlerinin katma değer vergisine tabi bulunmakta olduğu; ancak, orduevleri, askeri gazinolar, askeri kantinler, kışla gazinoları ile kamu kurumlarına ait misafirhane, kreş, yemekhane, eğitim ve dinlenme tesislerinin işletilmesi veya yönetilmesi suretiyle yürütülen faaliyetlerin kâr amacı taşımamaları nedeniyle ticari faaliyet kapsamına girmediğinden, münhasıran ilgili kurum ve kuruluş mensuplarına hitap etmeleri şartıyla vergiye tabi olmayacağı ve bu kuruluşlara yapılan mal teslimlerinin ve hizmet ifalarının Katma Değer Vergisi Kanunu'nun genel hükümleri çerçevesinde vergilendirileceğinin tabii olduğu açıklanmıştır.
Buna göre, sosyal tesis içerisinde bulunan misafirhane, eğitim ve dinlenme tesislerinin
işletilmesi suretiyle yürütülen faaliyetler kar amacı taşımamaları ve münhasıran ilgili kurum ve kuruluş mensuplarına hitap etmeleri şartıyla katma değer vergisine tabi tutulmayacak, bunların dışındaki kişilere hizmet verilmesi halinde genel hükümler çerçevesinde KDV' ye tabi olacaktır.
Yapılan incelemede; İdare tarafından Kağıthane garajı içerisinde sosyal tesis kapsamında bulunan, gerek kurum personeline gerekse de diğer kamu kurum personeli ile sivil vatandaşa 13.09.2022 tarihine kadar hizmet sunan; misafirhane ve spor sahalarına ilişkin olarak gerek Kurumlar Vergisi gerekse de Katma Değer Vergisi mükellefiyeti tesis edilmediği tespit edilmiştir.
Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle; Kâğıthane Garajı’nda bulunan ve İdare misafirhanesi olarak kullanılan sosyal tesisin, 01.10.2022 itibariyle kapatıldığından yapılacak herhangi bir işlem bulunmadığı ifade edilmiştir.
Sonuç olarak, söz konusu tesisin 01.10.2022 itibariyle kapatıldığı ve yapılacak herhangi bir işlem bulunmadığı ifade edilse de 2022 yılında belli bir döneme kadar hatalı uygulama devam etmiştir. İETT bünyesinde 13.09.2022 tarihine kadar işletilen sosyal tesisin Kurumlar Vergisi ve KDV mükellefi olması gerekmektedir.
Tesisin Gelirleri İçerisinden Temsil Ağırlama Gideri Niteliğindeki Harcamaların Yapılması
13.09.2022 tarihine kadar İdare tarafından işletilen Kağıthane garajı içerisindeki sosyal tesisin gelirlerinden temsil ve ağırlama gideri kapsamında değerlendirilebilecek harcamaların yapıldığı görülmüştür.
2022 yılı için Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan (2022-1) sayılı Kamu Sosyal Tesislerine İlişkin Tebliğ’in “Ortak Hususlar” başlıklı 7’nci maddesinin birinci fıkrasında; Kamu kurum ve kuruluşlarının tasarrufunda bulunan eğitim ve dinlenme tesisi, misafirhane, kreş, çocuk bakımevi, spor tesisi ve benzeri sosyal tesislerin işletme giderleri için ilgili kurum ve kuruluşların bütçelerinden herhangi bir katkıda bulunulmamasının esas olduğu düzenlemesi yapılmıştır.
Yukarıda belirtilen eksiklikler bulunmakla birlikte, misafirhanenin İdare bünyesinde işletildiği dönemde tesis genel giderleri tesis gelirlerinden karşılanmakta ve bu harcamalar fiş ve fatura karşılığı ile birlikte işletme defterinde kayıt altına alınmaktadır.
Yapılan incelemede, tesis gideri olarak kabul edilemeyecek olan üst yönetim
toplantılarının yapıldığı zamanlarda; tatlı, yemek gibi ikramların gerçekleştirildiği ve bunlara ilişkin yapılan harcamaların sosyal tesis gelirlerinden karşılandığı, bu durumun İdarenin muhasebesine de yansımadığı tespit edilmiştir.
Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından özetle; Kâğıthane Garajı’nda bulunan ve İdare misafirhanesi olarak kullanılan sosyal tesisin, 01.10.2022 itibariyle kapatıldığından yapılacak herhangi bir işlem bulunmadığı ifade edilmiştir.
Sonuç olarak, söz konusu tesisin 01.10.2022 itibariyle kapatıldığı ve yapılacak herhangi bir işlem bulunmadığı ifade edilse de 2022 yılında belli bir döneme kadar hatalı uygulama devam etmiştir. Temsil ve ağırlama gideri kapsamında değerlendirilebilecek harcamaların İdarenin kendi bütçesinden ve ilgili ödenekten gerçekleştirilmesi gerekmektedir.