Büyükşehir belediyesi tarafından işletilen İskenderun, Kırıkhan ve Dörtyol Toptancı Hal Şubelerinde bulunan işyerlerinin kiracılarından alınması gereken teminatlardan tahsil edilmeyen tutarların bulunduğu ve hal yönetimince teminatlara ilişkin bilgilerin kaydedildiği teminat defterinin tutulmadığı görülmüştür.

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli Arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun'un “Teminat” başlıklı 12’nci maddesinde;

“(1) Ticarî güvenin sağlanması ve tarafların haklarının korunması amacıyla, toptancı hallerinde faaliyet gösterenlerden, belediye meclisince belirlenen miktarda nakit, banka teminat mektubu, Hazine bonosu, Devlet tahvili, hisse senedi, gayrimenkul rehni, sigorta teminatı ve nakde çevrilebilir diğer kıymetler teminat olarak alınır.

1. Teslim alınan malların cinslerine, doğal özelliklerine, standartlarına ve hijyenik şartlara göre özenle korunmaması veya toptancı halinden satın alınan malların bozuk ya da sıhhî olmaması nedeniyle meydana gelen zararlar ile süresi içinde üreticiye ödenmeyen mal bedelleri, ilgililerin talebi üzerine hal hakem heyeti veya mahkeme kararıyla verilen teminattan kesilerek ödenir. Teminattan karşılanamayan kısım genel hükümlere göre tahsil olunur.

2. Teminatlar amacı dışında kullanılamaz, üzerine ihtiyati tedbir konulamaz ve haczedilemez.

3. Yerine getirilmesi gereken bir yükümlülüğün bulunmadığı tespit edildikten sonra teminatlar ilgililere iade edilir.

4. Bu madde kapsamında alınacak asgari teminatlara, bunların muhafazası, nakde çevrilmesi ve tamamlattırılmasına, zarar görene ödenmesine, toplam teminat tutarı içinde gayrimenkul rehni oranına, teminatın iadesine ve teminatlarla ilgili diğer hususlara ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.”

denilmektedir.

Aynı Kanun’un “Toptancı hallerindeki işyerleri ile pazar yerlerindeki satış yerlerinin işletilmesi” başlıklı 11’inci maddesinin altıncı fıkrasında toptancı hallerinde faaliyet gösteren işletmelerden kira bedeli veya tahsis ücretini belediyenin yazılı uyarısına rağmen ödemeyenler

ile teminatını süresinde vermeyenlerin veya eksilen teminatını süresinde tamamlamayanların, kira sözleşmelerinin feshine ya da satış işlemlerinin veya tahsislerinin iptaline belediye encümenince karar vereceği; yedinci fıkrasında ise, kira sözleşmesinin feshine ya da satış işleminin veya tahsisin iptaline ilişkin kararın kendilerine tebliğinden itibaren, belediye toptancı halinde faaliyet gösterenler işyerlerini otuz gün içinde tahliye etmeye mecbur olduğu, bu süre sonunda tahliye edilmeyen yerlerin belediye zabıtası tarafından tahliye ettirileceği hükme bağlanmıştır.

07.07.2012 tarihli ve 28346 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptancı Halleri Hakkında Yönetmelik’in;

“Hal yönetim birimince tutulacak defterler” başlıklı 24’üncü maddesinde hal yönetim birimince toptancı halindeki işyerlerinde faaliyet gösterenlerden alınan ve kesilen teminatlara ilişkin bilgilerin kaydedildiği teminat defterinin tutulacağı;

“İşyerinde faaliyet gösterenlerde aranılacak şartlar” başlıklı 29’uncu maddesinde toptancı halinde işyeri kiralanacak veya satılacak üreticilerde, üretici örgütlerinde, komisyoncu ve tüccarlardan faaliyetlerini sürdürebilmeleri diğer şartlar yanında belediye meclisince belirlenen tutardaki teminatın verilmesinin gerektiği,

“Teminat” başlıklı 31’inci maddesinin; birinci fıkrasında halde faaliyet gösterenlerden alınacak teminatın her yılın Ocak ayında belediye meclisince belirleneceği; onuncu fıkrasında teslim alınan malların cinslerine, doğal özelliklerine, standartlarına ve hijyenik şartlara göre özenle korunmaması veya toptancı halinden satın alınan malların bozuk olması ya da sıhhî olmaması nedeniyle meydana gelen zararlar ile süresi içinde üreticiye ödenmeyen mal bedelleri, ilgililerin talebi üzerine hal hakem heyeti veya mahkeme kararıyla, verilen teminattan kesilerek ödeneceği; on ikinci fıkrasında ise teminat tutarındaki artıştan veya onuncu fıkrada belirtilen nedenlerden dolayı eksik kalan teminat tutarının en geç bir ay içinde tamamlanacağı belirlenmiştir.

Hatay Büyükşehir Belediyesi Meclisinin 11/02/2021 tarih ve 39 sayılı kararında Haller Şubesi Müdürlüğü uhdesindeki toptancı hal şubelerinde uygulanacak 2021 yılı teminat miktarı; Antakya Hal Şubesindeki bir işyeri için yıllık 8.000,00 TL, Dörtyol Hal Şubesindeki bir işyeri için yıllık 7.500,00 TL, İskenderun Hal Şubesindeki bir işyeri için yıllık 18.700,00 TL olarak belirlenmiştir.

Yapılan incelemelerde; Büyükşehir Belediyesi tarafından yönetilen ve kiralama yöntemi ile işletilen İskenderun, Kırıkhan ve Dörtyol Toptancı Hal Şubelerinde teminat alınmayan veya eksik alınan 94 işletme bulunduğu, 2021 yılında alınamayan 1.448.182,50 TL tutarında teminatın bulunduğu tespit edilmiştir.

Mevzuat gereğince bu teminatlardan, malların özenle korunmaması veya toptancı halinden satın alınan malların bozuk ya da sıhhî olmaması nedeniyle meydana gelen zararları ile süresi içinde üreticiye ödenmeyen mal bedelleri karşılanmakta olup bu ticarî güvenin sağlanması ve tarafların haklarının korunması açısından önem taşımaktadır.

Ayrıca Yönetmelik'in 24’üncü maddesinde belirtildiği üzere toptancı halindeki işyerlerinden faaliyet gösterenlerden alınan ve kesilen teminatlara ilişkin bilgilerin teminat defterine kaydedilmesi gerekirken teminat defteri tutulmadığı da tespit edilmiştir.

Tablo 27: Tahsil Edilmeyen Teminat Tutarları

Sonuç olarak toptancı halinde bulunan işyerlerinden alınması gereken teminatların teminat defterine kaydedilmesi takibinin yapılması ve teminatları yatırmayanlarla ilgili olarak 5957 sayılı Kanun’un 11’inci maddesinin altı ve yedinci fıkrasına göre işlem yapılması gerekmektedir.