İdarenin kendi bünyesinde işletilmesi ya da işlettirilmesi gereken muhtelif metro istasyonlarında bulunan ATM üniteleri, pay çoğunluğu kendisinde bulunan şirketi Metro İstanbul AŞ tarafından ihale edilerek üçüncü kişilere işlettirilmektedir.

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’nun “Şirket kurulması” başlıklı 26’ncı maddesinde;

“...Büyükşehir belediyesi, mülkiyeti veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir; ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin % 50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketlere, 8/9/1983 tarihli ve 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabi olmaksızın belediye meclisince belirlenecek süre ve bedelle

işletilmesini devredebilir. (Ek cümle: 12/11/2012-6360/10 md.) Ancak, bu yerlerin belediye şirketlerince üçüncü kişilere devri 2886 sayılı Kanun hükümlerine tabidir.” hükmü tesis edilmiştir.

Söz konusu hükme istinaden 14.10.2011 tarihli ve 2320 sayılı Meclis Kararı ile İstanbul sınırları dâhilinde bulunan ve halen yapılmakta olan tüm raylı sistem, funiküler ve teleferik hatlarının mütemmim cüzü ve teferruatları ile beraber 30 yıl süreyle işletilmesi; toplam yolcu hasılatının %20’si ve yolculuk dışı hasılatın (kira, işgaliye, reklam vb.) %50’si Büyükşehir Belediyesine ödenmesi koşuluyla, iştirakleri arasında yer alan İstanbul Ulaşım San. ve Tic. AŞ’ye (Metro İstanbul AŞ) devredilmiştir.

2016 yılı Sayıştay Denetim Raporunda yolculuk dışı hasılat olarak elde edilen ticari ünitelerin, toplu ulaşım hizmetinin temel unsuru olarak nitelenebilecek mütemmim cüzler arasında bulunmadığı, bu ticari ünitelerin toplu ulaşım hizmetlerinin eklentisi olarak da kabul edilemeyeceği, ticari alanların toplu ulaşım hizmetinin işletme hakkıyla birlikte Büyükşehir Belediyesinin iştirakine verilmesinin mevzuata uygun olmadığı belirtilmiştir. Söz konusu rapora istinaden raylı sistem, funiküler ve teleferik hatlarında yer alan ticari ünitelerin bazılarının işlettirilmesinin İdare tarafından yapılması sağlanmıştır.

Süreç içerisinde, Büyükşehir Belediye Meclisi 14.07.2017 tarihli ve 1196 sayılı Meclis Kararı ile; 14.10.2011 tarihli ve 2320 sayılı Meclis Kararının, kararda belirtilen 30 yıllık işletme süresinin 14.07.2017 tarihinden itibaren kalan süresinde geçerli olacak şekilde İstanbul sınırları dâhilinde bulunan mevcut ve halen yapılmakta olan tüm raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarının ticari alan olarak projelendirilmiş olanlar hariç olmak üzere mütemmim cüzü ve teferruatları ile birlikte işletmecilik hasılatının %15’inin Büyükşehir Belediyesine ödenmesi şeklinde revize edilmiştir. Son olarak 18.01.2019 tarihli ve 174 sayılı Meclis Kararı ile; 30 yıllık işletme süresince İstanbul sınırları dâhilinde bulunan mevcut ve halen yapılmakta olan tüm raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarının ticari alan olarak projelendirilmiş olan alanlar hariç olmak üzere mütemmim cüzü ve teferruatları ile mülkiyeti Metro İstanbul AŞ’ye ait araçlarla işletmesi yapılan tramvay ve metro hatlarının yolculuk hasılatının %3’ü, diğer hatlarda ise

%15’inin Büyükşehir Belediyesine ödenerek devam edilmesi yönünde karar alınmış ve 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesine istinaden Metro İstanbul AŞ’ye devredilmesine karar vermiştir.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun Dördüncü Kitabı Eşya Hukuku’nu düzenlemektedir. Eşya Hukuk ile ilgili kitabın birinci kısmında mülkiyet hakkının kapsamı

çizilmiştir. Buna göre mülkiyet hakkı bütünleyici parça, doğal ürünler ve eklentileri de kapsamaktadır. Bütünleyici parça 4721 sayılı Kanun’un 684’üncü maddesinde; “yerel âdetlere göre asıl şeyin temel unsuru olan ve o şey yok edilmedikçe, zarara uğratılmadıkça veya yapısı değiştirilmedikçe ondan ayrılmasına olanak bulunmayan parça” olarak tanımlanmıştır. Mezkûr Kanun, eklentiyi; “asıl şey malikinin anlaşılabilen arzusuna veya yerel âdetlere göre, işletilmesi, korunması veya yarar sağlaması için asıl şeye sürekli olarak özgülenen ve kullanılmasında birleştirme, takma veya başka bir biçimde asıl şeye bağlı kılınan taşınır mal” şeklinde tarif etmektedir. Buna göre, ATM’ler ile toplu ulaşım hizmetleri arasında mütemmim cüz ve teferruat ilişkisi kurmak mümkün değildir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümleri birlikte değerlendirildiğinde; Büyükşehir Belediyesinin 5216 sayılı Kanun’un 26’ncı maddesine dayanarak raylı sistemlerle sağlanan toplu ulaşım hizmetlerini Metro İstanbul AŞ’ye öngörülen süre ve bedelle vermesi mevzuata uygun olmakla birlikte, bu alanlarda yer alan ATM ünitelerinin mütemmim cüz ve teferruat kabul edilerek söz konusu iştirak tarafında işlettirilmesi mümkün değildir.

Bu nedenle, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu kapsamında yer alan İdarenin, tüm raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarında yer alan ATM alanlarını Kanun’a göre ihale ederek üçüncü kişilere kullandırması gerekmekte olup, bu alanlardan elde edilecek gelirin tamamını da kendisinin alması gerekmektedir.

Ancak, yapılan incelemede; raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarında yer alan toplam 378 adet ATM alanının Metro İstanbul AŞ tarafından muhtelif tarihlerde 2886 sayılı Devlet İhale Kanun’una göre ihale edildiği ve muhtelif bankalarla anlaşma imzalandığı, akdedilen sözleşmelere binaen anılan şirketçe ATM kullanıcıları bankalardan 2019 yılı içerisinde kira bedellerinin tahsil edildiği görülmüştür.

ATM kiralamalarına ilişkin özet bilgiler aşağıdaki tabloda yer almaktadır:

Tablo 20: İstanbul Metro AŞ Tarafından İşlettirilen ATM Alanlarına İlişkin Özet Bilgiler

İdare cevabında, bulguya uygun gerekli düzeltici işlemlerin yapılacağı ifade edilmiş olmakla birlikte, henüz gerçekleşen bir işlem bulunmamaktadır.

Sonuç itibariyle, ATM ünitelerinin raylı sistem, füniküler ve teleferik hatlarının mütemmim cüz ve teferruatı kabul edilerek belediye şirketince işlettirilmesi mümkün değildir.