İdare tarafından gerçekleştirilen ihalelerin bazılarında; istenilen araçların özellikleri teknik şartnamede çok ayrıntılı şekilde tanımlanarak neredeyse aracın birebir özelliklerine yer verildiği, hizmetin gereği ile bağdaşmayan belgelerin yeterlik kriteri olarak talep edildiği görülmüştür.

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinde idarelerin, 4734 sayılı Kanun’a göre yapılacak ihalelerde; saydamlığı, rekabeti, eşit muameleyi, güvenirliği, gizliliği, kamuoyu denetimini, ihtiyaçların uygun şartlarla ve zamanında karşılanmasını ve kaynakların verimli kullanılmasını sağlamakla sorumlu olduğu ifade edilmiştir.

Anılan Kanun’un “Şartnameler” başlıklı 12’nci maddesinde ise; ihale konusu mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin teknik kriterlerine ihale dokümanının bir parçası olan teknik şartnamelerde yer verileceği, belirlenecek teknik kriterlerin, verimliliği ve fonksiyonelliği sağlamaya yönelik olacağı, rekabeti engelleyici hususlar içermeyeceği ve bütün istekliler için fırsat eşitliği sağlayacağı ifade edilmiş olup bununla birlikte teknik şartnamelerde belli bir marka, model, patent, menşei, kaynak veya ürün belirtilemeyeceği ve belirli bir marka veya modele yönelik özellik ve tanımlamalara yer verilmeyeceği, ancak, ulusal ve/veya uluslararası teknik standartların bulunmaması veya teknik özelliklerin belirlenmesinin mümkün olmaması hallerinde “veya dengi” ifadesine yer verilmek şartıyla marka veya model belirtilebileceği hüküm altına alınmıştır.

Yapılan incelemede, 01.08.2020-30.09.2022 tarihleri arasında olmak üzere 2020/278807 ihale kayıt numaralı ve 69.999.999,00 TL sözleşme bedelli “Belediye Hizmetlerinin Yürütülmesi için Hizmet Aracı Kiralanması ve Yardımcı Personel (Şoför, Operatör ve Tamirci) Destek Hizmet Alım İşi”nin teknik şartnamesinde; kendi malı şartı konulan (Misafir Ağırlamak İçin) Minibüsün özellikleri rekabet koşullarını olumsuz etkileyebilecek derecede ayrıntılı şekilde tarif edilmiş ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilen TURSAB (A) Grubu Seyahat Acente Belgesi ihaleye katılmada yeterlilik kriteri olarak

belirlenmiştir.

Şöyle ki; teknik şartnamenin 4.5.6’ıncı maddesinde aynen “Belediyemiz faaliyetleri ile ilgili olarak ziyarete gelen yerli ve yabancı konukların ağırlanması amacıyla kullanılacaktır. Touch panel (elektrikli ürünleri kontrol eden dokunmatik panel sistemdir), ortadan kol dayamalı, emniyet kemerli, yatarlı elektrikli ısıtmalı masaj sistemli üçlü koltuk, iki adet kolçak ve başlıklı emniyet kemerli tekli koltuk, üçlü koltuk için masaj sistemi (makam bölümünde), tüm koltuklar orijinal otomobil derisi, yan direkler dahil tavan kumaş kaplama, makam bölümünde 2 adet tavandan açılır aydınlatmalı ayna, taban halı kaplaması üzerine seyyar paspas takımı, çelik konstrüksiyon özel tasarım elektrikli asansör sistemli ara bölme, ara bölme üzeri MDF kaplama, yan tirimler orijinal fiber ve mdf kalıptan imal edilmiş, tekli koltuk altları elektrikli çekmeceli(touch oanel kontrollü), gizli şifreli çelik kasa, araç içerisinde ön arka görüşme sağlayan telsiz telefon sistemi, 2 adet sağ ve sol touch panel kontrollü elektrikli maun masa, bagaj bölümünde kıyafet askılığı ve eşya filesi, araç içerisinde tv den izlenebilen kayıt yapabilme özellikli gece görüşlü sağ-sol-ön-arka ve şoför takip kamera sistemi, 2 takım hoparlör-anfi sistemi, 12 voltlu-220 volta 1000 wat çevirici ve priz çıkışları, akü şalter sistemi, 25 LT buzdolabı, tablet ve telefon uyumlu araç içi kontrol sistemi, siyah çizilmez cam filmi, 32 inç uydu alıcılı led tv, araç üstü kumandalı uydu sistemi, touch panelden kontrollü led aydınlatma sistemi olacaktır. Başkanlığımızın kardeş belediyeler ve sosyal kültürel projelerinde kesintisiz hizmet vermesi amacıyla 1 adet minibüs (misafir ağırlama) kendi öz malı olacaktır.” şeklindedir.

Bilindiği üzere teknik şartnamelerin verimliliği ve fonksiyonelliği sağlamaya yönelik olması, rekabeti engelleyici hususlar içermemesi ve bütün istekliler için fırsat eşitliği sağlaması gerekmektedir. Teknik şartnamede bu kadar ayrıntılı şekilde tarif edilen araca kendi malı şartı konulması rekabeti şartlarını olumsuz etkilemiştir. Henüz ihaleyi kazanıp kazanmayacağını bilmeyen “istekli olabilecekler” tarafından söz konusu aracın edinilerek bu donanımlara sahip hale getirmek için katlanılan maliyet, teklif sayısını olumsuz etkileyebilecektir.

Nitekim söz konusu İhale kapsamında 17 firma doküman indirmiş, 4 firma teklif vermiş, bu 4 firmadan 2’si kendi malı araç sunmadığı ve “L” tipi plaka belgeleri olmadığı, biri ise TURSAB (A) yetki belgesi, B2 yetki belgesi bulunmadığı sebebiyle ihaleden elenmiştir.

Karayolu Taşıma Yönetmeliği’nin “Yetki belgesi alma zorunluluğu” başlıklı 5’inci maddesinde; Yönetmelik kapsamına giren taşımacılık, acentalık, taşıma işleri komisyonculuğu, taşıma işleri organizatörlüğü, nakliyat ambarı işletmeciliği, kargo işletmeciliği, lojistik

işletmeciliği, dağıtım işletmeciliği, terminal işletmeciliği ve benzeri faaliyetlerde bulunacak gerçek ve tüzel kişilerin yapacakları faaliyetlere uygun olan yetki belgesini/belgelerini Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığından almalarının zorunlu olduğu ifade edilmektedir.

Yönetmelik’in “Yetki belgesi türleri” başlıklı 6’ncı maddesinde ise; B türü yetki belgesinin; otobüsle yurtiçi ve/veya uluslararası yolcu taşımacılığı veya hususi taşımacılık yapacak gerçek ve tüzel kişilere verileceği, bu belgelere 24’üncü maddenin ikinci fıkrasının

(m) bendindeki şartları haiz otomobillerin de kaydedilebileceği ifade edilmiştir. Maddenin devamında ise taşımanın şekline göre yetki belgelerinin türlere ayrıldığı belirtilmiştir. Buna göre B2 yetki belgesinin ticari ve tarifesiz taşıma yapacaklara verileceği, K türü yetki belgesinin yurtiçi eşya taşımacılığı veya hususi taşımacılık yapacak gerçek ve tüzel kişilere verildiği, yine bu belgenin de taşımanın şekline türlere ayrıldığı, K1 yetki belgesinin ise ticari amaçla eşya taşımacılığı yapacaklara verileceği belirtilmiştir.

İdarece; gerçekleştirilen ihale kapsamında binek araç, kamyonet, panelvan, minibüs, otobüs ve kamyon gibi çeşitli türlerde ve büyüklüklerde araç temin edilmiştir. İdare, temin ettiği tüm araçları belediye hizmetlerinde kullanmakta, otobüs/minibüs gibi toplu ulaşım niteliğini haiz araçlar ise gerek belediye faaliyetlerinde gerekse vatandaşların talepleri doğrultusunda şehir içi veya şehirlerarası mahalli ve müşterek faaliyetlerde kullanılmaktadır. Bu bakımdan İdarenin yürüttüğü faaliyetler göz önünde bulundurulduğunda, ihaleye katılacak olan isteklilerin K1, B2 belgelerine sahip olmalarının ön koşul olarak belirlenmesi makul kabul edilebilecek bir husustur.

Ancak, TURSAB seyahat acentası belgesine sahip olunmasının ihaleye katılımda şart koşulmasının makul bir açıklaması bulunmamaktadır. Zira TURSAB seyahat acentası belgesi; Seyahat Acentaları Yönetmeliği hükümleri uyarınca, kâr amacı ile turistlere, turizmle ilgili bilgiler vermeye, paket turları ve turları oluşturmaya, turizm amaçlı konaklama, ulaştırma, gezi, spor ve eğlence sağlayan hizmetleri görmeye yetkili olan, oluşturduğu ürünü kendi veya diğer seyahat acentaları vasıtasıyla pazarlayabilen ticarî kuruluş niteliğindeki seyahat acentaları için gerekli olan bir belgedir.

İdarenin ihale kapsamında kiraladığı araçlarla icra ettiği hizmetler göz önünde bulundurulduğunda; acentalık faaliyetleri kapsamında bir hizmet gerçekleştirilmediği, ulaştırma ve gezi gibi Belediye tarafından sunulan seyahat hizmetlerinin B2 belgesi ile sunulmasında mevzuat açısından bir engel olmadığı, sadece bu hizmetleri sunmak adına TURSAB belgesine sahip olunmasının gerekli ve zorunlu olmadığı görülmektedir.

TURSAB seyahat acentası belgesi mevzuat gereği her araç kiralama şirketinin sahip olması gereken belgelerden olmadığından, idari şartnamelere bu belgeye sahip olmayan firmaların ihaleye katılımını engelleyici hükümler konulması, 4734 sayılı Kanun’un 5’inci maddesinde yer alan temel ihale ilkelerine aykırı davranılması anlamına gelmektedir.

Kamu ihaleleri açısından rekabet ilkesi İdarenin, sağlanacak hizmeti en uygun bedele bulabilmesini, diğer bir ifadeyle, en kaliteli mal ve hizmeti en uygun bedelle alabilmesini amaçlamaktadır. İhalelere mümkün olduğu kadar çok isteklinin katılması rekabetin asıl amaçlarındandır. Nitekim kamu ihalelerinde en avantajlı teklifin alınması ihaleye katılımın artırılmasıyla mümkün olabilmektedir.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, İdare tarafından;

-Bulguda belirtilen bir adet minibüsün; belediye faaliyetleri ile ilgili olarak ziyarete gelen yerli ve yabancı konukların ağırlanması amacıyla kullanılacağı, bu hizmetlerde kullanılan taşıtların genel özelliklerinin piyasadan araştırılarak belirlendiği, bu amaca ilişkin bilinen temel standart bir belge ya da tanımlama olmadığı için ayrıntılı özelliklerin teknik şartnamede tanımlanmasına gerek duyulduğu, herhangi bir marka model belirtilmeden, yalnızca araç içerisinde olması gereken nesnelerin genel özelliklerinin yazıldığı, bu konudaki tespit ve görüşlerin dikkate alındığı ve yeni gerçekleştirilecek ihalelerde bu hususa azami özen gösterileceği,

-İdarenin, 5393 sayılı Kanun’un 14’üncü maddesinde belirtildiği üzere, mahallin ortak nitelikteki ihtiyaçların karşılamak üzere bölge halkına yönelik olarak geziler, organizasyonlar ve etkinlikler yapabildiği ve bu nedenle zaman zaman turistlik nitelikte olan alanlara gidildiği, bu alanlara girişte ise ilgili Kanun gereği TURSAB belgesi istenildiği, aksi durumda ya ceza kesildiğini ya da gezinin tamamen engellenebildiğini, TURSAB belgesi bulunmadığı için resmi plakalı İdare otobüsüne ceza kesildiği, bu nedenle şartname kapsamında yalnızca 1 adet otobüs için makul sebeplerle bu belgenin istenildiği bir sonraki ihale döneminde, bulguda belirtilen hususları içeren konularda daha özenli hareket edileceği,

İfade edilmiştir.

İdarece, Belediye faaliyetleri ile ilgili olarak ziyarete gelen konukların ağırlanması için kiralanan minibüse ait genel bir tanımlama bulunmaması sebebiyle minibüse ait özelliklerin ayrıntılı olarak teknik şartnamede belirtildiği beyan edilmiştir. Ancak, yapılan incelemede söz konusu aracın özelliklerine ait yüklenici firma tarafından sunulan belge ile teknik şartnamede

araca ait belirtilen özelliklerin sırasının ve parantez içinde belirtilen özelliklerin dahi aynı olduğu görülmüştür.

Örneğin, teknik şartnamede "Touch panel (elektrikli ürünleri kontrol eden dokunmatik panel sistemdir), ortadan kol dayamalı, emniyet kemerli, yatarlı elektrikli ısıtmalı masaj sistemli üçlü koltuk, iki adet kolçak ve başlıklı emniyet kemerli tekli koltuk, üçlü koltuk için masaj sistemi (makam bölümünde), tüm koltuklar orijinal otomobil derisi, yan direkler dahil tavan kumaş kaplama, ..." olarak belirtilen araç özellikleri,

Yüklenici tarafından sunulan aracın özelliklerini gösteren belgede de "touch panel (elektrikli ürünleri kontrol eden dokunmatik panel sistemidir), ortadan kol dayamalı, emniyet kemerli, yatarlı elektrikli ısıtmalı masaj sistemli üçlü koltuk, iki adet kolçak ve başlıklı emniyet kemerli tekli koltuk, üçlü koltuk için masaj sistemi (makam bölümünde), tüm koltuklar orjinal otomobil derisi, yan direkler dâhil tavan kumaş kaplama, ..." şeklinde yer almaktadır.

Ayrıca, söz konusu araca İdare tarafından “kendi malı olma” şartı da konulmuştur. Henüz ihaleyi kazanıp kazanmayacağı belli olmayan istekliler tarafından bu aracın temin edilip belirtilen özelliklere sahip hale getirilmesi önemli bir maliyet kalemi olacağından bu durumdan tekliflerin olumsuz etkileneceği açıktır.

Söz konusu araca kendi malı şartı konulması ve teknik şartname ile yüklenici tarafından sunulan belgede araç özelliklerinin sırasının dahi bu kadar benzer olması birlikte düşünüldüğünde, teknik şartnamenin söz konusu bu araca yönelik olarak düzenlendiği kanaatini güçlendirmektedir.

Yine İdarenin, TURSAB belgesi ile ilgili verdiği yanıtta, turizm bölgelerine söz konusu belge olmadan mahalli müşterek ihtiyaç kapsamındaki gezi ve organizasyonların düzenlenemediği, söz konusu belge olmaması nedeniyle resmi plakalı araca ceza kesildiği ve sadece bir adet otobüs için bu belgenin istenildiği ifade edilmiştir.

Yapılan incelemede; Kocaeli Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından 20.02.2018 tarihinde Maltepe Belediyesine izinsiz seyahat acentalığı faaliyetinde bulunulması nedeniyle ceza kesildiği, ancak İdare tarafından 26.12.2018 tarihinde söz konusu faaliyetin tur organizasyonu olmadığı, kamunun ihtiyacının karşılanmasına yönelik bir işlem olduğu sebebiyle itiraz edilmiş ve cezanın iptal edildiği anlaşılmıştır.

Bununla birlikte ihale dokümanında söz konusu belgenin tek bir araç için istenildiğine dair herhangi bir hüküm bulunmamakla beraber, söz konusu belge ihaleye katılım şartı olarak genel nitelikli bir kıstas olarak belirlenmiştir.

Ayrıca Kamu İhale Kurulunun 10.03.2021 tarihli ve 2021/UH.II-582 sayılı Kararı'nda TURSAB (A) Grubu Seyahat Acente Belgesinin istenilmesinin ihaleye katılımı daraltıcı ve rekabeti engelleyici nitelikte olduğu belirtilmiştir. Buna göre belediyenin genel nitelikli faaliyetleri için söz konusu belgenin istenilmesinin İdarenin takdir yetkisinde olmadığı değerlendirilmektedir.

Sonuç olarak; İdare tarafından, ihalelere serbest katılımın sağlanması, rekabet, eşit muamele ve güvenilirlik gibi temel ihale ilkelerine aykırı işlem tesis edilmemesi gerekmektedir.