Büyükşehir Belediyesi tarafından, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 21’inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde öngörülen şartlar oluşmadığı halde, bir kısım ihalelerin pazarlık usulü ile yapıldığı görülmüştür.

4734 sayılı Kanunun “Temel ilkeler” başlıklı 5’inci maddesinin dördüncü fıkrasında; “Bu Kanuna göre yapılacak ihalelerde açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulü temel usullerdir. Diğer ihale usulleri Kanunda belirtilen özel hallerde kullanılabilir.” hükmü yer almaktadır. Kanunun bu hükmüne göre, açık ihale usulü ile belli istekliler arasında ihale usulü temel ihale usullerinden olup, pazarlık usulü istisnai bir ihale usulüdür ve sadece Kanun’da belirtilen özel hallerde kullanılmalıdır.

Kanun’un pazarlık usulü ile ihaleye çıkılabilmesinin şartlarını düzenleyen 21’inci maddesinin (b) bendinde yer alan ; “Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya yapım tekniği açısından özellik arz eden veya yapı veya

can ve mal güvenliğinin sağlanması açısından ivedilikle yapılması gerekliliği idarece belirlenen hallerde veyahut idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması” şeklindeki hükümle pazarlık usulü ile ihaleye çıkılmasında özel haller sayılmıştır. Madde hükmünden de anlaşılacağı üzere, önceden beklenen ve bilinen olaylar ile yine önceden öngörülebilir ihtiyaçların 4734 sayılı Kanunun 21’inci maddesinin (b) bendi kapsamında değerlendirilme imkânı bulunmamaktadır.

Bir durumun, 4734 sayılı Kanunun 21’inci maddesinin (b) bendi açısından, “idarece öngörülemeyen olay” içerisinde değerlendirilebilmesi için; durumun idare tarafından “öngörülemez”, “olağan dışı” ve “idarenin iradesinden bağımsız” nitelikte olması ve ihaleye çıkılabilmesi için diğer şartların yanında ihalenin ivedi olarak yapılmasının da zorunlu olması gerekmektedir. Bununla beraber, ihalenin ivedi olarak yapılması şartı tek başına yeterli olmayıp ivedilik, Kanunda belirtilen doğal afet, salgın hastalık, can veya mal kaybı hali gibi ani veya beklenmeyen veya idarenin önceden öngöremediği bazıi özel şartlara bağlanmıştır. Bir işin acilen yapımına idarece karar verildiği durumlarda Kanunda belirtilen diğer şartlar mevcut değil ise, pazarlık usulü ile ihaleye çıkılması mümkün görülmemektedir.

Yapılan incelemelerde; Büyükşehir Belediyesi tarafından 2021 yılı içerisinde 12 adet mal ve hizmet alımı ihalesi gerçekleştirildiği, bu ihalelerden 8 tanesinin gerekli şartlar oluşmadan ve geçerli bir gerekçe gösterilmeksizin anılan Kanun’un 21’inci maddesinin (b) bendi kapsamında pazarlık usulü ile ihale edildiği tespit edilmiştir.

2021 yılında aşağıdaki tabloda listelenen işler, Kanun’un 21’inci maddesi (b) bendi kapsamında değerlendirilerek pazarlık usulü ile yapılmıştır.

Tablo 21: Pazarlık Usulü İle İhale Edilen İşler

Söz konusu ihalelerin pazarlık usulü ile yapılmasının gerekçesi olarak kanunda geçen “Doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması” ifadesi matbu bir şekilde kararlara konulmuş olup ihalelere özgü kabul edilebilir bir gerekçe sunulmamıştır.

Örneğin; “Expo 2021 Organizasyonları Kapsamında Tefrişat Montaj Dahil Mal Alım İşi”, “Expo 2021 Organizasyonu Kapsamında Perde ve Bahçe Mobilyaları Montaj Dahil Mal Alım İşi” ve “Expo 2021 Organizasyonu Kapsamında Kullanılmak Üzere Endüstriyel Mutfak Montaj Dahil Mal Alım İşi” ihalelerine yönelik mal alımlarına ilişkin olarak; alımı yapılacak ürünlerin özelliği gereği imalat süreçlerinin uzun olduğu, açık ihale ile alımı yapılması için ihale işlem dosyasının hazırlanması ilan süreleri ve olabilecek itiraz sürelerinin süreci uzatacağı böyle bir durumda EXPO 2021 Organizasyonunun açılış tarihi olan Aralık 2021'e yetişemeyeceği, pandemi sürecinin ağır şekilde geçtiği ve bu durumun EXPO 2021 organizasyonlarının yapılacağı alanların inşaatlarında tahmin edilen inşaat bitiş sürecini uzattığı, ayrıca organizasyonun iptal edilip edilmeyeceğinin öngörülemediği, alımı yapılacak malların daha önce ihaleye çıkılmasının önünü kapattığı, söz konusu tefrişat ve mutfak malzemelerinin EXPO inşaatlarının bitmesini beklemeden daha önce yapılmış olduğunda alımı yapılacak malların depolama sorunları yaşanacağı, sürekli taşıma işlemine tabi tutulacağından malların zarar görme olasılığının artacağı, açık ihale usulü ile yapılmasının dönüşü olmayan sıkıntılara yol açacağı ve uluslararası arenada prestiji önem arz ettiğinden ürünlerin kalite ve teknik değer açısından belli kaliteyi yakalama ve Expo 2021 açılış tarihi olan 2021 yılı Aralık ayına hazır olması amacıyla 4734 sayılı kamu ihale kanununun 21. maddesinin (b) bendine göre pazarlık usulü ile yapılmasını uygun görüldüğü belirtilmiştir.

Öncelikle EXPO 2021 organizasyonu 2021 yılında ortaya çıkmamış, 2019 yılında Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılacağı belirlenmiş ve bu tarihten itibaren iş ve işlemleri yapılmaya başlanmış olduğundan söz konusu ihale kapsamında temin edilecek malların ivedi olarak alımının bu organizasyona yetişmesi gerektiği gerekçesinin uygun olması mümkün

görünmemektedir. Kaldı ki belediye gerekçesinde ilk olarak açık ihalenin zaman alacağı belirtilmiş ancak daha sonra inşaatın bitiminin süre aldığı ve işin uzadığı ifade edilmiş ve belediye süre açısından mallarının zarar göreceği belirtilmiştir. Görüleceği üzere süre bakımından herhangi bir ivedilik bulunmamaktadır. Diğer bir ifade ile 2019 yılından itibaren yapımı devam etmekte olan bir iş için ivedilikle sonuçlandırılması gerektiği gerekçesi gerçek durumu yansıtmamaktadır.

Bu itibarla önceden beklenen ve bilinen olaylar ile yine önceden öngörülebilir ihtiyaçların, 4734 sayılı Kanun’un 21’inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında değerlendirilme imkânı bulunmamaktadır.

Yukarıda belirtilen işlerin, temel ihale usulleri tercih edilerek ihale edilmemesi ve 4734 sayılı Kanun’un 21’inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre gerekli şartlar oluşmadığı halde, istisnai bir ihale usulü olan pazarlık usulü tercih edilerek ihale edilmesi, anılan madde hükümleri yanında Kanun’un 5’inci maddesinin birinci ve dördüncü fıkralarında yer alan ihale ilkelerine de aykırılık teşkil etmektedir.

Sonuç itibarıyla, ihalelerin davet edilecek isteklilerin İdare tarafından belirlendiği ilansız pazarlık usulüyle yapılması ile tüm isteklilerin teklif verebildiği açık ihale usulü ve belli istekliler arasında ihale usulüyle yapılması halinde oluşacak rekabet ortamı karşılaştırıldığında, açık ihale ve belli istekliler arasında ihale usulünün sağladığı üstünlük ve fayda açıktır.

Bu nedenle, kaynakların verimli kullanılması ve kamu yararının korunmasını teminen gerekli şartlar oluşmadan işlerin istisnai bir usul olan pazarlık usulüne göre ihale edilmemesi için İdare tarafından gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi gerekmektedir.