Yapım İşlerinde taşıma bedellerinin hesabında kullanılan formüllerdeki (A) katsayısının hatalı belirlendiği görülmüştür.

4734 sayılı Kanun’a göre; yapım işlerinin gerek anahtar teslim götürü bedel, gerekse birim fiyat teklif alınarak ihalesinde, yapım işinin maliyet bedellerinin hesabında, fiyatı işbaşında olarak belirlenmeyen yapı malzemelerinin işbaşına kadar nakledilmesinin maliyetinin belirlenmesi gerekmektedir. Sözleşmeye bağlandıktan sonra da, gereklilik olduğunda bu şekildeki malzemelerin nakliyesi için yeni birim fiyat tespit edilmesi gerekecektir.

Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliği gereğince yaklaşık maliyetin hazırlanmasında, kamu idarelerince hazırlanan birim fiyatlar, diğer unsurlarla birlikte veya tek başına kullanılmaktadır. Yeni birim fiyatların yapılmasında ise, sözleşmelerin eki olan Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 22’nci maddesi gereğince, kamu idarelerinin fiyat analizleri öncelikli olarak kullanılmak durumundadır.

Yapım İşleri Genel Teknik Şartnamesi’nde, taşıma; “yapı işlerinde kapsamda belirtilen ve tasdikli projesi gereği her türlü malzemenin bulundukları yerden işyerine, dolguya, depoya nakledilmesi işi” olarak tanımlanmıştır.

Kazıdan çıkan her tür malzemenin, yıkımdan çıkan her türlü enkazın, sözleşme ve eklerinde satın alma yeri ocak, fabrika veya depo olarak gösterilen ve taşıma, yükleme-boşaltma bedellerinin ayrıca ödeneceği belirtilen her tür malzemenin ne şekilde taşınacağı, taşıma bedellerinin taşıma yolu uzunluğu ve formüllerine göre nasıl hesaplanacağı, dikkate alınacak birim hacim ağırlıkları ve tesviye işlerindeki taşıma işleri ile ilgili esaslar, Yapım İşleri Genel Teknik Şartnamesi’nde detaylı olarak belirtilmiştir.

Nakliye analizleri; Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞB) ile Karayolları Genel Müdürlüğü gibi resmi idareler tarafından yayımlanan nakliye formülleri ve yükleme/boşaltma pozları kullanılarak yapılmaktadır. Genel olarak karayolu taşımalarında taşıma hangi araç ile yapılırsa yapılsın taşıma bedeli motorlu taşıt formüllerine göre hesaplanır. Nakliye analizi bir malzemenin istenen birim cinsinden ve temin yerinden şantiye sahasına nakli için gerekli girdileri hesaplayarak Nakliye Birim Fiyatının tespit edilmesini sağlamaktadır.

Gerek 644 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’de gerekse de 1 no.lu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 97’nci maddesinde, “...k) Bayındırlık ve iskân işleri ile ilgili şartname, tip sözleşme, yıllık rayiç, birim fiyat, birim fiyatlara ait analiz ve tarifleri hazırlamak ve yayımlamak...” Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının görev ve yetkileri arasında sayılmıştır.

644 sayılı Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin 16’ncı maddesinin beşinci fıkrasına dayanılarak hazırlanan “Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Yüksek Fen Kurulu Başkanlığının Çalışma Usûl ve Esasları Hakkında Yönetmelik”in 5’inci maddesinde, “Bayındırlık ve iskân işleri ile ilgili şartname, tip sözleşme, yıllık rayiç, birim fiyat, birim fiyatlara ait analiz ve tarifleri hazırlamak ve yayımlamak.” Başkanlığın görevleri arasında yer almıştır.

Bakanlık tarafından 2007 yılında yayımlanan Teknik Şartnamede nakliye bedellerinin formüllere göre hesaplanacağı ifade edilmiştir.

Taşıma işleri, Bakanlıkça yayımlanan İnşaat, Makine Tesisatı ve Elektrik Tesisatı Genel Teknik Şartnamesi’nin II- İnşaat Genel Teknik Şartnamesinde “Y-2 Taşıma İşleri” adı altında aşağıdaki gibi düzenlenmiştir:

“2.3 Uygulama Esasları

2.3.1 Genel olarak karayolu taşımalarında taşıma hangi araç ile yapılırsa yapılsın (Özel şartnamesinde aksine bir kayıt bulunmadıkça) taşıma bedeli motorlu taşıt formüllerine göre hesaplanır.

…

Malzemenin temin edildikleri yerden işbaşına kadar olan taşıma bedelleri, taşıma yolu uzunluğu ve formüllerine göre hesaplanır. Bu malzemelerin dışındakiler için yükleme, taşıma, boşaltma ve istif bedelleri fiyat analizlerindeki şartlara göre değerlendirilir.

…

2.3.5 Her türlü taşımalarla ilgili olarak ihale öncesinde, taşıma yolu krokileri ve taşıma yolu uzunlukları idare tarafından tutanağa bağlı olarak tespit edilir.

…

2.3.12 Taşıma Birim Fiyatlarının Hesaplanması

Yukarıda taşınması öngörülen malzemelerden; … işbaşına kadar olan taşıma bedelleri, birim fiyat analizlerine göre hesaplanır. Teklif hazırlayan istekliler ise kendi fiyat analizlerine göre teklif fiyatlarını hesaplar…”

Şartname’de ifade edilen taşıma formüllerine ve uygulama esaslarına, Bakanlık tarafından yayımlanan 2019 ve sonraki yıllara ilişkin yılı yapı işleri inşaat birim fiyat tarifleri eki fiyat listelerinde yer verilmiştir. Bu düzenlemelere göre;

Nakliye analizlerinde karayolu taşımaları için genellikle iki temel nakliye formülü kullanılmaktadır. Bunlardan biri 10 km ve daha uzak mesafeler formülü, diğeri de 10.000 metre’den küçük mesafeler formülüdür.

Motorlu araçlarla taşıma mesafesi taşıma yolu üzerinden ve >10 km olduğunda [km] F = A x K x (0.0007 x M+0.01) x G

Motorlu araçlarla taşıma mesafesi taşıma yolu üzerinden ve <=10,000 mt olduğunda [m] F = A x 0.00017 x K x √M x G formülü kullanılır.

Formüldeki “K” sayısı, ÇŞB tarafından her yıl yayımlanan taşıt katsayısıdır. ÇŞB yılı birim fiyatlar kitabında 02.017 (10.110.1003) poz numaralı rayiç olarak temsil edilir. Bu rayiç motorlu taşıtlar için verilen bir fiyattır. F fiyatı, G yoğunluğu ifade etmektedir. Formül nakliye bedelini ton cinsinden vermekte ve G= 1 olarak uygulanmaktadır. Eğer hesaplanmak istenen bedel ton yerine m³ ise G değeri olarak 1 yerine malzeme yoğunluğu girilmelidir.

Formülde yer alan A sayısı, zorluk katsayısı olarak bilinmektedir. Taşıma yollarının özellikleri; taşımanın kötü hava koşullarına rastlaması; taşımanın, o mıntıkanın ticari nakliyesinin pek kesif olduğu mevsime rastlaması gibi faktörlerden birinin veya diğerlerinin aynı anda tesir etmesi halinde ve işin özelliğine de bağlı olarak taşıma bedeli, Taşıma formüllerine çarpım olarak (A) katsayısı ilave edilerek bulunmaktadır. Uygulama esaslarında, A katsayısı için eksiltmeden evvel yatırımcı kuruluşun yetkili makamından onay alınmak suretiyle, A = 1.00 (dahil) - 2 (dahil) arasında bir değer seçileceği, ihaleden önce sözleşme ve eklerinde A için bir değer tespit edilmemişse,

Formülü kullanılarak yol durumu şartlarına göre hesap yapılacağı düzenlenmiştir. Formülde :

M= Taşıma yolunun toplam uzunluğu = m

b = %10 - %15 dahil meyile kadar her cins kaplamalı yol uzunluğu = m

c = %15’den fazla meyilli her cins kaplamalı yol uzunluğu = m

d = %10 (dahil) meyile kadar ham yol uzunluğu = m

e = %10 - %15 (dahil) meyile kadar ham yol uzunluğu = m

f = %15’den fazla meyilli ham yol uzunluğu = m ile gösterilmektedir.

Görüleceği gibi, A katsayısının ihaleden önce yetkili makamın onayı ile belirleneceği, sözleşme ve şartnamelerde herhangi bir belirleme yapılmamış ise verilen formüle göre A katsayısının hesaplanacağı ifade edilmiştir. Bu düzenlemelere göre, gerek yaklaşık maliyet hesaplamalarında gerekse yeni birim fiyatların tespitinde ihale makamınca A için herhangi bir katsayı belirlenmemiş ise, 1,75 olarak sabit bir katsayı üzerinden birim fiyatların hesaplanması mümkün görülmemektedir.

İdarece, gerçekleştirilen yapım işlerinde ise, yaklaşık maliyet veya yeni birim fiyat tespitlerinde, taşıma bedellerinin hesabında A katsayısı ile ilgili olarak yapılan uygulamanın, verilen formüle uygun olarak hesaplamalar yapılmaksızın (1,75) olarak kabul edildiği, gerek ihaleden önce gerekse ihaleden sonra herhangi bir değerin belirlenip şartnamelerde yer almadığı anlaşılmaktadır. Söz konusu uygulamanın yaygınlık kazandığı ve yeni birim fiyat tespitlerinde, kamuyu zarara uğratıcı sonuçlar doğurabileceği değerlendirilmektedir.

Yaklaşık maliyetin, ihale dokümanında yer alan şartname ve işin özelliklerine uygun bir şekilde fiyatlandırılarak hazırlanacağında kuşku yoktur.

İşlerin yapımında gerekli olan ve teknik şartname olarak ihale dokümanında yer alan birim fiyat/İş kalemi tanım ve tariflerinde yer alan malzemelerden bir kısmının rayiç fiyatları malzemenin üretildiği mahallin, bir kısmı ise işin yapılacağı yerin fiyatları olarak yer almaktadır. Rayiç, malzemenin mahalli rayici olarak yer aldığında, söz konusu malzeme için, ya ayrı bir birim fiyat olarak nakliye birim fiyatı oluşturulmakta veya o malzeme ile yapılacak iş kaleminin tarif ve şartnamesinde, malzemeye ilişkin nakliye bedelinin iş kaleminin birim fiyatına dahil olduğu belirtilmektedir.

Gerek yeni birim fiyat yapımında gerekse yapılacak olan iş kalemlerinin ihaleden önce tanımlarının ve fiyatlarının oluşturulmasında, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı

ile diğer kamu kurumlarınca yayımlanan birim fiyat, tanım, tarif, analiz ve bu işlere ilişkin şartnamelerinin dikkate alınması kaçınılmaz olduğundan bu düzenlemelerin, teknik şartname ve diğer şartnameler olarak ihale dokümanında yer alması gerekli ve zorunlu olmaktadır.

Yukarıda yer alan denetim tespiti üzerine, Şirket tarafından; söz konusu A katsayısının 1,75 olarak alınması uygulamasının 2007 yılındaki Yönetim Kurulu tarafından onaylanan Birim Fiyat ve Rayiç Tespit Komisyonu raporu doğrultusunda başlatıldığı, ancak bundan sonra A katsayısının ilgili mevzuat dikkate alınarak belirleneceği belirtilmiştir.

Netice olarak, Şirkete ait yapım işlerine ilişkin nakliye birim fiyatlarının tespitinde yer alan (A) katsayısının mevzuata uygun olarak belirlenmesi gerekmektedir.