Reaktif ceza bedelleri

…………………….. Şehir Hastanesinde elektrik kompanzasyon sistemlerinin periyodik bakım onarımlarının yapılmaması dolayısıyla Hastanenin elektrik faturalarına tahakkuk ettirilen reaktif cezaların ödenmesi ve yapım işi aksaklıklarından kaynaklanan reaktif ceza bedellerinin yüklenici firmadan tahsilinin sağlanmaması suretiyle ……………………… TL kamu zararına sebebiyet verildiği hususu ile ilgili olarak,

Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği’nin 4’üncü maddesinin (v) fıkrasında reaktif güç kavramı; “Elektrik akımının gerilime göre 90 derece faz farklı, iş görmeyen ve kVAr birimi ile ölçülen gücü” olarak tanımlanmıştır.

Aynı maddede reaktif enerji kavramı “Reaktif gücün zamanla çarpımından elde edilen ve kVArh birimi ile ölçülen enerji” olarak tanımlanmıştır.

Elektrik Piyasası Dağıtım Yönetmeliği’nin “Bağlantı gücünün aşılmasını izleme faaliyeti” başlıklı 27’nci maddesinde;

“Kullanıcı; bağlantı anlaşmasında yer alan güç sınırını aşamaz. Dağıtım şirketi; kullanıcının bağlantı noktasındaki aktif ve reaktif güçlerin, bağlantı anlaşmasında yer alan sınırlar içinde kalıp kalmadığını izleme hakkına sahiptir. Bağlantı güç sınırlarını aşan kullanıcıya, dağıtım şirketi tarafından Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde bağlantı anlaşmasında düzenlenmiş bulunan yaptırımlar uygulanır.”

denilmektedir.

Enerji Piyasası Düzenleme Kurulunun 31.12.2015 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan ve 5999-3 sayılı “Dağıtım Lisansı Sahibi Tüzel Kişiler ve Görevli Tedarik Şirketlerinin Tarife Uygulamalarına İlişkin Usul ve Esaslar” başlıklı Kararı’nın 10’uncu maddesinin (ç) bendinde reaktif enerji bedeli kavramı;

“Dağıtım sistemi kullanıcılarından reaktif enerji uygulamasına tabi olanlar için 13’üncü maddede reaktif enerjiye ilişkin olarak belirlenen sınırların aşılması halinde ve bu Usul ve Esaslarda belirtilen şartlar dahilinde uygulanan bedeldir.”

şeklinde açıklanmıştır.

Aynı Karar’ın “Reaktif Enerji tarifesi” başlıklı bölümünde;

“Madde 13- (1) Mesken aboneleri, aydınlatma aboneleri, tek fazla beslenen aboneler, bağlantı gücü 9 (dokuz) kw’a (dahil) kadar olan aboneler ile sisteme enerji veren üreticilere veriş yönünde 16 ncı maddenin üçüncü fıkrasında belirtilen durumlarda reaktif enerji tarifesi uygulanmaz.

(2) Yukarıda belirtilenler dışında, tüm dağıtım sistemi kullanıcıları ile sisteme enerji veren üreticilere çekiş yönünde 16 ncı maddenin dördüncü fıkrasında belirtilen durumlarda aşağıdaki şartlar dahilinde reaktif enerji tarifesi uygulanır. Ancak kullanıcıya ait kompanzasyon tesisinde arıza sonucu oluşan ihlalin yılda (takvim yılı) bir kez olması halinde reaktif enerji bedeli faturalamada dikkate alınmaz. Reaktif enerji ölçüm sistemleri dağıtım şirketi tarafından tesis edilir. Reaktif enerji ölçüm sistemi tesis edilmemiş kullanıcılara reaktif enerji bedeli uygulanmaz.

(3) Kurulu gücü 50 kVA’nın altında olan müşteriler, çektikleri aktif enerji miktarının yüzde otuzüçünü aşan şekilde reaktif enerji tüketmeleri veya aktif enerji miktarının yüzde yirmisini aşan şekilde kapasitif reaktif enerji vermeleri halinde; kurulu gücü 50 kVA ve üstünde olanlar ise, çektikleri aktif enerji miktarının yüzde yirmisini aşan şekilde endüktif reaktif enerji tüketmeleri veya aktif enerji miktarının yüzde onbeşini aşan şekilde sisteme kapasitif reaktif enerji vermeleri halinde, reaktif enerji tüketim bedeli ödemekle yükümlüdür.

(4) Endüktif reaktif enerjiye ilişkin oranların aşılmaması halinde reaktif enerji bedelialınmaz. Bu sınır aşılırsa, çekilen reaktif enerjinin tamamına (endüktif sayaçta ölçülen değer) reaktif enerji tarifesi uygulanır.

(5) Kapasitif reaktif enerjiye ilişkin oranların aşılmaması halinde reaktif enerji bedeli alınmaz. Bu sınır aşılırsa, sisteme verilen reaktif (kapasitif sayaçta ölçülen değer) enerjinin tamamına reaktif enerji tarifesi uygulanır.

(6) Endüktif ve kapasitif reaktif sınırların ikisini birden aşan müşteriye, endüktif reaktif ve kapasitif reaktif sayaçlardan en yüksek değeri kaydeden sayaç değerinin tamamına reaktif enerji tarifesi uygulanır.”

hususları ifade edilmiştir.

Yukarıda yer verilen hükümlerden; reaktif enerji sınırlarının aşılması durumunda tedarikçi elektrik firması tarafından tüketiciye reaktif enerji bedeli yansıtılacağı ve kompanzasyon tesisinde arıza sonucu reaktif güç ihlali oluşması durumunda yılda bir kez ile sınırlı olmak üzere reaktif enerji bedelinin faturalamada dikkate alınmayacağı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla idareler tarafından reaktif güç değerlerinin devamlı olarak takip edilmesi, kompanzasyon sisteminin bakım onarımlarının yaptırılarak arıza sonucu reaktif bedel yansıması halinde yıl içinde bir defayla sınırlı olmak üzere durumu tedarikçi firmaya ileterek reaktif bedelin iptalini sağlaması gerekmektedir.

Dosya kapsamındaki bilgi ve belgelerin incelenmesi sonucunda;

…………………….Şehir Hastanesi ana yerleşkesinin; ………………….Koordinasyon Birimi tarafından “…………………. Durum Hazırlık Projesi (………………….)” kapsamında, Türkiye Cumhuriyeti ile Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası arasında ....tarihinde imzalanan .... No’lu İkraz Anlaşmasından sağlanan finansmanla ………………………İnşaat San. ve Tic. A.Ş yükleniminde yaptırıldığı anlaşılmaktadır.

Hastane binası Avrupa Yatırım Bankası’ndan sağlanan kredi ile finanse edilmiş olup ihalesi Dünya Bankası satın alma usullerine göre yapılmıştır.

Hastanenin ana binasının poliklinik binası, idari hizmet binası, röntgen alanı ve bağlantılı otopark mahallerinin 18.03.2019 tarihli geçici işgal tutanağı ile İdarece teslim alındığı, geçici kabul tutanağı düzenleme tarihi tutanakta belirtilmemekle birlikte 31.12.2018 tarihinin geçici kabul itibar tarihi olarak belirlendiği görülmekte, yüklenici firma ile müşavir firma yazışmalarından ise geçici kabul tutanak tarihinin 31.05.2019 olduğu anlaşılmaktadır. Ancak hastane binasının tam olarak İdareye teslimi 16.09.2019 tarihli Teslim-Tesellüm Tutanağı ile gerçekleşmiştir.

12.07.2021 tarihinde kompanzasyon panolarının kablolarında yangın meydana geldiği, hastanede elektrik kesintisi yaşandığı, tadilat yapılıncaya kadar pano odasının İdarece temin edilen fanlar aracılığıyla soğutulmaya çalışıldığı anlaşılmaktadır.

İl Sağlık Müdürlüğü tarafından Elektrik Mühendisleri Odasından bilirkişilik hizmeti alındığı ve 06.08.2021 tarihli bilirkişi raporunda; fen ve sanat kurallarına aykırı biçimde cebri havalandırma yapılmaksızın ilgili yarı iletken ve şalt malzemelerin sıcaklığa maruz kalacak şekilde monte edildiğinin tespit edildiği, arızalı şalt malzemelerin değiştirilmesi gerektiği, panoların hastane güncel yük şartlarına göre revize edilmesi gerektiği, kompanzasyon sisteminin düzgün çalışmaması sebebiyle enerji dağıtım şirketi tarafından tahakkuk ettirilen reaktif bedellerin yüklenici tarafından ödenmesinin sağlanması gerektiği ifade edilmiştir.

Yine aynı bilirkişi raporundaki “Uzmanlık Görüşü” yazısında; kompanzasyon sisteminin yetersiz kalışında en büyük sebebin havalandırma eksikliği olduğunun termal kamera incelemesi görüntülerine dayanılarak söylenebileceği, elektrik ana pano bölümünün yeterince iyi havalandırılmaması ve cebri havalandırma yapılmaması sebebiyle oluşan yüksek sıcaklıkların kondansatörlere ve yarı iletken tristör anahtarlama modüllerine zarar vermiş olabileceği, panoların üst taraflarındaki küçük fanların pano içi havalandırmada yetersiz kaldıkları ve tristör hasarlarını engelleyemediklerinin anlaşıldığı, pano odalarındaki sıcaklığın 35-36 dereceleri geçmesinin uygun olmadığı halde pano içi sıcaklıkların 50 derecelere ulaşabildiği, kompanzasyon sisteminin ortama uygun şekilde tasarlanarak cebri olarak havalandırılması ve sıcaklığın düşürülmesinin tavsiye edildiği, ayrıca hasarlı parçaların yenilenmesinin ve sistemin hastanenin güncel yük şartlarına uyum yönünden revize edilmesi gerektiği ifade edilmiştir.

Panolardaki yangın tarihi olan 12.07.2021 tarihinden önce Hastanenin, İl Sağlık Müdürlüğüne hitaben ……………….. tarihli ve ……………………. sayılı yazı ekindeki teknik raporda özetle; alçak gerilim panolarının bulunduğu alanın aşırı sıcak olduğu, herhangi bir soğutma sistemi tasarlanmadığı için sistemlerin yüksek sıcaklıklara maruz kaldığı, alanda bulunan iki adet basit fanın yetersiz olduğu, yüksek ısının panolar için risk oluşturduğu, pano yüklerinin maksimuma yakın seviyelerde çalıştığı durumlarda busbarların aşırı ısındığının termal kamera ile gözlemlendiği, panolardaki kondansatörler ve tristörlerde arızalar oluştuğu ve düzgün çalışmadığı, arızalar nedeniyle reaktif bedeller tahakkuk ettirildiği, acil müdahale gerektiği ifade edilmiştir.

Hastanece 19.03.2020 tarihinden itibaren belirli aralıklarla İl Sağlık Müdürlüğüne hastanedeki yapım işi eksiklikleri ve reaktif bedel tahakkukları hakkında bilgi verildiği ve söz konusu bedellerin yüklenici firma tarafından karşılanması gerektiği ifade edilmiştir.

29.12.2021 tarihli iş artış onayında hastanenin ……………….. tarih ve ………………….sayılı panolardaki yangını konu edinen yazı üzerine; teknik merkeze iklimlendirme sistemlerinin yapılması gerektiği, söz konusu imalatların sözleşme eki onaylı projede bulunmadığı, geçici kabul sonrasında acilen yapılan işler için sözleşmede benzeri bulunan pozların kullanılmadığı, tamamı için yeni birim fiyat belirlendiği, bu kapsamda kompanzasyon panosu, jeneratör ve pano güç dengelemesi ve monte edilerek çalışır hale getirilmesi işleri için güncel piyasa ve kurum pozlarına uygun yeni birim fiyatlar belirlendiği, azalan ve artan işler için toplam ………………….. TL (sözleşmenin %14,81’i) tutarında iş artışı yapılması gerektiği belirtilmiştir. Söz konusu iş artışı yalnızca son iş artışının tutarı olup, toplam iş artış tutarı ise ……………………… TL’dir.

Söz konusu hastane yapım işinin yüklenici firma tarafından da imzalanarak onaylanan geçici kabul tutanağının “Harmonik Filtre Kompansasyon Sistemi” başlıklı maddesinin birinci fıkrasında; “Kompanzasyon sistemi proje ve şartnamesine uygun olarak tesis edilmiş olacak ve reaktif güç takibi geçici kabul ile kesin kabul arasında yüklenici sorumluluğundadır.” denilmekte olup maddenin ikinci fıkrasında “Reaktif gücün cezalı duruma düşmüş olması durumunda düzeltilmesi yüklenici tarafından yapılacaktır.” denilmektedir.

Yukarıda yer verilen düzenlemeler ve yapılan açıklamalar doğrultusunda ödeme emirleri ve eklerinin incelenmesi neticesinde; ……………………. Şehir Hastanesinin ana yerleşkesinin kompanzasyon panolarının fen ve sanat kurallarına uygun şekilde yapılmaması sebebiyle İdarenin elektrik faturalarına yansıyan reaktif bedellerin İdarece ödendiği, 2020 yılının Şubat, Mart ve Nisan aylarının faturalarındaki reaktif bedellerin yükleniciden tahsil/mahsup edildiği, diğer reaktif bedeller içinse tahsilatın sağlanamadığı görülmüştür.

Ayrıca kamu zararına konu olan reaktif bedellerin bir kısmının ise yukarıda bahsedilen yeni ana bina yerleşkesi dışındaki diğer semt poliklinikleri, ek binalar ve eski ana binaya ait olduğu görülmüştür.

Dolayısıyla Hastanenin yeni bina yerleşkesine ilişkin ödenen reaktif bedellerin yükleniciden tahsilinin sağlanmaması, diğer yerleşkelere ait reaktif bedellerin ise takibinin yapılmaması, takvim yılı içerisindeki ilk reaktif bedel için tedarikçi elektrik firmasına itiraz prosedürünün işletilmemesi ve de kompanzasyon panolarının rutin bakım onarımının yapılmaması sonucu ortaya çıkan reaktif bedellerin ödenmiş olması nedeniyle İdarece kamu zararına neden olunduğu anlaşılmaktadır.

Diğer taraftan sorumluların eski binalarda oluşan reaktif bedellere ilişkin savunma ve eki belgelerinden; yeni hastane binasına peyderpey taşınılması nedeniyle eski binadaki kompanzasyon sistemlerinin ek bir mali yük oluşturmamak adına revize edilmediği, pandeminin başlamasıyla birlikte eski hastane binasının bazı birimlerinin tekrar kullanıma açılması ve bu birimlerin tüketimlerinin kompanzasyon sisteminin algılama seviyesinden düşük olması nedeniyle reaktif bedeller oluştuğu, Covid-19 aşılama sürecinin başlamasıyla eski binalarda da revizyon yapıldığı ve bu süreçten sonra reaktif bedel oluşmadığı anlaşıldığından eski binalarda oluşan reaktif bedellere ilişkin sorumlu savunmalarının kabulünü gerekli kılmaktadır.

Ayrıca, …………………….. Valiliği bünyesinde bulunan ………………………Proje Koordinasyon Birimi Başkanlığı hakkında gerekli inceleme ve soruşturmanın yapılması için konunun Bakanlığına yazılmasına gerek bulunmamaktadır.

Bu itibarla, ………………………. Şehir Hastanesinde elektrik kompanzasyon sistemlerinin periyodik bakım onarımlarının yapılmaması dolayısıyla Hastanenin elektrik faturalarına tahakkuk ettirilen reaktif cezaların ödenmesi ve yapım işi aksaklıklarından kaynaklanan reaktif ceza bedellerinin yüklenici firmadan tahsilinin sağlanmaması sonucu oluşan ………………….. TL kamu zararı ile ilgili olarak;

Hastanenin peyderpey taşınma sürecinde kısmi olarak kullanılan ve pandemi sürecinde de belirli kısımlarında pandemi hastalarına yönelik olarak hizmet verilen eski binalarındaki kompanzasyon sistemlerinden kaynaklandığı anlaşıldığından kamu zararı oluşmayan ………………….. TL’si ile ilgili olarak ilişilecek husus bulunmadığına,

Kalan ……………….. TL’nin ise Harcama Yetkilisi ……………… ile Gerçekleştirme Görevlisi ……………………….’e,

Müştereken ve müteselsilen 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 53’üncü maddesi gereğince işleyecek faizleri ile birlikte ödettirilmesine,

İş bu ilamın tebliğ tarihinden itibaren aynı Kanunun 55 inci maddesi gereğince altmış gün içerisinde Sayıştay Temyiz Kurulu nezdinde temyiz yolu açık olmak üzere oybirliğiyle,

karar verildi.