YENİ BİRİM FİYAT

… Büyükşehir Belediyesi tarafından 18.09.2017 tarihinde sözleşmesi imzalanan … ihale kayıt numaralı ve …İnş. San. ve Tic. AŞ. yüklenimindeki “… İmar ve Ulaşım Yol Ortak Altyapı İnşaatı” işinde yapılan YFZ.061 “Sactan Yüksek Gövdeli Kiriş İmali ve Yerine Konulması, Nakliyesi (Boyama Dahil)” ve YFZ.108 “Tel Kesme Yöntemi ile Her Kalınlıkta Betonun Kesilmesi” imalatlarının yeni birim fiyatlarının sözleşme eki Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 22’nci maddesine aykırı olarak düzenlenmesi sonucu kamu zararına neden olunduğu iddiasına ilişkin yapılan incelemede;

Söz konusu işte 4735 sayılı Kanun’un “Sözleşme kapsamında yaptırılabilecek ilave işler, iş eksilişi ve işin tasfiyesi” başlıklı 24’üncü maddesi çerçevesinde %40 iş artışına gidilmiştir. Ayrıca söz konusu maddeye dayanılarak yeni birim fiyatlar oluşturulmuştur. Söz konusu işin geçici kabulü ise 01.06.2021 itibar tarihi olarak yapılmıştır.

Sorgu konusu yapılan; YFZ.061 “Sactan Yüksek Gövdeli Kiriş İmali ve Yerine Konulması, Nakliyesi (Boyama Dahil)”analizinde ara toplamdan sonra %26,7 oranında “Çalışma Güçlüğü Zammı”, YFZ.108 “Tel Kesme Yöntemi ile Her Kalınlıkta Betonun Kesilmesi” analizinde ise ara toplamdan sonra %20 oranında “Trafik Altında Çalışma Güçlüğü Emniyet Tedbirlerinin Alınması ve Aydınlatma Karşılığı” hesaplandığı ve analizlerin buna göre hazırlandığı görülmüştür

İşin sözleşmesinin “Sözleşmenin Ekleri” başlıklı 8’inci maddesinde

“8.2.1. İhale dokümanını oluşturan belgeler arasındaki öncelik sıralaması aşağıdaki gibidir

1- Yapım İşleri Genel Şartnamesi

2- İdari Şartname,

3- Sözleşme Tasarısı,

4-Birim Fiyat Tarifleri ve Cetveli,

5- Mahal Listesi,

6- Özel Teknik Şartname,

7- Genel Teknik Şartname,

8- Ön/Kesin Projeler,

9- Açıklamalar (varsa),

10- Diğer Ekler.”

Yapım İşleri Genel Şartnamesinin “Sözleşmede bulunmayan işlerin fiyatının tespiti” başlıklı 22’nci maddesi aşağıdaki şekildedir:

“Madde 22 - (1) 12 üncü maddenin 4 üncü fıkrasında belirtilen proje değişikliği şartlarının gerçekleştiği hallerde, işin yürütülmesi aşamasında idarenin gerekli görerek yapılmasını istediği ve ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin ve/veya iş gruplarının bedelleri ile 21 inci maddeye göre sözleşme kapsamında yaptırılacak ilave işlerin bedelleri, ikinci fıkrada belirtilen usuller çerçevesinde yüklenici ile birlikte tespit edilen yeni birim fiyatlar üzerinden yükleniciye ödenir.

(2) Yeni fiyatın tespitinde iş kalemi veya iş grubunun niteliğine göre aşağıdaki sıralamaya uyularak oluşturulan analizlerden biri kullanılır:

a) Yüklenicinin birim fiyatlarının/teklifinin tespitinde kullanarak teklifi ekinde idareye sunduğu ve yeni iş kalemi/grubu ile benzerlik gösteren iş kalemlerine/gruplarına ait analizlerle kıyaslanarak bulunacak analizler.

b) İdarede veya diğer idarelerde mevcut olan ve yeni iş kalemine/grubuna benzerlik gösteren analizlerle kıyaslanarak bulunacak analizler.

c) İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan iş kalemleri/gruplarına ait maliyet analizleriyle kıyaslanarak bulunacak analizler.

ç) Yeni iş kaleminin/grubunun yapılması sırasında tutulacak puantajla tespit edilecek malzeme miktarları, işçi ve makinelerin çalışma saatleri ile diğer tüm girdiler esas alınarak oluşturulacak analizler.

(3) İş kalemi veya iş grubunun niteliğine uygun olarak yukarıdaki analizlere, kaynakların verimli kullanılması gözetilerek aşağıdaki rayiçlerden biri, birkaçı veya tamamı uygulanabilir:

a) Varsa yüklenicinin teklifinin ekinde idareye verdiği teklif rayiçler.

b) İdarede veya diğer idarelerde mevcut rayiçler.

c) İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatlar.

ç) İdarece kabul edilmek şartıyla, ticaret ve/veya sanayi odasınca onaylanmış uygulama ayına ait yerel rayiçleri.

(4) Yeni fiyat yüklenici ile birlikte yukarıda belirtilen usullerden biri ile tespit edilerek düzenlenen tutanak idarenin onayına sunulur ve otuz gün zarfında idarece onaylanarak geçerli olur. Yeni fiyat tespitinde yüklenici ile uyuşulamaz ise, taraflarca anlaşmazlık tutanağı düzenlenir ve anlaşmazlık idare tarafından on gün içerisinde Bayındırlık Kuruluna intikal ettirilir. Bayındırlık Kurulu tarafından tespit edilen fiyatın iki tarafça kabulü zorunludur. Yüklenici, fiyat uyuşmazlığı hakkındaki Bayındırlık Kurulunun kararını beklemeden idare tarafından tespit edilmiş fiyat üzerinden işe devam etmek zorundadır.

(5) Yeni fiyatın hesabında, ikinci fıkranın (a) bendine göre, teklif analiz ile kıyaslanarak bulunan analizin kullanılması halinde, bu analizin temsil ettiği iş kalemi miktarı ile yeni tespit edilecek iş kalemi miktarının rayiçlere ve genel giderlere tesiri dikkate alınır.

6) İdare istediği taktirde; bir işte, sözleşmeye esas proje içinde kalan ancak öngörülemeyen durumlar nedeniyle bir iş artışının zorunlu olduğu hallerde, ayrıca bir yükleniciye yaptırılması mümkün olan bir işi başkasına da yaptırabilir, bundan dolayı yüklenici herhangi bir hak talebinde bulunamaz.”

Buna göre uygulanacak rayiçler YİGŞ’ne uygun ve kaynakların verimli kullanılması sonucunu sağlayacak şekilde belirlenecektir. Yeni fiyat analizlerine uygulanacak rayiçler karma biçimde de tespit edilebilecektir. Diğer taraftan kamu ihale sözleşmelerinde sözleşmenin bedeli icap ve kabul süreçleri dahilinde ve rıza birliği çerçevesinde oluşur. İhale aşamasında istekli ihale dokümanında tarif edilen işe özgürce teklif verir. İdare, yine ihale dokümanında öngördüğü kurallara göre uygun teklifi seçer ve sözleşmeyi imzalar. Dolayısıyla bedel konusunda doğal bir mutabakat ortaya çıkmış olur. Yeni birim fiyat, sözleşme ve eklerinde fiyatı gösterilmemiş olup da işin devamı sırasında yapılması idarece istenen iş kalemleri için düzenlendiğine veya diğer bir ifadeyle asıl sözleşme bedeli dışında kalan bir iş görme yükümlülüğünün karşılığını ifade ettiğine göre, aynı prensip çerçevesinde, yüklenici ile birlikte ve bir rıza birliği dahilinde yapılması gerekecektir.

Mevcut işe bakıldığında, YFZ.061 “Sactan Yüksek Gövdeli Kiriş İmali ve Yerine Konulması, Nakliyesi (Boyama Dahil)” pozunun analizi incelendiğinde; pozun esas itibariyle “KGM/23.101/K-2 Sactan Yüksek Gövdeli I Kiriş İmali ve Yerine Konulması (Boyama Dahil)” analizine dayanılarak hazırlandığı ve bu analizle tarif açısından çok benzerlik gösterdiği, söz konusu resmi analizdeki girdi miktarlarının artırıldığı ve ara toplamdan sonra “çalışma güçlüğü zammının” da bu şekilde analize dercedilerek yeni bir poz oluşturulduğu görülmektedir.

Aynı şekilde diğer yeni birim fiyat oluşturulan YFZ.108 “Tel Kesme Yöntemi ile Her Kalınlıkta Betonun Kesilmesi” pozunda da “Trafik Altında Çalışma Güçlüğü Emniyet Tedbirlerinin Alınması ve Aydınlatma Karşılığı” şeklinde benzer bir girdiye yer verilmiş ve analiz bu minvalde hazırlanmıştır. Her iki analizde de ara toplamdan sonra söz konusu girdilere yer verilmiş olup sonrasında yüklenici karı hesaplanmıştır.

Resmi analiz ve tarifi baz alınarak yapılan yeni birim fiyat analizleri yapılacak iş ile bire bir örtüşmediği durumlarda, işe en yakın idare pozları esas alınarak bu pozun kıyasen uygulanmasında mevzuata aykırılık teşkil etmemektedir. Buna göre kamu idare analizinin yapılacak işi tam temsil etmediği, ancak benzerlik gösterdiği hallerde, bu analiz kıyas tutulmakla birlikte, işin tüm teknik icaplarını karşılayan özgün analizlerin yapılması önünde bir engel bulunmamaktadır. Dolayısyla gerekliliği kabul edilen ve usule uygun olarak yapılan yeni analize, mükerrerlik ve fahiş miktar ve fiyatlandırmalar hariç, bağlı kalmak işin doğasına uygun olanıdır.

YFZ.061 pozuna ilişkin savunma ve ekli belgelerin incelenmesinden mevcut proje ve bu projenin en önemli unsurlarından olan bahse konu iş kalemi özgün bir tasarım ihtiva etmekte olup, daha yüksek teknoloji kullanımı gerektirdiği; malzeme, işçilik ve yapım tekniği yönüyle özel bir nitelik taşıdığı, YFZ.061 pozuna ait imalatta kullanılan yüksek gövdeli W (omega) kirişler ile KGM/23.101/K-2 pozuna ait imalatta kullanılan yüksek gövdeli I kirişler sadece işlevsellik olarak benzerlik gösterdiği; fabrikasyon aşamasından başlayarak, yapım teknikleri, yerine konulma ve montaj işçilikleri bakımından önemli farklar içerdiği, anılan kirişlerin ölçü ve ağırlıkları bakımından KGM/23.101/K-2 pozu analizindeki vinç rayiçlerinin yeterli olmadığı görülmektedir.

Öte yandan sorumlular tarafından duruşmada yapılan sözlü savunmalar ile ek olarak verilen belgelerin incelenmesinden baz alınan analizde yer alan I kirişden farklı olarak omega kiriş montajında herhangi bir aksaklık olmaması için kirişlerin fabrikada ön çatıma tabi tutulduğu, bu nedenle nakliye ve montajda zorluklar bulunduğu (fazladan ekip bulundurulması, bazı işlemlerin birden fazla yapılması), bu zorlukların yeni oluşturulan analizde fiyatlandırılamadığından bunların analize güçlük zammı adı altıda olarak yansıtıldığı anlaşılmaktadır.

YFZ.061 pozu ile ilgili olarak, ihale dosyası eki belgeler ile sorumluların yazılı ve sözlü açıklamalarından anlaşıldığı üzere yeni birim fiyatlı iş kaleminin baz alınan poza kıyasen önemli farklılılar içerdiği bu kapsamda birim fiyata ilaveten çalışma güçlüğü zammının ayrıca ödenmesinin mevzuata aykırı olmadığı değerlendirilmektedir.

YFZ.108 poz nolu “Tel Kesme Yöntemi İle Her Kalınlıkta Betonun Kesilmesi” iş kalemi ile ilgili olarak ise gönderilen savunmalar ve eki belgelerin incelenmesi neticesinde yapılan YFZ.108 poz analizinin Karayolları Genel Müdürlüğünce 1993 yılında yapılan bir ihale sözleşmesi kapsamında 2006 yılında yapılan bir yeni birim fiyattan alındığı görülmüştür.

Yeni birim fiyat hazırlama sürecindeki temel düzenleme olan YİGŞ’nin (22/2/b) bendi hükümleri uyarınca; “İdarede veya diğer idarelerde mevcut olan ve yeni iş kalemine/grubuna benzerlik gösteren analizlerle kıyaslanarak bulunacak analizler” in kullanılması gerekmektedir. Dolayısyıyla bu şartları yerine getirdiği düşünülen YFZ.108 nolu “Tel Kesme Yöntemi İle Her Kalınlıkta Betonun Kesilmesi” iş kalemine ilişkin herhangi bir fazla ödemeye mahal verilmediği değerlendirilmektedir.

Sonuç itibariyle sorgu konusu edilen … TL yeni birim fiyat ödemeleri hakkında ilişilecek bir husus bulunmadığına, 6085 sayılı Sayıştay Kanunu’nun 55’inci maddesi uyarınca işbu İlamın tebliğ tarihinden itibaren altmış gün içerisinde Sayıştay Temyiz Kurulu nezdinde temyiz yolu açık olmak üzere aşağıda belirtilen azınlık görüşlerine karşı oy çokluğuyla,

Azınlık Görüşü

Üye ….’in Karşı Görüşü:

YFZ.061 Poz Numaralı “Saçtan Yüksek Gövdeli Kiriş İmali ve Yerine Konulması, Nakliyesi (Boyama Dahil)” iş kalemi ile ilgili olarak yapılan savunmada yapılan imalatın resmi poz olan KGM/23.101/K-2’ye kıyasla hazırlandığı ve bu pozun yerinde yapılan imalatı teknik olarak karşılamadığı için rayiç miktarlarının artırıldığı ve ekstra çalışma zorluklarından dolayı %26,7 “çalışma güçlüğü” zammını da içeren yeni bir paçal poz hazırlandığı ifade edilmiştir.

İdarece yeni birim fiyata esas alınan KGM/23.101/K-2 analizinin alt kısmında bulunan ve ara toplamdan sonra %30 olarak belirlenen ödemenin karşılığı olarak şu hususlara yer verilmiştir: “Fabrikada metal raspa işlemi yapılması, gerekli yerlerin maskelenmesi ve 2 kat epoksi reçine özlü astar boya ile 2 kat geliştirilmiş epoksi reçine özlü son kat boya ile nihai boyasının (Uluslararası teknik şartnamesine göre) yapılması. Montaj sahasının teşkili ve gerekli olacak her türlü kaldırma ve yatay hareket ekipmanının ve enerjinin sağlanması ve işyerinde kurulması, şayet oluşmuşsa nakliye esnasında meydana gelen fabrika boyası ve çelik konstrüksiyon hasarlarının onarılması, yenilenmesi, imalatın yapıldığı fabrikadan köprü yerine getirilen çelik kontrüksiyon parçalarının kaynakla birleştirilmesi yerine konulması, imalatın son boyalarının yapılması işlemleri için zayiatları dahil her ve kontrollerin yapılması, her türlü montaj ekipmanının sökülmesi karşılığı”

Bahse konu pozda geçen metal raspa ve boyama imalatları İdarece hazılanan YFZ.061 pozunda ayrıca imalat kalemi olarak yer almıştır. Dolayısıyla resmi pozda(KGM/23.101/K-2 ) geçen ve %30’luk ödemeye esas olan raspa, boya ve çelik elamanlarının taşıtlara yüklenmesi ve istifi işlemleri için İdarece hazırlanan yeni birim fiyatta (YFZ. 061) ayrıca ödemeye yer verilmiştir. İmalata ait yeni birim fiyattaki rayiçlerin miktarı resmi analizdeki rayiç miktarlarının genellikle iki katı olarak alınmış olup bunun teknik gerekçesi de imalatın farklılığı ve niteliği olarak açıklanmıştır.

İdarenin kıyasen yeni birim fiyatını hazırladığı KGM/23.101/K-2 pozunda verilen zamların karşılığı açıkça yazarken, İdarece belirlenen YFZ.061 pozunda verilen zammın karşılığı olarak “Çalışma Güçlüğü” ifadesi yer almaktadır. Verilen oranın neden ve hangi teknik gerekçelerle %26,7 olarak belirlendiği söz konusu analizde (YFZ.061) görülememiştir. Gönderilen savunmalarda belirtilen imalatın özelliği, önemliliği ve imalat yapılan yerin trafik yoğunluğu açısından İdareyi zorlayıcı özelliklere sahip olması ifade edilmişse de bunun hangi oranlarda ve imalatın hangi aşamalarını zorlaştırdığı ve hangi süreçlerde ek maliyete sebep olduğunun teknik olarak birim fiyat analizinde detaylı bir şekilde hesap edilerek açıklanmamıştır.

Yine savunmalarda çalışma güçlüğü zammı ödenmesinin gerekçelerinden biri olarak İstanbul’un en yoğun trafik güzergâhlarından biri olan D100 Karayolu Fikirtepe mevkiinde çalışılması gösterilmektedir. Ancak işe ait teknik şartname incelendiğinde, şartnamenin “Trafik ve Yaya Emniyeti ile İlgili Hususlar” başlıklı “D” bölümünün bulunduğu görülmektedir. Buna göre şartnamenin D/1 maddesinde, “Karayolları, belediye yolları, cadde sokak ve kavşaklarda yapılan yapım işlerinde müteahhit firma trafik güvenliğinin sağlanması amacına yönelik alınması gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.” hükmü

D/3 maddesinde, “Çalışmalar esnasında, karayolunun sürekli olarak trafiğin güvenli olarak açık tutulması esastır. Zorunlu hallerde karayolu şeritler halinde trafiğe kapatılır ve en az bir şeridin trafiğe açık tutulması sağlanır. Bunun da mümkün olmaması halinde, trafik servis yolundan verilir.” hükmü

D/6 maddesinde, “Müteahhit firma geçici trafik sirkülasyon planındaki trafik akışını sağlamak için tüm gerekli yatay ve düşey işaretlemeleri, gerekli tüm levhaları, ışıklı düzenekleri ve bilgilendirme levhalarını-afişlerini, gerekli beton, plastik bariyerleri ve saç panoları koymak ve gerekli sayıda uyarı yapacak sahayı kontrol edecek elemanı bulundurmak şartnameler ve idarenin istediği sürede, doğrultuda zorunludur.” hükmü

D/7 maddesinde “Müteahhit firma araç, yaya trafiği güvenliğini inşaat müddetince sağlamak zorundadır. Aksi halde doğabilecek tüm zararlardan, davalardan, tazminatlardan müteahhit firma sorumludur.” Hükmü mevcuttur.

Bu düzenlemelere göre trafik güvenliğinin ve akışının sağlıklı sürdürülmesi şartnameye göre en başından itibaren zaten yüklenicinin görevidir. Bu durumda trafik ile ilgili zorluklar gerekçe gösterilerek analize çalışma güçlüğü zammı eklenmesi uygun değildir.

Durum böyle iken çeşitli teknik gerekçeler ile rayiç miktarları artırılarak hazırlanan yeni birim fiyatta, kıyas alınan resmi pozdaki ek ödemeye esas unsurlar olmadığı halde farklı birtakım gerekçeler ile yeni bir ödeme kalemi oluşturularak YFZ.061 pozu analizi içerisinde bu ödemeye yer verilmesinin mevzuata uygun düşmediği değerlendirlmektedir.