Karar Künyesi
Karar Türü:
Sayıştay 3. Daire Kararı
Karar Tarihi:
10/31/2023
Karar No:
161
Esas No:
466
KARAR
İdare tarafından kiralanan taşıtın aylık kira bedelinin, taşıta ilişkin kasko sigortası değerinin %2’sini aşacak şekilde belirlenmesi
… tarihli ve … sayılı ilamın … maddesiyle hüküm dışı bırakılan konunun, 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 50 nci maddesinin üçüncü fıkrası hükmü gereğince görüşülmesinin devamına karar verildi.
Anılan ilam maddesinde;
Doğrudan temin yöntemiyle gerçekleştirilen hizmet alımı kapsamında … gerçek kişi ticari işletmesinden kiralanan taşıtın aylık kira bedelinin, mevzuatta öngörülen üst limiti aşması sonucu sebebiyet verildiği iddia edilen … TL tutarındaki kamu zararından kaynaklı mali sorumluluğun eksik tespit edildiği, şöyle ki Sorgunun, ilişikli ödeme emri belgelerinde imzası bulunan harcama yetkilileri ve gerçekleştirme görevlileri nezdinde düzenlendiği, ancak 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 22 nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi gereği doğrudan temin yöntemiyle gerçekleştirilen söz konusu alımda piyasa fiyat araştırmasına yönelik düzenlenen Teklif Değerlendirme Tutanaklarında (Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağı) imzası bulunan kamu görevlilerinin sorumluluğa dahil edilmediği belirtilmiş olup bahse konu sorumluluk eksikliğinin giderilmesi suretiyle yeni bir sorgu düzenlenmesine ve savunmaların alınmasını müteakiben düzenlenecek ek raporun yargılanmasına değin konunun 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 50 nci maddesi uyarınca hüküm dışı bırakılmasına karar verilmiştir.
Bunun üzerine, Denetçi tarafından daha önce sorumluluğa dahil edilmemiş olan sorumluların savunmalarının alınması maksadıyla ek sorgu düzenlenmiş ve bunun üzerine düzenlenen söz konusu ek rapor ile eki bilgi ve belgeler Daire tarafından ilgili mevzuat çerçevesinde değerlendirilmiştir.
12.01.1961 tarih ve 10705 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 237 sayılı Taşıt Kanununun “Kanunun şümulü”ne dair 1 inci maddesinde;
“a) Genel bütçeye dahil dairelerle katma ve özel bütçeli idareler ve bunlara bağlı sabit ve döner sermayeli müesseseler, il özel idareleri, belediyeler ve bunların bağlı kuruluşları ile mahalli idare birlikleri, (…) tarafından kullanılacak taşıtlar bu Kanun hükümlerine tabidir.” hükmü,
Aynı Kanunun “Kurumların satın alacakları taşıtların bedeli”ne dair 12 nci maddesinin 3 üncü fıkrasında;
“Resmi taşıtların savurganlığa yol açılmadan, bütçe olanaklarıyla uyumlu bir biçimde kullanımını sağlamak üzere;
(…)
f) Hizmet alımı suretiyle edinilecek taşıtların cinsi, adedi, yaşı, hangi hizmetlerde kullanılacağı, kaynağı, yabancı menşeli olup olmayacağı ve diğer hususlar, için gerekli esas ve usûller Cumhurbaşkanınca saptanır.” hükmü yer almaktadır. (02.07.2018 tarihli ve 703 sayılı KHK’nin 180 inci maddesiyle, bu fıkrada yer alan “Bakanlar Kurulunca” ibaresi “Cumhurbaşkanınca” şeklinde değiştirilmiştir.)
Yukarıda yer verilen 237 sayılı Kanunun 12 nci maddesine dayanılarak hazırlanan, 01.04.2006 tarih ve 26126 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, 2006/10193 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına ekli “Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller”in “Genel Esaslar” başlıklı 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasında ise;
“(2) Genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile bu idarelere bağlı döner sermayelerin (Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği ile TBMM Genel Sekreterliği hariç) hizmetleri için ihtiyaç duyulan binek, station-wagon, arazi binek, kaptı kaçtı, panel ve pick-up tipi taşıtların hizmet alımı yöntemiyle ediniminde;
a) Şoför giderleri hariç yapılan taşıt kiralamalarında aylık kiralama bedeli (katma değer vergisi hariç, her türlü bakım-onarım, sigorta ve benzeri giderler dahil), taşıtın Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibarıyla uygulanacak Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesinde yer alan kasko sigortası değerinin %2’sini aşmayacaktır.(…)” denilmektedir.
Dolayısıyla, 24.12.2003 tarih ve 25326 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun “Tanımlar” başlıklı 3 üncü maddesi uyarınca genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinden olan ve 237 sayılı Kanuna tabi bulunan …’nin hizmet alımı suretiyle kiralamış olduğu madde kapsamındaki taşıtlar için ödeyebileceği KDV hariç aylık kira bedelinin; Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibarıyla uygulanacak Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesinde yer alan kasko sigortası değerinin %2’sini aşmaması gerekmektedir.
Rapora konu edilen ödeme emri belgeleri ve ekleri ile Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listeleri incelendiğinde … ve … yılında verilmiş bulunan harcama talimatlarına istinaden kiralanan … marka ve modelli, binek tipi, … plakalı taşıtın, anılan yılların ocak ayı itibarıyla uygulanacak kasko sigortası değerinin %2’sinin sırasıyla … ve … TL; bahse konu araç yerine … yılının son iki döneminde ikame edilen … marka ve modelli, binek tipi, … plakalı taşıtın … yılı ocak ayı itibarıyla uygulanacak kasko sigortası değerinin %2’sinin … TL olduğu, buna karşın İdare tarafından bahse konu araçlar için daha yüksek tutarda aylık kira bedeli ödendiği tespit edilmiştir.
5018 sayılı Kanunun “Kamu zararı” başlıklı 71 inci maddesinde birinci fıkrasında kamu zararı; “kamu görevlilerinin kasıt, kusur veya ihmallerinden kaynaklanan mevzuata aykırı karar, işlem veya eylemleri sonucunda kamu kaynağında artışa engel veya eksilmeye neden olunması” şeklinde tanımlanmış olup aynı maddenin ikinci fıkrasının (d) bendinde; “İş, mal veya hizmetin rayiç bedelinden daha yüksek fiyatla alınması veya yaptırılması” durumunun, kamu zararının belirlenmesinde esas alınacağı düzenlenmiştir.
Bu itibarla; İdare tarafından kiralanan taşıtların aylık kira bedelinin, Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller”in “Genel esaslar” başlıklı 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendinde yer verilen mevzuat hükmüne aykırı olarak taşıta ilişkin kasko sigortası değerinin %2’sini aşacak şekilde belirlenmesi ve bu bağlamda yapılan sözleşmelere istinaden daha yüksek tutarda ödeme yapılması sonucunda kamu zararına sebebiyet verilmiştir.
Sorumluların savunmalarında; rapora konu hizmet alımı için 04.03.2009 tarih ve 27159 sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin “Yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas miktar ve fiyatların tespiti” başlıklı 8 inci maddesine istinaden hesaplanan yaklaşık maliyet ve 22.01.2002 tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun “Doğrudan temin” başlıklı 22 nci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca fiyat araştırması yapılması suretiyle alınan tekliflerin mevzuata uygun olduğu, dolayısıyla taşıtın aylık kira bedelinin, taşıtın kasko sigortası değerinin %2’sini aşması nedeniyle kamu zararına sebebiyet verilmediği belirtilmişse de Esas ve Usullerin 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasında; taşıt kiralama usulüyle ilgili bir istisnaya yer verilmemiş, “yapılan taşıt kiralamalarında” ifadesi kullanılarak hizmet alımı suretiyle gerçekleştirilen tüm kiralamalar kapsama dahil edilmiştir. Bu nedenle, yaklaşık maliyetin tespiti ile ihtiyacın teminine ilişkin ihale mevzuatında yer verilen düzenlemelere riayet edilmiş olsa dahi hizmet alımı kapsamında yer alan taşıtın aylık kira bedelinin, taşıtın kasko sigortası değerinin %2’sini aşması Taşıt Kanununa dair mevzuat hükümlerine aykırılık teşkil etmektedir. Hal böyle iken söz konusu savunmaların kabule şayan görülebilmesi mümkün bulunmamaktadır.
Sorumluluk hususu değerlendirildiğinde;
5018 sayılı Kanunun “Harcama talimatı ve Sorumluluk” başlıklı 32 nci maddesinde;
“Bütçelerden harcama yapılabilmesi, harcama yetkilisinin harcama talimatı vermesiyle mümkündür. Harcama talimatlarında hizmet gerekçesi, yapılacak işin konusu ve tutarı, süresi, kullanılabilir ödeneği, gerçekleştirme usulü ile gerçekleştirmeyle görevli olanlara ilişkin bilgiler yer alır.
Harcama yetkilileri, harcama talimatlarının bütçe ilke ve esaslarına, kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından, ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından ve bu Kanun çerçevesinde yapmaları gereken diğer işlemlerden sorumludur.” hükmü,
5018 sayılı Kanunun “Giderin gerçekleştirilmesi” başlıklı 33 üncü maddesinin ikinci fıkrasında;
“Giderlerin gerçekleştirilmesi; harcama yetkililerince belirlenen görevli tarafından düzenlenen ödeme emri belgesinin harcama yetkilisince imzalanması ve tutarın hak sahibine ödenmesiyle tamamlanır.” hükmü yer almakta olup mevzuatın yukarıda belirtilen hükümlerine göre, bütçeden yapılacak harcamalarda süreç, harcama talimatı ile başlamakta ve ödeme emri belgesi uyarınca hak sahibine ödeme yapılması ile son bulmaktadır. Bu nedenle harcama talimatlarının ve bu talimata konu olan harcamaların; bütçe ilke ve esaslarına, kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olması gerekmektedir.
Bu itibarla rapora konu hizmet alımı kapsamında gerçekleştirilen harcama sürecinde taşıtların aylık kira bedellerinin, mevzuatta öngörülen üst limiti aşması ile sebebiyet verilen kamu zararından, ödeme emri belgelerinde imzası bulunan harcama yetkilisinin sorumluluğu bulunmaktadır.
Diğer yandan 5018 sayılı Kanunun “Giderin gerçekleştirilmesi” başlıklı 33 üncü maddesinde;
“Bütçelerden bir giderin yapılabilmesi için iş, mal veya hizmetin belirlenmiş usul ve esaslara uygun olarak alındığının veya gerçekleştirildiğinin, görevlendirilmiş kişi veya komisyonlarca onaylanması ve gerçekleştirme belgelerinin düzenlenmiş olması gerekir.
Giderlerin gerçekleştirilmesi; harcama yetkililerince belirlenen görevli tarafından düzenlenen ödeme emri belgesinin harcama yetkilisince imzalanması ve tutarın hak sahibine ödenmesiyle tamamlanır.
Gerçekleştirme görevlileri, harcama talimatı üzerine; işin yaptırılması, mal veya hizmetin alınması, teslim almaya ilişkin işlemlerin yapılması, belgelendirilmesi ve ödeme için gerekli belgelerin hazırlanması görevlerini yürütürler. (…)
Gerçekleştirme görevlileri, bu Kanun çerçevesinde yapmaları gereken iş ve işlemlerden sorumludurlar” hükmü yer almaktadır.
Yapılan incelemede rapora konu edilen taşıt kiralamasının, doğrudan temin suretiyle gerçekleştirildiği görülmüş olup 22.01.2002 tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun “Doğrudan temin” başlıklı 22 nci maddesinin son fıkrasında; “Bu maddeye göre yapılacak alımlarda, ihale komisyonu kurma ve Kanunun 10 uncu maddesinde sayılan yeterlik kurallarını arama zorunluluğu bulunmaksızın, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyaçlar temin edilir.” düzenlemesi yer almaktadır. Söz konusu mevzuat hükmünden anlaşılacağı üzere doğrudan temin bir ihale usulü olmayıp bu yöntemle yapılacak alımlarda, imzalanan onay belgesi ile bir veya birden fazla kamu görevlisinin piyasa fiyat araştırması yapmak üzere görevlendirilmesi ve bu görevli veya görevlilerce de alınan teklifler arasından en uygununun tespit edilerek bu fiyattan alım yapılmasına karar verilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, görevlendirilmiş kişilerce düzenlenen piyasa fiyat araştırması tutanağı, ihale suretiyle gerçekleştirilen alımlardaki ihale kararının yerine geçmekte ve düzenlenmesi gerekli görülmüş ise imzalanacak sözleşmenin dayanağı olmaktadır. Zira, 15.08.2007 tarih ve 26614 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Mahalli İdareler Harcama Belgeleri Yönetmeliğine ekli ve bahse konu hizmet alımında kullanılmış olan Piyasa Fiyat Araştırması Tutanak örneğinde de; “4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 22 nci Maddesi uyarınca doğrudan temin usulüyle yapılacak alımlara ilişkin yapılan piyasa araştırmasında firmalarca/kişilerce teklif edilen fiyatlar tarafımca / tarafımızca değerlendirilerek yukarıda adı ve adresleri belirtilen kişi / firma / firmalardan alım yapılması uygun görülmüştür” ifadesine yer verilmek suretiyle söz konusu tutanağın sadece fiyat tespitini değil aynı zamanda yapılan değerlendirme ve alınan kararı ihtiva ettiği hususu vurgulanmıştır.
Hizmet alımına ilişkin ödeme emri belgeri ile ekleri bu bağlamda incelendiğinde;
- Belediye Başkanı … tarafından … yılında imzalanan harcama talimatı niteliğini haiz onay belgesi ile ilişikli Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağında …, …, … (Piyasa Fiyat Araştırması Görevlileri) ve …’nın imzasının bulunduğu; söz konusu tutanak üzerine düzenlenen hizmet alımı sözleşmesinin de İdare adına … tarafından imza edildiği,
- Belediye Başkanı … tarafından … yılında imzalanan harcama talimatı niteliğini haiz onay belgesi ile ilişikli Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağında …, …, … (Piyasa Fiyat Araştırması Görevlileri) ve …’nın imzasının bulunduğu; söz konusu tutanak üzerine düzenlenen hizmet alımı sözleşmesinin de İdare adına … tarafından imza edildiği,
Bu itibarla bahse konu taşıt kiralamalarının gerçekleştirilebilmesi bakımından “karar” niteliğinde kabul edilebilecek olan Piyasa Fiyat Araştırması Tutanakları ve Sözleşmelerde belirtilen aylık kira bedellerinin, mevzuatta öngörülen üst limiti aşması ile sebebiyet verilen kamu zararından, anılan gerçekleştirme belgelerinde imzası bulunan kamu görevlilerinin sorumluluğu bulunmaktadır.
5018 sayılı Kanunun 33 üncü maddesinde yer verilen düzenlemelere ek olarak 31.12.2005 tarihli ve 26040 sayılı 3. mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esasların; “Ön malî kontrol süreci” başlıklı 12 nci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkralarında;
“Harcama birimlerinde süreç kontrolü yapılır. Süreç kontrolünde, her bir işlem daha önceki işlemlerin kontrolünü içerecek şekilde tasarlanır ve uygulanır. Malî işlemlerin yürütülmesinde görev alanlar, yapacakları işlemden önceki işlemleri de kontrol ederler. (…)
(…) Ödeme emri belgesini düzenlemekle görevlendirilen gerçekleştirme görevlileri, ödeme emri belgesi ve eki belgeler üzerinde ön malî kontrol yaparlar. Bu gerçekleştirme görevlileri tarafından yapılan kontrol sonucunda, ödeme emri belgesi üzerine “Kontrol edilmiş ve uygun görülmüştür” şerhi düşülerek imzalanır.(…)” hükmü yer almaktadır.
Bu nedenle ödeme emri belgesini düzenleyen gerçekleştirme görevlilerinin; anılan belgeyi, “Kontrol edilmiştir” şerhi düşmek suretiyle imzalamasından dolayı düzenledikleri belgenin ve harcama sürecindeki diğer belgelerin mevzuata uygunluğundan harcama yetkilisi ile birlikte sorumlu tutulmaları gerekmektedir.
Bu itibarla rapora konu hizmet alımı kapsamında gerçekleştirilen harcama sürecinde taşıtın aylık kira bedellerinin, mevzuatta öngörülen üst limiti aşması ile sebebiyet verilen kamu zararından, ödeme emri belgesini düzenleyen ve imzalayan gerçekleştirme görevlisinin sorumluluğu bulunmaktadır.
Sonuç olarak … tarihli ve … sayılı ilamın … maddesi ile verilen hüküm dışı kararının kaldırılmasına ve … TL tutarındaki kamu zararının;
… TL’sinin Harcama Yetkilisi …; Gerçekleştirme Görevlisi …; Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağı ve Sözleşmede imzası bulunması nedeniyle sorumluluğu bulunan Diğer Sorumlu (Belediye Başkanı) … ve Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağında imzaları bulunması nedeniyle sorumlulukları bulunan Diğer Sorumlular …, … ile …’a
müştereken ve müteselsilen, 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 53 üncü maddesi gereği işleyecek faiziyle birlikte ödettirilmesine, anılan Kanunun 55 inci maddesi uyarınca ilamın tebliğ tarihinden itibaren altmış gün içerisinde Sayıştay Temyiz Kurulu nezdinde temyiz yolu açık olmak üzere oy birliğiyle,
karar verildi.
… tarihli ve … sayılı ilamın … maddesiyle hüküm dışı bırakılan konunun, 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 50 nci maddesinin üçüncü fıkrası hükmü gereğince görüşülmesinin devamına karar verildi.
Anılan ilam maddesinde;
Doğrudan temin yöntemiyle gerçekleştirilen hizmet alımı kapsamında … gerçek kişi ticari işletmesinden kiralanan taşıtın aylık kira bedelinin, mevzuatta öngörülen üst limiti aşması sonucu sebebiyet verildiği iddia edilen … TL tutarındaki kamu zararından kaynaklı mali sorumluluğun eksik tespit edildiği, şöyle ki Sorgunun, ilişikli ödeme emri belgelerinde imzası bulunan harcama yetkilileri ve gerçekleştirme görevlileri nezdinde düzenlendiği, ancak 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 22 nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi gereği doğrudan temin yöntemiyle gerçekleştirilen söz konusu alımda piyasa fiyat araştırmasına yönelik düzenlenen Teklif Değerlendirme Tutanaklarında (Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağı) imzası bulunan kamu görevlilerinin sorumluluğa dahil edilmediği belirtilmiş olup bahse konu sorumluluk eksikliğinin giderilmesi suretiyle yeni bir sorgu düzenlenmesine ve savunmaların alınmasını müteakiben düzenlenecek ek raporun yargılanmasına değin konunun 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 50 nci maddesi uyarınca hüküm dışı bırakılmasına karar verilmiştir.
Bunun üzerine, Denetçi tarafından daha önce sorumluluğa dahil edilmemiş olan sorumluların savunmalarının alınması maksadıyla ek sorgu düzenlenmiş ve bunun üzerine düzenlenen söz konusu ek rapor ile eki bilgi ve belgeler Daire tarafından ilgili mevzuat çerçevesinde değerlendirilmiştir.
12.01.1961 tarih ve 10705 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 237 sayılı Taşıt Kanununun “Kanunun şümulü”ne dair 1 inci maddesinde;
“a) Genel bütçeye dahil dairelerle katma ve özel bütçeli idareler ve bunlara bağlı sabit ve döner sermayeli müesseseler, il özel idareleri, belediyeler ve bunların bağlı kuruluşları ile mahalli idare birlikleri, (…) tarafından kullanılacak taşıtlar bu Kanun hükümlerine tabidir.” hükmü,
Aynı Kanunun “Kurumların satın alacakları taşıtların bedeli”ne dair 12 nci maddesinin 3 üncü fıkrasında;
“Resmi taşıtların savurganlığa yol açılmadan, bütçe olanaklarıyla uyumlu bir biçimde kullanımını sağlamak üzere;
(…)
f) Hizmet alımı suretiyle edinilecek taşıtların cinsi, adedi, yaşı, hangi hizmetlerde kullanılacağı, kaynağı, yabancı menşeli olup olmayacağı ve diğer hususlar, için gerekli esas ve usûller Cumhurbaşkanınca saptanır.” hükmü yer almaktadır. (02.07.2018 tarihli ve 703 sayılı KHK’nin 180 inci maddesiyle, bu fıkrada yer alan “Bakanlar Kurulunca” ibaresi “Cumhurbaşkanınca” şeklinde değiştirilmiştir.)
Yukarıda yer verilen 237 sayılı Kanunun 12 nci maddesine dayanılarak hazırlanan, 01.04.2006 tarih ve 26126 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, 2006/10193 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına ekli “Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller”in “Genel Esaslar” başlıklı 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasında ise;
“(2) Genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile bu idarelere bağlı döner sermayelerin (Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği ile TBMM Genel Sekreterliği hariç) hizmetleri için ihtiyaç duyulan binek, station-wagon, arazi binek, kaptı kaçtı, panel ve pick-up tipi taşıtların hizmet alımı yöntemiyle ediniminde;
a) Şoför giderleri hariç yapılan taşıt kiralamalarında aylık kiralama bedeli (katma değer vergisi hariç, her türlü bakım-onarım, sigorta ve benzeri giderler dahil), taşıtın Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibarıyla uygulanacak Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesinde yer alan kasko sigortası değerinin %2’sini aşmayacaktır.(…)” denilmektedir.
Dolayısıyla, 24.12.2003 tarih ve 25326 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun “Tanımlar” başlıklı 3 üncü maddesi uyarınca genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinden olan ve 237 sayılı Kanuna tabi bulunan …’nin hizmet alımı suretiyle kiralamış olduğu madde kapsamındaki taşıtlar için ödeyebileceği KDV hariç aylık kira bedelinin; Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan ve harcama talimatının verildiği yılın ocak ayı itibarıyla uygulanacak Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listesinde yer alan kasko sigortası değerinin %2’sini aşmaması gerekmektedir.
Rapora konu edilen ödeme emri belgeleri ve ekleri ile Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği tarafından yayımlanan Motorlu Kara Taşıtları Kasko Değer Listeleri incelendiğinde … ve … yılında verilmiş bulunan harcama talimatlarına istinaden kiralanan … marka ve modelli, binek tipi, … plakalı taşıtın, anılan yılların ocak ayı itibarıyla uygulanacak kasko sigortası değerinin %2’sinin sırasıyla … ve … TL; bahse konu araç yerine … yılının son iki döneminde ikame edilen … marka ve modelli, binek tipi, … plakalı taşıtın … yılı ocak ayı itibarıyla uygulanacak kasko sigortası değerinin %2’sinin … TL olduğu, buna karşın İdare tarafından bahse konu araçlar için daha yüksek tutarda aylık kira bedeli ödendiği tespit edilmiştir.
5018 sayılı Kanunun “Kamu zararı” başlıklı 71 inci maddesinde birinci fıkrasında kamu zararı; “kamu görevlilerinin kasıt, kusur veya ihmallerinden kaynaklanan mevzuata aykırı karar, işlem veya eylemleri sonucunda kamu kaynağında artışa engel veya eksilmeye neden olunması” şeklinde tanımlanmış olup aynı maddenin ikinci fıkrasının (d) bendinde; “İş, mal veya hizmetin rayiç bedelinden daha yüksek fiyatla alınması veya yaptırılması” durumunun, kamu zararının belirlenmesinde esas alınacağı düzenlenmiştir.
Bu itibarla; İdare tarafından kiralanan taşıtların aylık kira bedelinin, Hizmet Alımı Suretiyle Taşıt Edinilmesine İlişkin Esas ve Usuller”in “Genel esaslar” başlıklı 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasının (a) bendinde yer verilen mevzuat hükmüne aykırı olarak taşıta ilişkin kasko sigortası değerinin %2’sini aşacak şekilde belirlenmesi ve bu bağlamda yapılan sözleşmelere istinaden daha yüksek tutarda ödeme yapılması sonucunda kamu zararına sebebiyet verilmiştir.
Sorumluların savunmalarında; rapora konu hizmet alımı için 04.03.2009 tarih ve 27159 sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanan Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin “Yaklaşık maliyetin hesaplanmasına esas miktar ve fiyatların tespiti” başlıklı 8 inci maddesine istinaden hesaplanan yaklaşık maliyet ve 22.01.2002 tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun “Doğrudan temin” başlıklı 22 nci maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca fiyat araştırması yapılması suretiyle alınan tekliflerin mevzuata uygun olduğu, dolayısıyla taşıtın aylık kira bedelinin, taşıtın kasko sigortası değerinin %2’sini aşması nedeniyle kamu zararına sebebiyet verilmediği belirtilmişse de Esas ve Usullerin 6 ncı maddesinin ikinci fıkrasında; taşıt kiralama usulüyle ilgili bir istisnaya yer verilmemiş, “yapılan taşıt kiralamalarında” ifadesi kullanılarak hizmet alımı suretiyle gerçekleştirilen tüm kiralamalar kapsama dahil edilmiştir. Bu nedenle, yaklaşık maliyetin tespiti ile ihtiyacın teminine ilişkin ihale mevzuatında yer verilen düzenlemelere riayet edilmiş olsa dahi hizmet alımı kapsamında yer alan taşıtın aylık kira bedelinin, taşıtın kasko sigortası değerinin %2’sini aşması Taşıt Kanununa dair mevzuat hükümlerine aykırılık teşkil etmektedir. Hal böyle iken söz konusu savunmaların kabule şayan görülebilmesi mümkün bulunmamaktadır.
Sorumluluk hususu değerlendirildiğinde;
5018 sayılı Kanunun “Harcama talimatı ve Sorumluluk” başlıklı 32 nci maddesinde;
“Bütçelerden harcama yapılabilmesi, harcama yetkilisinin harcama talimatı vermesiyle mümkündür. Harcama talimatlarında hizmet gerekçesi, yapılacak işin konusu ve tutarı, süresi, kullanılabilir ödeneği, gerçekleştirme usulü ile gerçekleştirmeyle görevli olanlara ilişkin bilgiler yer alır.
Harcama yetkilileri, harcama talimatlarının bütçe ilke ve esaslarına, kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olmasından, ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından ve bu Kanun çerçevesinde yapmaları gereken diğer işlemlerden sorumludur.” hükmü,
5018 sayılı Kanunun “Giderin gerçekleştirilmesi” başlıklı 33 üncü maddesinin ikinci fıkrasında;
“Giderlerin gerçekleştirilmesi; harcama yetkililerince belirlenen görevli tarafından düzenlenen ödeme emri belgesinin harcama yetkilisince imzalanması ve tutarın hak sahibine ödenmesiyle tamamlanır.” hükmü yer almakta olup mevzuatın yukarıda belirtilen hükümlerine göre, bütçeden yapılacak harcamalarda süreç, harcama talimatı ile başlamakta ve ödeme emri belgesi uyarınca hak sahibine ödeme yapılması ile son bulmaktadır. Bu nedenle harcama talimatlarının ve bu talimata konu olan harcamaların; bütçe ilke ve esaslarına, kanun, tüzük ve yönetmelikler ile diğer mevzuata uygun olması gerekmektedir.
Bu itibarla rapora konu hizmet alımı kapsamında gerçekleştirilen harcama sürecinde taşıtların aylık kira bedellerinin, mevzuatta öngörülen üst limiti aşması ile sebebiyet verilen kamu zararından, ödeme emri belgelerinde imzası bulunan harcama yetkilisinin sorumluluğu bulunmaktadır.
Diğer yandan 5018 sayılı Kanunun “Giderin gerçekleştirilmesi” başlıklı 33 üncü maddesinde;
“Bütçelerden bir giderin yapılabilmesi için iş, mal veya hizmetin belirlenmiş usul ve esaslara uygun olarak alındığının veya gerçekleştirildiğinin, görevlendirilmiş kişi veya komisyonlarca onaylanması ve gerçekleştirme belgelerinin düzenlenmiş olması gerekir.
Giderlerin gerçekleştirilmesi; harcama yetkililerince belirlenen görevli tarafından düzenlenen ödeme emri belgesinin harcama yetkilisince imzalanması ve tutarın hak sahibine ödenmesiyle tamamlanır.
Gerçekleştirme görevlileri, harcama talimatı üzerine; işin yaptırılması, mal veya hizmetin alınması, teslim almaya ilişkin işlemlerin yapılması, belgelendirilmesi ve ödeme için gerekli belgelerin hazırlanması görevlerini yürütürler. (…)
Gerçekleştirme görevlileri, bu Kanun çerçevesinde yapmaları gereken iş ve işlemlerden sorumludurlar” hükmü yer almaktadır.
Yapılan incelemede rapora konu edilen taşıt kiralamasının, doğrudan temin suretiyle gerçekleştirildiği görülmüş olup 22.01.2002 tarih ve 24648 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4734 sayılı Kamu İhale Kanununun “Doğrudan temin” başlıklı 22 nci maddesinin son fıkrasında; “Bu maddeye göre yapılacak alımlarda, ihale komisyonu kurma ve Kanunun 10 uncu maddesinde sayılan yeterlik kurallarını arama zorunluluğu bulunmaksızın, ihale yetkilisince görevlendirilecek kişi veya kişiler tarafından piyasada fiyat araştırması yapılarak ihtiyaçlar temin edilir.” düzenlemesi yer almaktadır. Söz konusu mevzuat hükmünden anlaşılacağı üzere doğrudan temin bir ihale usulü olmayıp bu yöntemle yapılacak alımlarda, imzalanan onay belgesi ile bir veya birden fazla kamu görevlisinin piyasa fiyat araştırması yapmak üzere görevlendirilmesi ve bu görevli veya görevlilerce de alınan teklifler arasından en uygununun tespit edilerek bu fiyattan alım yapılmasına karar verilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, görevlendirilmiş kişilerce düzenlenen piyasa fiyat araştırması tutanağı, ihale suretiyle gerçekleştirilen alımlardaki ihale kararının yerine geçmekte ve düzenlenmesi gerekli görülmüş ise imzalanacak sözleşmenin dayanağı olmaktadır. Zira, 15.08.2007 tarih ve 26614 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Mahalli İdareler Harcama Belgeleri Yönetmeliğine ekli ve bahse konu hizmet alımında kullanılmış olan Piyasa Fiyat Araştırması Tutanak örneğinde de; “4734 sayılı Kamu İhale Kanununun 22 nci Maddesi uyarınca doğrudan temin usulüyle yapılacak alımlara ilişkin yapılan piyasa araştırmasında firmalarca/kişilerce teklif edilen fiyatlar tarafımca / tarafımızca değerlendirilerek yukarıda adı ve adresleri belirtilen kişi / firma / firmalardan alım yapılması uygun görülmüştür” ifadesine yer verilmek suretiyle söz konusu tutanağın sadece fiyat tespitini değil aynı zamanda yapılan değerlendirme ve alınan kararı ihtiva ettiği hususu vurgulanmıştır.
Hizmet alımına ilişkin ödeme emri belgeri ile ekleri bu bağlamda incelendiğinde;
- Belediye Başkanı … tarafından … yılında imzalanan harcama talimatı niteliğini haiz onay belgesi ile ilişikli Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağında …, …, … (Piyasa Fiyat Araştırması Görevlileri) ve …’nın imzasının bulunduğu; söz konusu tutanak üzerine düzenlenen hizmet alımı sözleşmesinin de İdare adına … tarafından imza edildiği,
- Belediye Başkanı … tarafından … yılında imzalanan harcama talimatı niteliğini haiz onay belgesi ile ilişikli Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağında …, …, … (Piyasa Fiyat Araştırması Görevlileri) ve …’nın imzasının bulunduğu; söz konusu tutanak üzerine düzenlenen hizmet alımı sözleşmesinin de İdare adına … tarafından imza edildiği,
Bu itibarla bahse konu taşıt kiralamalarının gerçekleştirilebilmesi bakımından “karar” niteliğinde kabul edilebilecek olan Piyasa Fiyat Araştırması Tutanakları ve Sözleşmelerde belirtilen aylık kira bedellerinin, mevzuatta öngörülen üst limiti aşması ile sebebiyet verilen kamu zararından, anılan gerçekleştirme belgelerinde imzası bulunan kamu görevlilerinin sorumluluğu bulunmaktadır.
5018 sayılı Kanunun 33 üncü maddesinde yer verilen düzenlemelere ek olarak 31.12.2005 tarihli ve 26040 sayılı 3. mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esasların; “Ön malî kontrol süreci” başlıklı 12 nci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkralarında;
“Harcama birimlerinde süreç kontrolü yapılır. Süreç kontrolünde, her bir işlem daha önceki işlemlerin kontrolünü içerecek şekilde tasarlanır ve uygulanır. Malî işlemlerin yürütülmesinde görev alanlar, yapacakları işlemden önceki işlemleri de kontrol ederler. (…)
(…) Ödeme emri belgesini düzenlemekle görevlendirilen gerçekleştirme görevlileri, ödeme emri belgesi ve eki belgeler üzerinde ön malî kontrol yaparlar. Bu gerçekleştirme görevlileri tarafından yapılan kontrol sonucunda, ödeme emri belgesi üzerine “Kontrol edilmiş ve uygun görülmüştür” şerhi düşülerek imzalanır.(…)” hükmü yer almaktadır.
Bu nedenle ödeme emri belgesini düzenleyen gerçekleştirme görevlilerinin; anılan belgeyi, “Kontrol edilmiştir” şerhi düşmek suretiyle imzalamasından dolayı düzenledikleri belgenin ve harcama sürecindeki diğer belgelerin mevzuata uygunluğundan harcama yetkilisi ile birlikte sorumlu tutulmaları gerekmektedir.
Bu itibarla rapora konu hizmet alımı kapsamında gerçekleştirilen harcama sürecinde taşıtın aylık kira bedellerinin, mevzuatta öngörülen üst limiti aşması ile sebebiyet verilen kamu zararından, ödeme emri belgesini düzenleyen ve imzalayan gerçekleştirme görevlisinin sorumluluğu bulunmaktadır.
Sonuç olarak … tarihli ve … sayılı ilamın … maddesi ile verilen hüküm dışı kararının kaldırılmasına ve … TL tutarındaki kamu zararının;
… TL’sinin Harcama Yetkilisi …; Gerçekleştirme Görevlisi …; Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağı ve Sözleşmede imzası bulunması nedeniyle sorumluluğu bulunan Diğer Sorumlu (Belediye Başkanı) … ve Piyasa Fiyat Araştırması Tutanağında imzaları bulunması nedeniyle sorumlulukları bulunan Diğer Sorumlular …, … ile …’a
müştereken ve müteselsilen, 6085 sayılı Sayıştay Kanununun 53 üncü maddesi gereği işleyecek faiziyle birlikte ödettirilmesine, anılan Kanunun 55 inci maddesi uyarınca ilamın tebliğ tarihinden itibaren altmış gün içerisinde Sayıştay Temyiz Kurulu nezdinde temyiz yolu açık olmak üzere oy birliğiyle,
karar verildi.
Kararla ilgili sorunuz mu var?