4734 sayılı Kamu İhale Kanunu uyarınca gerçekleştirilen yapım işlerinde iş ve işyerinin sigortalanmasına ilişkin hükümlere 4735 sayılı Kamu İhale Kanunu’nun 9’uncu maddesi, Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme’nin 17’nci maddesi ve Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin (YİGŞ) 9 ve 26’ncı maddelerinde yer verilmiştir. Makale kapsamında mevzuat metinleri sırasıyla incelenecek, madde hükümleri açıklanacak ve önem arz eden hususlar belirtilecektir.
Yapım işlerinde sigorta, ani ve beklenmedik hasarlarla karşılaşılması muhtemel süreç boyunca, iş sahibini (idare) ve yüklenici firmayı maddi olarak koruyan bir mekanizmadır. Sigortalar, yapım işlerinin başlamasından tamamlanmasına kadar geçen sürede, idare ve yüklenici firmaların karşılaşabilecekleri olası risklere karşı finansal açıdan korunmalarını sağlar. Bu sayede, beklenmedik bir hasar durumunda, işlerin devam etmesi için gerekli olan maddi kaynaklar sağlanabilir ve işlerin tamamlanması için oluşabilecek gecikmeler önlenebilir. Yapım işlerinde sigorta, iş sahipleri ve yüklenici firmalar arasındaki güveni artırır ve sorunsuz bir iş yürütümüne katkı sağlar. Bu kapsamda, yapım işinden kaynaklanabilecek olası risklere ilişkin olarak hem idarenin hem de yüklenicinin korunması amacıyla bu sigortanın yaptırılması gerekmektedir.
4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’nun 9’uncu maddesinde;
“Yapım işlerinde yüklenici işyerlerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu iş için, işin özellik ve niteliğine göre ihale dokümanında belirtilen şekilde, işe başlama tarihinden geçici kabul tarihine kadar geçen süre içinde oluşabilecek deprem, su baskını, toprak kayması, fırtına, yangın gibi doğal afetler ile hırsızlık, sabotaj gibi risklere karşı, geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar geçecek süreye ilişkin ise kapsamı ihale dokümanında belirtilen genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigorta yaptırmak zorundadır”,
Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme’nin “İşin ve iş yerinin korunması ve sigortalanması” başlıklı 17’nci maddesinde;
17.1. Yüklenici; işyerlerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu iş için, işin özellik ve niteliğine göre, işe başlama tarihinden geçici kabul tarihine kadar geçen süre içinde oluşabilecek deprem, su baskını, toprak kayması, fırtına, yangın gibi doğal afetler ile hırsızlık, sabotaj gibi risklere karşı, Yapım İşleri Genel Şartnamesinde yer alan hükümler çerçevesinde “all risk” sigorta yaptırmak zorundadır.
17.1.1. …
17.2. Yüklenici, işin geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar geçecek süreye ilişkin
a) Yüklenicinin sözleşme şartları dahilindeki yükümlülükleri kapsamında eksik ve kusurların giderilmesi amacıyla yaptığı çalışmalar sırasında sigortalı kıymetlere verdiği zarar ve ziyanlar,
b) Bakım devresi esnasında ortaya çıkan ve inşaat devresinde yüklenicinin sorumlu olduğu bir nedene dayanan ziyan ve hasarlara karşı genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigorta yaptırmak zorundadır.
17.3. Yüklenicinin iş ve iş yerinin korunması ve sigortalanması ile ilgili sorumlulukları konusunda Yapım İşleri Genel Şartnamesinde yer alan hükümler uygulanır.” düzenlemesi yer almaktadır.
Yapım İşlerine Ait Tip Sözleşme ve diğer mevzuat hükümlerinde yer verildiği üzere işe başlama tarihinden geçici kabul tarihine kadar geçen süre için all risk (Bütün Riskler) sigortası yaptırılması zorunluluğu bulunmaktadır. Ayrıca geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar geçecek süreye ilişkin de genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigorta yaptırılması gerekmektedir. Madde dipnotuna göre sigorta kapsamının değiştirilmesi söz konusu ise sigorta kapsamından çıkarılacak risklerin ayrıca belirtilmesi gerekmektedir. Sigorta kapsamından çıkarılacak risklerin Tip Sözleşme’de belirtilmediği hallerde ve ihale dokümanının kesinleştiği durumda sigortanın bütün riskleri kapsaması gerekecek olup daha sonra değişiklik yapılması mevzuat gereği uygun olmayacaktır. Yaptırılacak sigortanın deprem, su baskını, toprak kayması, fırtına, yangın, hırsızlık, sabotaj risklerini kapsıyor olması gerektiği hususu önem arz etmekte olup sigortanın bu hususlardan herhangi birini kapsamaması halinde ortaya çıkabilecek risklere karşı yüklenicinin sorumluluğu devam etmektedir. Yüklenici sorumluluğunu yerine getirmediği durumda ise sigortanın içermesi gereken risklerin eksikliğini kontrol etmeye yükümlü personellerin sorumluluklarına gidilebilme ihtimali ortaya çıkacaktır.
Tip Sözleşme’nin 17.3 üncü maddesinde yer verildiği üzere sigortaya ilişkin düzenlemelere geniş kapsamlı olarak Yapım İşleri Genel Şartnamesinde yer verilmiştir.
Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin “İş ve işyerlerinin korunması ve sigortalanması” başlıklı 9’uncu maddesinde;
“ (1) (Değişik: RG-3/7/2009-27277) Yüklenici, işyerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu yapım işinin korunmasından 43 üncü madde hükümleri dikkate alınmak şartı ile işe başlama tarihinden kesin kabul tarihine kadar sorumludur. Bu sebeple yüklenici, 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanununun 9 uncu maddesi hükümleri dahilinde; işyerlerindeki her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ile sözleşme konusu iş için, işin özellik ve niteliğine göre ihale dokümanında belirtilen şekilde, işe başlama tarihinden geçici kabul tarihine kadar geçen süre içinde oluşabilecek deprem, su baskını, toprak kayması, fırtına, yangın gibi doğal afetler ile hırsızlık, sabotaj gibi risklere karşı “inşaat sigortası (bütün riskler)”, geçici kabul tarihinden kesin kabul tarihine kadar geçecek süreye ilişkin ise yürürlükteki İnşaat Sigortası (Bütün Riskler) Genel Şartları çerçevesinde kapsamı ihale dokümanında belirtilen genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigorta yaptırmak zorundadır.”
YİGŞ’nin 43’üncü maddesi, yapı ve yapıyı oluşturan unsurların işler halde ve kullanıma hazır biçimde bulunmasını sağlamaya yönelik teminat süresindeki bakım ve giderlerini yüklenicinin sorumluluğuna bırakmıştır. Buna ek olarak madde hükmünde yer aldığı üzere ihale dokümanında belirtilen ve teminat süresinde gerçekleşebilecek, yüklenici tarafından eksik ve kusurların giderilmesi amacıyla yapılan çalışmalar sırasında sigortalı kıymetlere verilen zarar ve ziyanlar ile bakım devresi esnasında ortaya çıkan ve inşaat devresinde yüklenicinin sorumlu olduğu bir nedene dayanan ziyan ve hasarlara karşı genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigorta yaptırma zorunluluğu bulunmaktadır. All risk ve genişletilmiş bakım devresi teminatını içeren sigorta işyerlerinde ve yapılan işlerde meydana gelebilecek olağanüstü haller, doğal afetler ve sigortalanabilir risklerin oluşturabileceği hasar ve zararları kapsamaktadır. Yüklenici, bu hasar ve zararlar için idareden herhangi bir bedel talep edemez. İhmali bir nedenden dolayı sigortanın yaptırılmadığı durumda hasar ve zararlar yüklenicinin sorumluluğundadır.
“(2) (Değişik: RG-3/7/2009-27277) Sigortaya esas alınacak bedeller, işin kendisi için sözleşme bedeli, her türlü araç, malzeme, ihzarat, iş ve hizmet makineleri, taşıtlar, tesisler ve benzeri için ise piyasa rayiçlerine göre hesaplanan bedellerdir. Ödenen toplam hakediş tahakkuk tutarının (fiyat farkları dahil) poliçedeki sigorta bedelini aşması ve/veya poliçede öngörülen sigorta bitiş tarihinin süre uzatımı veya cezalı çalışma sebebiyle aşılması hallerinde, zeyilname ile sigorta bedelinin artırılması ve/veya sigorta süresinin uzatılması zorunludur.”
Yapım işlerinde süre uzatımı nedeniyle sözleşme sürelerinde değişiklik yapıldığında veya iş artışı ile fiyat farkı ödenen işlerde ödenen toplam tahakkuk tutarının sigorta bedelini aşması halinde inşaat sigortalarının oluşan mevcut tutarlara göre güncellenmesi gerekmektedir. İşin bitiş tarihi süre uzatımı veya cezalı çalışma nedeniyle ötelendiğinde, sigorta bitiş tarihi de işin bitiş tarihine veya cezalı çalışma sürecinin bitiş tarihine göre uzatılmalıdır.
“(3) (Değişik: RG-3/7/2009-27277) Sigorta poliçesinde; idare işveren sıfatıyla, yüklenici işi gerçekleştiren sıfatıyla yer almalı, alt yüklenicilerin vereceği zararların da teminat kapsamı dahilinde olduğu belirtilmelidir. Kıymetlerin sigortalanmasında aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınarak muafiyet ve koasürans uygulamalarına yer verilebilir:
(a) Tüm riskler için uygulanabilecek muafiyet oranı azami % 2’dir.
(b) Deprem, sel, su baskını, toprak kayması ve terör riskleri için uygulanabilecek koasürans oranı azami %20’dir. Bunun dışında kalan riskler için koasürans uygulanmaz.
(c) Muafiyet ve koasürans kısmına isabet eden hasarların karşılanması yüklenicinin sorumluluğundadır.
(4) İşin devamı sırasında işyerinde yapılacak çalışmalar nedeniyle, işçilerle çevre halkının kazaya uğramalarını, zarar görmelerini ve işlerde zarar ve hasar meydana gelmesini önleyici tedbirlerin alınmasından da yüklenici sorumlu olup, alınan bütün tedbirlere rağmen, yüklenicinin yaptığı işlerden dolayı üçüncü kişilerin kendilerine veya mallarına zarar verilmesi ihtimaline karşı mali mesuliyet sigortası yaptırmakla da yükümlüdür. Mali mesuliyet sigorta bedeli olarak, bu konuda sigorta şirketlerinin uygulamalarında kullandığı bedeller esas alınır.”
Yüklenici, yapım işiyle ilgili araç, malzeme, ekipman, taşıt, tesisler ve diğer eşyaların korunmasından işin başlangıcından kesin kabul tarihine kadar sorumlu olduğu gibi yaptığı işler sırasında üçüncü kişilere veya mülklere zarar verme ihtimaline karşı da sorumluluk taşımaktadır. Yüklenici, işyerinde yapılacak çalışmalar sırasında işçiler ve çevre halkının güvenliğini ve işlerde meydana gelebilecek zarar ve hasarları önlemek için gerekli tedbirleri almakla sorumludur. Ancak, yüklenici yaptığı işlerden kaynaklanabilecek zararları önlemek için alınan tedbirlere rağmen, üçüncü kişilerin kendilerine veya mallarına zarar verme riskine karşı mali mesuliyet sigortası yaptırmalıdır.
“(5) (Değişik: RG-3/7/2009-27277) Sigortalara ilişkin poliçelerin, idarenin yazılı izni dışında; genişletilmiş bakım devresi teminatı hariç, poliçenin geçici kabul tarihinden önce iptal edilemeyeceği ve süresinin kısaltılamayacağı, genişletilmiş bakım devresi teminatının ise kesin kabul tarihinden önce iptal edilemeyeceği hükmünü taşıması ve ilk hakediş raporunun düzenlenip tahakkuka bağlanmasından önce idareye verilmesi gerekir. Aksi halde hakediş tutarı ve öngörülmüş ise avans ödenmez. Sigorta primlerinin ödendiğine ve sigorta sözleşmesinin yürürlükte olduğuna dair sigortacıdan alınacak bir belgenin her hak edişin tahakkuka bağlanmasından önce idareye sunulması zorunludur.”
İnşaat sigortası (Bütün Riskler) ve mali mesuliyet sigortası poliçeleri, geçici kabul tarihinden önce iptal edilemez veya süresi kısaltılamaz. Ayrıca, genişletilmiş bakım devresi teminatı, kesin kabul tarihinden önce iptal edilemez. İdare, yüklenicinin sunmuş olduğu sigortanın belirtilen sürelerden önce iptal edilemeyeceği hükmü taşıyıp taşımadığını kontrolünü yapmalıdır. Aksi halde sigortanın gerekli şartları taşımaması nedeniyle yükleniciye hakediş ödenmemesi gerekeceği gibi sigorta poliçesindeki eksiklikler nedeniyle meydana gelebilecek zarar ve ziyanların karşılanamayan kısımları için sigorta poliçesinde bu şartların mevcudiyetini aramayan personellerin de yüklenici ile birlikte sorumlu tutulabilme riski oluşabilecektir. Her hakedişin tahakkuka bağlanması öncesinde, sigorta primlerinin ödendiğine ve sigorta sözleşmesinin hala geçerli olduğuna dair belgelerin yüklenici tarafından idareye sunulması gerekmektedir. Bu belgelerin sunulmaması halinde hakediş tutarı ve gerekirse avans ödemesinin yapılmaması gerekmektedir.
“(6) Yüklenicinin sözleşme ile üstlendiği sorumluluk ve yükümlülükler söz konusu sigortalarla sınırlandırılmamış olduğundan, inşaat sigorta poliçelerinin genel şartlarının “Teminat dışında kalan haller” maddesinde belirtilen, yüklenicinin kusurlu olduğu hallerde, kusur nedeniyle sigortanın ödemediği bedeller için yüklenici idareden hiçbir talepte bulunamayacağı gibi, işin devamı süresince meydana gelecek kazalardan, bu kazaların sebep olacağı can ve mal kaybından ve üçüncü kişilere verilecek her türlü zararlardan yüklenici doğrudan sorumlu olacaktır. Yüklenici veya alt yüklenicilerin sigorta kapsamı içinde veya dışında kalan hareket ve fiillerinden dolayı meydana gelecek bütün talep ve iddiaların karşılanması yükümlülüğü de yükleniciye aittir.”
Sigorta yaptırmak yüklenicinin sorumluluklarını ortadan kaldırmamaktadır. Sigorta yaptırmak sigortalanabilir riskler karşısında idare ve yüklenicinin korunmasını sağlamaya yöneliktir. Ancak sigortanın “teminat dışı kalan haller” maddesinde belirtilen ve yüklenici kusurunun mevcut olduğu durumlar ile alt yüklenicilerden kaynaklanan her türlü zarar ve ziyanlardan yüklenici doğrudan sorumludur.
Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin Yüklenicinin kusuru dışındaki hasar ve zararlar başlıklı 26’ncı maddesine göre olağanüstü haller ve doğal afetlerin işyerlerinde ve yapılan işlerde meydana getireceği hasar ve zararlar ile sigortalanabilir riskler (all risk) sigorta kapsamında bulunduğundan yüklenici, bu hasar ve zararlar için idareden hiç bir bedel isteyemez. Ancak bu hasar ve zararlardan meydana gelecek gecikmeler için yükleniciye gerekli ek süre verilir. Savaş, yurt içinde seferberlik, ayaklanma, iç savaş ve bunlara benzer olaylar veya bir nükleer yakıttan kaynaklanan radyasyonlar ve bunlar için alınan önlemler sonucunda meydana gelecek riskler gibi sigortalanması mümkün olmayan riskler ile idarenin işlerin tamamlanmış kısımlarını teslim alarak kullanmasından dolayı bu kısımlardan doğacak riskler idareye aittir.
“(7) Yüklenici, kendisinin veya alt yüklenicinin taksirinden, ihmalinden, ağır ihmalinden veya kusurlu herhangi bir hareketinden dolayı idareyi ve idare personelini sorumlu tutamaz.
(8) Sözleşmenin feshi veya tasfiye halinde bu sigortalar; fesih veya tasfiye olur tarihinden başlamak üzere iş, yeni yükleniciye ihale edilinceye kadar devam ettirilir ve bu süreye ait sigorta giderleri idare tarafından karşılanır.”
Fesih veya tasfiye olunan işlerde, işin yeni yükleniciye ihale edilinceye kadar olur tarihinden başlamak üzere sigortanın idare tarafından yaptırılmaması halinde bu süre içerisinde meydana gelebilecek sigortaya konu zarar ve hasarlarda idarenin görevli personellerinin sorumluluğuna gidilebilme durum oluşabilmektedir.
Örneğin yapım işinin fesih olunduğu bir işte ihale yapılıp yeni yükleniciye yer teslimi yapılıncaya kadar inşaat alanında bulunan malzemelerin çalışması halinde hem gerekli önlemlerin alınmaması hem de yapım işinde meydana gelecek zararı karşılayacak sigortanın mevcut olmaması nedeniyle çalınan malzemelerin bedelinin sigorta yaptırılmamasında sorumlu olanlardan tahsili gerekmektedir.
Özetle, idare tarafından sigortanın yapılması ve yapım işinin sigortasız kalmaması gerekmektedir.
“(9) Şehir ve kasaba sınırları dışındaki iş yerlerinde güvenlik ve düzenin sağlanması için idare tarafından verilen talimata yüklenici uymak zorundadır.
(10) İşyeri ve çevresindeki bölgede, yeterli güvenlik önleminin alınmaması sebebiyle doğabilecek hasar ve zararın ödenmesinden yüklenici sorumludur. Yüklenici, kazaların, zarar ve kayıpların meydana gelmesini önlemek amacı ile gerekli bütün tedbirleri almak ve yapı denetim görevlileri tarafından, kaza, zarar ve kayıp ihtimallerini azaltmak için verilecek talimatlara uymak zorundadır. Ayrıca yüklenici, işyerinde kullanılan araç, gereç ve makinelerle patlayıcı maddelerin yol açabileceği kazalardan korunma usullerini ve tedbirlerini çalışanlara öğretmek zorundadır.
(11) İş ve işyerlerinin korunması konusunda gerek yapı denetimi görevlileri tarafından istenen ve gerekse yüklenicinin kendi arzusu ile uyguladığı güvenlik ve koruma önlemlerine ilişkin giderlerin tümü yükleniciye aittir.”
YİGŞ’nin 9’uncu maddesinin dokuz, on ve on birinci fıkralarında, iş ve işyerinin güvenliği konusunda sorumlulukları düzenleyen hükümlere yer verilmektedir. Yüklenici, güvenlik ve düzenin sağlanması için idare tarafından; kaza, zarar ve kayıp ihtimallerini azaltmak için yapı denetim görevlileri tarafından verilen talimatlara uymak, gerekli tedbirleri almak, üzerine düşen her türlü koruma ve tedbir sorumluluklarını yerine getirmek zorunda olup tüm giderler yükleniciye aittir. Yüklenici tarafından karşılanan giderler, idareden herhangi bir şekilde talep edilemeyecektir.
Yapım İşlerine Ait Sigortada Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
- İlk hakediş raporunun düzenlenip tahakkuka bağlanmasından önce sigortanın idareye verilmesi gerekmektedir. Aksi halde hakediş tutarı ve avans ödenmez.
- Sigorta primlerinin ödendiğine ve sigorta sözleşmesinin yürürlükte olduğuna dair sigortacıdan alınacak bir belgenin her hakedişin tahakkuka bağlanmasından önce idareye sunulması gerekmektedir.
- Süre uzatımı veya cezalı çalışmadan kaynaklı olarak sözleşme sürelerinde değişiklik yapıldığında zeyilname ile sözleşme süresinin güncellenmesi gerekmektedir.
- İş artışı ile fiyat farkı ödenen işlerde ödenen toplam tahakkuk tutarının sigorta bedelini aşması halinde zeyilname ile inşaat sigortalarının bedelinin artırılması gerekmektedir.
Sigortada;
- Sigortada, İdare işveren (sigortalı) sıfatıyla yüklenici işi gerçekleştiren (sigorta ettiren) sıfatıyla yer alması gerekmektedir.
- Alt yüklenicilerin vereceği zararlar teminat kapsamına alınmış olmalıdır.
- Sigorta poliçesinin başlama tarihi ile işe başlama tarihinin aynı olması gerekmektedir.
- Teminat bedeli işin sözleşme bedelini karşılamalıdır.
- Sigorta poliçesinin geçici kabul tarihinden önce, genişletilmiş bakım devresi teminatının ise kesin kabul tarihinden önce iptal edilemeyeceği ve süresinin kısaltılamayacağı hükmü yer alması gereklidir.
- Mali mesuliyet sigortasının geçici kabul tarihinden önce iptal edilemeyeceği ve süresinin kısaltılamayacağı hükmü yer alması gereklidir.
- Poliçenin deprem, su baskını, toprak kayması, fırtına, yangın, hırsızlık, sabotaj gibi riskleri kapsaması gerekmektedir.
- Sigortanın şantiye (işyeri) içerisinde ve dışarısında bulunan malzemeleri, iş makinelerini ve tesisi kapsaması gereklidir. Rayiç bedellerin uygun olması önem arz etmektedir.
- Üçüncü kişilere zarar verilmesi ihtimaline karşı mali mesuliyet sigortası olmalıdır.
- Tüm riskler için uygulanabilecek muafiyet oranı azami % 2 olması gerekmektedir.
- Deprem, sel, su baskını, toprak kayması ve terör riskleri için uygulanabilecek koasürans oranı sözleşme bedelinin en fazla %20'si olmalı ve bunların dışında kalan riskler için koasürans oranı uygulanmaması gereklidir.