Yapım işlerinde uygulama projesi hazırlanamayan yatırımlar ön ve kesin proje üzerinden yapılmaktadır. Kamu ihale mevzuatı kapsamında ön ve kesin proje üzerinden yapılan işlerin birim fiyat teklif almak usulüyle edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle birim fiyat usulüyle yapılan ve yapım sürecinde çeşitli nedenlerle yapılması icap eden yeni işler ortaya çıkabilmektedir. Dolayısıyla teklif kapsamında yer almayan bu işlere ödeme yapılabilmesi için fiyatlandırılması gerekir.
Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 22’nci maddesinde; proje değişikliği şartlarının gerçekleştiği hallerde, işin yürütülmesi aşamasında idarenin gerekli görerek yapılmasını istediği ve ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin ve/veya iş gruplarının bedelleri ile 21 inci maddeye göre iş artışını zorunlu olduğu ve sözleşmeye esas proje kapsamında yaptırılacak ilave işlerin bedellerinin tespitine yeni birim fiyat denilmektedir.
Yeni birim fiyat belirlenirken farklı analizler kullanılmaktadır. Bu analizlerden birisi de benzer iş gruplarından faydalanılması yöntemidir. Bu yöntemde yeni iş kalemi/grubu ile benzerlik gösteren iş kalemlerine/gruplarına ait analizler dikkate alınarak yeni birim fiyat tespit edilmeye çalışılmaktadır. Yapım işleri genel şartnamesi bu analizin kullanılması halinde yeni birim fiyatın tespitinde üst sınır öngörmüştür. Buna göre; “Yüklenicinin teklifi kapsamında yeni iş kalemi ile benzerlik gösteren iş kaleminin bulunması halinde, bu madde kapsamında hesaplanan yeni birim fiyat; yüklenici tarafından benzerlik gösteren iş kalemi için teklif edilen birim fiyatın, idarece aynı iş kalemi için resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak hesaplanan birim fiyata oranı (0,90’ı aşmamak üzere) ile yeni iş kalemine ait resmi analiz ve rayiçler de kullanılarak hesaplanan birim fiyatın çarpılması sonucunda elde edilen tutarı geçemez.” denilmiştir.
Bu sebeple üst sınır değer hesaplamasında kullanılacak benzer iş kalemi tespit edilirken hangi iş kalemlerinin benzer olarak kabul edileceği, birden fazla benzer poz olması durumunda hangisinin hesaplamalarda kullanılacağı yeni birim fiyatın tespit edilmesinde önemli hususlardır. Bu konuyla ilgili belirsizlikler, hesaplamaların doğruluğunu ve güvenilirliğini etkileyebilmekte ve idareleri tereddüde düşürmektedir.
Kamu İhale Kurulu, benzer pozların belirlenmesinde ortaya çıkan kafa karışıklıklarını gidermek için 2020/DK.D-239 Nolu Kurul Kararı yayınlamıştır. Bu karar, benzer pozların belirlenmesi ve hesaplamaların doğruluğunu artırmayı amaçlamaktadır.
Söz konusu kararda üst sınır değer hesabında esas alınacak benzerlik gösteren iş kaleminin belirlenmesine ilişkin olarak;
A-) Benzerlik gösteren iş kaleminden, oransal olarak benzer miktarlarda aynı malzeme, işçilik ve makine-ekipman girdisi kullanımı söz konusu olan, mahiyet ve yapı tekniği bakımından benzerlik gösteren iş kalemlerinin anlaşılması gerektiği,
B-) Yüklenicinin teklifi kapsamında yeni iş kalemine benzerlik gösteren birden fazla iş kalemi bulunması halinde ise,
1-Kullanılacak aynı nitelikli malzemenin niceliği (ağırlık, kalınlık, alan, hacim, çap, yoğunluk, ışık akısı, debi, güç, vb.) dikkate alınarak yeni iş kaleminde kullanılan malzemeye en yakın nicelikte malzeme kullanılan iş kaleminin benzer nitelikli olarak belirlenmesi ve bu iş kalemi esas alınarak hesaplanacak oranın üst sınır değer hesabında dikkate alınması,
2-Yeni iş kaleminde kullanılan malzemeye en yakın nicelikte malzeme kullanılan birden fazla iş kalemi bulunması halinde ise, söz konusu iş kalemleri esas alınarak hesaplanacak oranların aritmetik ortalamasının üst sınır değer hesabında dikkate alınması gerektiğine karar vermiştir.
Sonuç olarak idareler yeni birim fiyat hesabında benzer iş kalemleri analizini kullanmak istediklerinde yapım işleri genel şartnamesi 21 ve 22’ nci maddeleri, kamu ihale genel tebliği ve yukarıda yer alan 2020/DK.D-239 Nolu Kamu İhale Kurulu Kararını dikkate alarak tespit etmeleri gerekir. Her halükarda bir çözüme varamadıkları durumda ise Yüksek Fen Kurulundan görüş sormaları doğru sonuca varmalarını sağlayacaktır. Nitekim Yüksek Fen Kurulu kararına yüklenici ve idarenin uyması zorunludur.